Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Warszawie

---

Historia

Na przełomie XIX i XX wieku dostrzegano konieczność budowy nowego kościoła dla rozwijającego się obszaru Ochoty oraz otaczających go przedmieść. Mieszkańcy tych okolic w tamtym czasie uczęszczali do świątyń znajdujących się na Woli oraz w Koszykach. Zezwolenie na rozpoczęcie inwestycji oraz gromadzenie funduszy na budowę zostało przyznane w 1904 roku, a rok później utworzono komitet budowy kościoła. Komitet ten składał się głównie z przedstawicieli świeckich, w tym księży, a na jego czele stanął bp Kazimierz Ruszkiewicz. Architektem odpowiedzialnym za projekt był Józef Pius Dziekoński.

Ważnym wydarzeniem, które przyczyniło się do powstania koncepcji świątyni, była Wystawa Mariańska zorganizowana z okazji pięćdziesięciolecia ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu. To tutaj zapadła decyzja o budowie kościoła, który miał być swoistym pomnikiem tych wydarzeń. Oprócz funduszy z wystawy, komitet dysponował datkami od prywatnych osób, z których znaczącą rolę odegrał Jan Grądzki z Woli.

Pierwotnie planowano zlokalizowanie świątyni w pobliżu Śródmieścia, jednak wskutek nacisków mieszkańców, zdecydowano się na miejsce przy ulicy Grójeckiej. Okolica ta, wówczas związana z wsią Czyste, pozostawała w fazie słabej zabudowy, co uczyniło kościół centralnym punktem tej dzielnicy. Stał się on wyznacznikiem dla nowo utworzonych projektów architektonicznych, a w 1923 roku powstało wokół niego miejsce, które ostatecznie zyskało nazwę plac Narutowicza.

W 1908 roku przeprowadzono konkurs na projekt świątyni, do którego zgłoszono 33 prace. Kolejny rok przyniósł wybór projektu opracowanego przez Oskara Sosnowskiego. Budowa rozpoczęła się w 1911 roku, kiedy to 24 września wmurowano kamień węgielny, a bp Ruszkiewicz poświęcił fundamenty. Niestety, prace wstrzymano w 1914 roku, po ukończeniu korpusu nawowego oraz wieży. Dopiero w 1927 roku wznowiono prace budowlane, które następnie obejmowały zadaszenie naw bocznych.

Na samym początku budowy komitet organizacyjny był świecki, jednak w 1918 roku powołano przy kościele parafię św. Jakuba Apostoła, co umożliwiło dalszy rozwój inwestycji. Z powodu braku funduszy, do wybuchu I wojny światowej nie udało się zakończyć pełnego wyposażenia wnętrza ani zrealizować zamierzonych planów budowy kopuły na wieży. Ostatecznie budowa została zakończona w 1938 roku. W wyniku agresji w 1939 roku znacznie uszkodzona została kaplica Najświętszej Marii Panny. Jednakże najgorsze zniszczenia nastąpiły podczas powstania warszawskiego w 1944, gdy świątynia doznała poważnych szkód, tracąc niemal całe wyposażenie, w tym witraże autorstwa H. Bardzińskiej.

Warto dodać, że w czasie II wojny światowej doszło do pożaru drewnianej dzwonnicy, w której znajdowały się dzwony planowane do umieszczenia w Świątyni Opatrzności Bożej. W wyniku zniszczeń wojennych, Kaplica Kresowa została przekształcona w Kaplicę Pana Jezusa. W 1946 roku kościół zabezpieczono i konsekrowano. Na początku odbudowano organy, następnie przystąpiono do restauracji czterech ołtarzy oraz odnowienia tynków, pod czujnym okiem Jan Zachwatowicza, który odpowiedzialny był za prace artystyczne oraz ks. inf. Stanisława Mystkowskiego.

W tym właśnie czasie prezbiterium zaczęto dekorować freskami, które zaprojektował Lech Grześkiewicz. Większość odbudowy zakończono w latach 50. XX wieku, a 24 września 1960 roku, w 49. rocznicę wmurowania kamienia węgielnego, kościół został ponownie konsekrowany przez kardynała Stefana Wyszyńskiego. W 1965 roku świątynia została wpisana do rejestru zabytków.

W 1977 roku dach pokryto miedzianą blachą, co można traktować jako zakończenie kolejnego etapu odbudowy, a następne zmiany były już nowymi inicjatywami. Pomimo upływu ponad stu lat, od rozpoczęcia budowy kościoła nie udało się nakryć wieży projektowanym hełmem. Przyczyną opóźnień były głównie braki finansowe oraz utrudnienia ze strony władz PRL, które z różnych powodów nie sprzyjały rozbudowie, a także niejednoznaczne dyskusje dotyczące przyszłego kształtu budowli. Dzwonnica również nie została odbudowana; w jej miejscu częściowo usytuowany został dom parafialny, a teren należący do kościoła zostały ograniczone przez przebudowę ulicy Grójeckiej.

Architektura i wystrój kościoła

Świątynia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny jest uznawana za jedno z najważniejszych dzieł polskiego modernizmu, gdzie twórcy umiejętnie połączyli historyczne formy architektoniczne z nowoczesnością. Ta niezwykła budowla przyciąga uwagę nie tylko swoją architekturą, ale i bogatym wystrojem, który stanowi doskonałą syntezę stylu romańskiego, wzbogaconą o elementy kościołów gotyckich. Wiele polskich podręczników architektonicznych przytacza ten obiekt jako istotny przykład stylu narodowego, a projekt Oskara Sosnowskiego, który go zaprojektował, otworzył mu drzwi do dalszej kariery. Dzięki surowym formom romańskim świątynia wpisuje się w modernistyczne tendencje, które zyskiwały wtedy na znaczeniu w polskiej architekturze.

Warto zwrócić uwagę, że budowa drewnianej dzwonnicy, która nawiązuje do średniowiecznych wież, została zakończona w kwietniu 1931 roku. Ceglany kościół tworzy harmonię z jego otoczeniem i został zaprojektowany jako trójnawowa bazylika, posiadająca wieżę frontową oraz półkoliste prezbiterium zakończone absydą. Całość kompozycji uzupełniają boczne kaplice imitujące transept, w których mieszczą się kaplice Matki Bożej oraz Najświętszego Sakramentu.

Do architektonicznych atutów świątyni należy również jej masywna, czworoboczna wieża, która wyróżnia się czterema kondygnacjami, gdzie każda jest nieco mniejsza od poprzedniej. Wnętrze kościoła skrywa wiele cennych elementów, w tym kopię obrazu Matki Bożej Latyczowskiej. Oryginał miał być umieszczony w nowobudowanej Kaplicy Kresowej, jednak ostatecznie powędrował do innego kościoła, zanim kaplica została ukończona. Zachowany obraz stał się przedmiotem lokalnego kultu i został poświęcony przez biskupa Tadeusza Pikusa 8 grudnia 2001 roku.

W Kaplicy Kresowej znajdują się także witraże, które przedstawiają patronów Kresów: św. Michała Archanioła, św. Zofię oraz św. Jacka. Te dzieła sztuki zaprojektowane przez H. Bardzińską powstały w Krakowie w pracowni „Żeleński”. Wśród innych cennych elementów wyposażenia warto wymienić: belkę tęczową z krzyżem, zabytkowy krucyfiks z XVII wieku, a także marmurowe ołtarze, które powinny wzbudzać szczególne zainteresowanie. Droga krzyżowa ukazana w formie płaskorzeźbionych tarcz, autorstwa Franciszka Masiaka, oraz marmurowa płaskorzeźba Serca Pana Jezusa zasługują na wyróżnienie.

Dodatkowo, kościół zawiera w sobie ołtarzyk z obrazem Miłosierdzia Bożego i polichromie, które nawiązują do wczesnośredniowiecznych fresków (autorzy: Lech, Helena i Piotr Grześkiewiczowie). Freski w prezbiterium z 1947 roku oraz te na ścianach nawy głównej z lat 1980-1982, są częścią bogatego wystroju kościoła.

Nie sposób pominąć witraży o tematyce religijnej i patriotycznej, które powstały w latach 1987-1989 pod kierownictwem księdza H. Żochowskiego, a ich wykonanie powierzone zostało Ryszardowi Więckowskiemu. Tematyka tych witraży, powiązana z PSZ i AK, była inicjatywą weteranów, stanowiąc pierwsze tego typu dzieło w Polsce z okresu postkomunistycznego. Na tablicy pamiątkowej umieszczono nazwiska inicjatorów, a w samym kościele znajdują się epitafia i tablice upamiętniające, w tym te poświęcone Stefanowi Roweckiemu, Stefanowi Mirowskiemu, Janowi Salamuchy, Joachimowi Bartoszewiczowi, jak również pamięci Marii Święcickiej oraz żołnierzy pułku AK „Garłuch”.

Parafia

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Warszawie pełni istotną rolę jako miejsce kultu dla jednej z dwóch warszawskich parafii pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła. Ta parafia jest szczególna, ponieważ jej odpowiednik znajduje się również w stolicy, a mianowicie parafia św. Jakuba Apostoła w Warszawie–Tarchominie, która należy do diecezji warszawsko-praskiej.

Historia tego miejsca sięga 7 marca 1918 roku, kiedy to ks. abp Aleksander Kakowski dokonał erygowania parafii. Warto zaznaczyć, że kościół był już w tym czasie w trakcie budowy, co podkreśla dynamikę rozwoju tej społeczności.

---

Oceń: Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Warszawie

---