Muzeum Ziemi PAN w Warszawie

---

Historia

W 1932 roku z inicjatywy społecznej powstało w Warszawie Towarzystwo Muzeum Ziemi. Jego głównym celem było stworzenie Muzeum Ziemi, które miało zgromadzić oraz chronić cenne zbiory przyrodnicze. Towarzystwo zajmowało się również prowadzeniem badań naukowych oraz publikowaniem rezultatów tych działań. Niestety, część kolekcji zgromadzonej przez towarzystwo została zniszczona w wyniku działań związanych z powstaniem warszawskim, które miały miejsce w Instytucie Geologicznym przy ul. Rakowieckiej.

Ocalałe eksponaty po zakończeniu II wojny światowej zostały przekazane państwu, ale pod warunkiem powołania publicznej instytucji muzealnej. Muzeum Ziemi zostało oficjalnie otwarte w 1948 roku, a dwa lata później, w 1950 roku, otrzymało swoją nową siedzibę – odbudowany Biały Pałacyk. Już w 1951 roku odwiedzający mogli podziwiać tam pierwszą stałą wystawę muzealną. W 1959 roku placówka ta weszła w struktury Polskiej Akademii Nauk (PAN).

W 1966 roku Muzeum rozszerzyło swoje możliwości, dołączając do siebie sąsiedni budynek – willę Pniewskiego, znajdującą się przy alei Na Skarpie 27. Warto zaznaczyć, że pierwszym dyrektorem muzeum był profesor Stanisław Małkowski (1889–1962), który pełnił tę funkcję do 1950 roku. Jego następczynią została profesor Antonina Halicka (1908–1973), która kierowała placówką aż do 1973 roku. W latach 1974-2008 na czoło placówki stanął dr Krzysztof Jakubowski.

W 2023 roku prezes PAN, Marek Konarzewski, ogłosił decyzję o zamknięciu muzeum z końcem roku oraz przekazaniu jego zbiorów do Instytutu Nauk Geologicznych PAN w Krakowie. Powodem tej decyzji były trudności związane z jakością techniczną obiektów muzealnych oraz ograniczone fundusze na ich remont. Po rozmowach z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego ustalono jednak, że muzeum zostanie przekształcone w oddział Narodowego Muzeum Techniki. W przyszłości zbiory muzealne mają być przekazane do nowo planowanego Muzeum Przyrodniczego w Warszawie.

Siedziba

W centralnej części Warszawy usytuowane są dwie niezwykle istotne historycznie budowle, które pełnią rolę siedziby Muzeum Ziemi. Te zabytkowe obiekty znajdują się niedaleko placu Trzech Krzyży, przy Alejach Na Skarpie 20/26 oraz 27. Tereny te, wraz z przyległymi ekspozycjami na świeżym powietrzu, są częścią dawnego zespołu pałacowo-ogrodowego “Na Górze”.

Za projekt budowli odpowiada architekt Szymon Bogumił Zug (1733–1807), który stworzył w tym miejscu rezydencję ogrodową przeznaczoną dla księcia Kazimierza Poniatowskiego, brata króla. W 1781 roku, na stoku wąwozu, wzniesiono reprezentacyjny budynek. Wewnątrz znajdują się dwie obszerne sale, a zewnętrzna elewacja jest imponująco zdobiona kolumnadą. Z biegiem lat, posesja zmieniała właścicieli, aż ostatecznie w około 1850 roku przeszła w ręce rodziny Branickich, która wzniosła pałacyk z gankiem kolumnowym.

Obiekt, który doznał poważnych zniszczeń podczas działań wojennych, został następnie odrestaurowany przez Biuro Odbudowy Stolicy, aby spełniał rolę Muzeum Ziemi. Sąsiedni budynek, wzniesiony na zboczu wąwozu, przez pewien czas pełnił rolę Loży Masońskiej, a po śmierci księcia Kazimierza Poniatowskiego w 1800 roku, stał się siedzibą Muzeum Zoologicznego Branickich.

W latach 1935–1938 budynek przeszedł gruntowną przebudowę, którą zaprojektował znany architekt Bohdan Pniewski (1897–1965), który mieszkał tam i tworzył aż do końca życia. Podczas powstania warszawskiego, które miało miejsce w 1944 roku, budynek stał się kluczowym punktem oporu dla powstańców walczących w rejonie ulicy Książęcej i placu Trzech Krzyży. Na marmurowych schodach tej budowli pozostawiły ślad plamy krwi nieznanego uczestnika walk, co przechowuje pamięć o tamtych trudnych czasach. Miejsce to upamiętnione zostało specjalną tablicą.

Warto także wspomnieć o osobnych artykułach dotyczących Białego Pałacyku na Frascati, które stanowią ważny kontekst dla zrozumienia historyczno-kulturowego znaczenia tego niezwykłego miejsca w Warszawie.

Zbiory

W 2023 roku Muzeum Ziemi dysponowało około 172 tysiącami obiektów, które pochodzą nie tylko z terenów Polski, ale i różnych zakątków globu. W ramach tej bogatej kolekcji znajdują się cenne zbiory minerałów i skał, różnorodnych kamieni ozdobnych oraz meteorytów, a także niezwykle zasobne zestawy skamieniałości zarówno roślinnych, jak i zwierzęcych.

W szczególności wyróżnia się kolekcja bursztynu, która jest uznawana za jedną z najciekawszych na świecie. Oprócz darów natury, Muzeum posiada także wyjątkowe archiwalia związane z historią nauk o Ziemi, co czyni jego zbiory jeszcze bardziej interesującymi.

W otoczeniu budynku muzealnego można znaleźć elementy kamiennych dekoracji zniszczonych pałaców Brühla i Kronenberga, które dodają wartości historycznej całemu kompleksowi.

Również zasoby Biblioteki Muzeum Ziemi są imponujące – jej zbiory przekraczają 54 tysiące pozycji, co sprawia, że są jednym z największych w Polsce zasobów literatury z dziedziny nauk o Ziemi.

Publikacje

Muzeum Ziemi w Warszawie, jako instytucja zajmująca się badaniami naukowymi, systematycznie publikowało różne wydawnictwa, które przyczyniały się do popularyzacji wiedzy o geologii i przyrodzie. Wśród nich wyróżniają się dwa kluczowe tytuły: „Prace Muzeum Ziemi” oraz „Opracowania dokumentacyjne Muzeum Ziemi”.

Dodatkowo, muzeum dumnie kontynuowało serię „Wiadomości Muzeum Ziemi”, która zainaugurowana została w 1938 roku.

Warto zwrócić uwagę, że ostatni zarejestrowany tom tego czasopisma, według internetowych katalogów bibliotecznych, to tom 6, opublikowany w 1952 roku.

Działalność

W Muzeum Ziemi PAN w Warszawie, zbiory są używane nie tylko do badań, ale także do celów popularyzatorskich. Organizowane są różnorodne formy upowszechniania wiedzy o Ziemi oraz programy edukacyjne, które kierowane są do szerokiego grona odbiorców, w tym dzieci, młodzieży oraz osób starszych. Regularnie odbywają się wystawy, w tym wystawy stałe, czasowe oraz objazdowe, które prezentowane są zarówno w siedzibie muzeum, jak i w różnych ośrodkach w Polsce i za granicą.

Warto również podkreślić, że pracownicy Muzeum Ziemi wzięli aktywny udział w Polsko-Mongolskich Wyprawach Paleontologicznych na Pustynię Gobi. Wyprawy te, uznawane przez światową opinię naukową za niezwykle ważne wydarzenia w historii paleontologii, miały miejsce w latach 1963-1971. Z strony Muzeum uczestniczyli w nich m.in. Teresa Maryańska oraz dr Gwidon Jakubowski, a sama organizacja ośmiu takich wypraw przyczyniła się do rozwoju badań w tej dziedzinie.

Wystawy stałe i stoiska ekspozycyjne

W Muzeum Ziemi PAN w Warszawie można podziwiać różnorodne i niezwykle ciekawe wystawy, które w przystępny sposób przedstawiają związane z naszą planetą zagadnienia. Do kluczowych ekspozycji należą:

• Jedność Ziemi – temat dotyczący naszej planety jako całości,
• Procesy geologiczne kształtujące oblicze Ziemi – jak różne czynniki wpływają na nasz świat,
• Skarby z przeszłości geologicznej Ziemi – odkrycia i wydarzenia, które ukształtowały planetę,
• Granity – przesłanie o jednym z najpowszechniejszych rodzajów skał,
• Kiedy powstał węgiel – historia i znaczenie tego surowca dla cywilizacji,
• Historia geologii – dzieje badań nad Ziemią i jej strukturą,
• Uczeni z zakresu nauk o Ziemi uwiecznieni na znakach pocztowych – jakie postacie były kluczowe w rozwoju tej dziedziny,
• Z archiwalnego skarbca Muzeum Ziemi – rarytasy i ciekawostki dostępne dla zwiedzających,
• Pancerni władcy dawnych mórz – prezentacja morskich organizmów, które panowały w oceanach,
• Świat roślin i zmiany klimatu – jak flora reaguje na zmiany w otoczeniu,
• Bursztyn – drogi od płynnej żywicy do cennych dzieł sztuki,
• Meteoryty – niezwykłe kamienie spadające z nieba, które fascynują naukowców,
• Mineralogiczny alfabet – ciekawostki dotyczące różnych minerałów,
• Wielkie ssaki epoki lodowcowej – poznajemy faunę z dawnych czasów.

Ekspozycje na otwartej przestrzeni

W Muzeum Ziemi PAN w Warszawie można natknąć się na różnorodne eksponaty, które fascynują odwiedzających. Oto kilka z nich:

• zabytkowe głazy narzutowe,
• lapidarium, które gromadzi kamienie budowlane Polski,
• żywe skamieniałości.

Ekspozycja historyczna

W Muzeum Ziemi PAN w Warszawie można zobaczyć niezwykłą ekspozycję historyczną, która obejmuje wiele interesujących przedmiotów. Wśród nich wyróżnia się jeden wyjątkowy zestaw eksponatów.

– Śladami krwi powstańczej – to unikatowa kolekcja śladów krwi pochodzących z czasów powstania warszawskiego w 1944 roku, które zachowały się na marmurowych schodach w budynku muzeum, przy alei Na Skarpie 27, w willi B. Pniewskiego.

---

Oceń: Muzeum Ziemi PAN w Warszawie

---