Kościół św. Jakuba w Warszawie (Tarchomin)

---

Historia

Kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła w Warszawie ma długą i fascynującą historię, która sięga XV wieku. Pierwsze wzmianki o nim pojawiły się w 1427 roku w księgach ławniczych miasta Nowej Warszawy. Z tego czasu pochodzi również testament z 1510 roku, w którym szlachcic Grzegorz Borzym wyraził swoją wolę, aby po śmierci jego ciało spoczęło w tym właśnie kościele. Do jego skarbu przekazał legat w wysokości 4 kopy groszy, a fundusze te miały zostać przeznaczone na pokrycie dziesięciny. Testament był sporządzony przez Tomasza, wikariusza w Tarchominie, przy świadkach, w tym Pawle Baczewskim, stryjecznym bracie Borzyma.

W II połowie XV wieku Tarchomin przeszedł w ręce rodziny Gołyńskich. Budowę murowanej świątyni rozpoczął wojewoda mazowiecki Jakub Gołyński, a pomocą służył mu jego syn Mikołaj, który był proboszczem Tarchomina. Proces budowy kontynuował Adrian Gołyński, starosta warszawski. Data 1518 umieszczona na jednej z cegieł wznoszących prezbiterium sugeruje, że to wtedy roz rozpoczęto budowę. Choć unsure is if toczność budowy została ukończona przed śmiercią Adriana w 1540 roku, kościół był już obecny w 1570 roku, kiedy kanonik Jan Dąbrowski zainicjował fundację altarii.

Kościół usytuowany został na sztucznie usypanym wzgórzu w celu ochrony przed zalewami Wisły. Jego konstrukcję naznaczono stylem gotyckim, a sama świątynia miała formę jednonawową z węższym prezbiterium. Wejście do świątyni znajdowało się pierwotnie w bocznej ścianie. Konsekracja miała miejsce w 1582 roku dzięki biskupowi Piotrowi Duninowi Wolskiemu. Jak historia kościoła wskazuje, podczas potopu szwedzkiego zabytek został ograbiony, a po tych wydarzeniach zaczął popadać w ruinę, co było efektem wyludnienia Tarchomina.

Na początku XVIII wieku majątek Tarchomina przeszedł w ręce rodziny Ossolińskich. Z inicjatywy Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego w 1720 roku przystąpiono do szeroko zakrojonej restauracji i rozbudowy świątyni. Do roku 1730 powstały nowe pomieszczenia takie jak zakrystia i skarbiec, a także barokowa kruchta od frontu. Kosztowne prace budowlane miały na celu wzmocnienie struktury kościoła, który oto został pokryty nowym dachem oraz otynkowany.

Wnętrze kościoła zyskało nowy chór muzyczny, ołtarz główny z tabernakulum, a także dwa ołtarze boczne oraz nowe stropy. Kolejnym osiągnięciem budowlanym było wzniesienie ambony i chrzcielnicy z czarnego marmuru. Podczas wizytacji w 1785 roku proboszcz ks. Franciszek Czajkowski dokładnie opisał stan parafii, podając szczegóły dotyczące usytuowania świątyni oraz jej przynależności do diecezji płockiej. W 1878 roku w kościele zainstalowano również siedmiogłosowe organy.

W 1881 roku majątek Tarchomina trafił do Władysława Kisiela-Kiślańskiego, co pozwoliło na przeprowadzenie gruntownego remontu pomiędzy 1894 a 1898 rokiem. Prace dotyczyły zarówno elewacji, jak i wnętrza kościoła, które obfitowało w liczne malowidła autorstwa Franciszka Stelmaskiego. Niestety, podczas II wojny światowej kościół doświadczył znacznych strat, w tym konfiskaty dzwonów przez okupantów i uszkodzeń w wyniku działań wojennych.

Po wojnie kompleks świątynny odbudowano, naprawiając dach oraz stropy. Z kolei w latach 1982–1983 dach kościoła pokryto miedzianą blachą. W roku 1965 świątynia wraz z dzwonnicą została wpisana do rejestru zabytków. Te wszystkie wydarzenia pokazują, jak ważną rolę w historii Tarchomina, odgrywa Tarchomina i jego kościół św. Jakuba Apostoła, który do dziś pozostaje istotnym punktem w lokalnej społeczności.

Architektura

Świątynia, o której mowa, to jednonawowy kościół zrealizowany w charakterystycznym stylu gotyckim, wzniesiony z cegły, która została ułożona w wątku polskim. Na jednym z bocznych ścianek budowli można zauważyć fragmenty portalu oraz dekoracje wykonaną z zendrówki.

W XVIII wieku, od frontowej części kościoła dodano barokową kruchtę, co znacząco wpłynęło na jego wygląd. Wnętrze świątyni przekłada się na styl barokowy, w którym wyróżnia się liczne elementy wyposażenia. Wewnątrz znajdują się chrzcielnica wykonana z czarnego marmuru, lichtarze z herbem fundatora oraz płyta spiżowa, która prowadzi do krypty. Można tu także znaleźć tablice poświęcone Stadnickim, datowane na XVIII wiek, a także rzeźby przedstawiające świętych Piotra i Pawła, skonstruowane z drewna lipowego.

Z końca XIX wieku pochodzą zarówno posadzka, jak i malowidła czterech Ewangelistów oraz św. Stanisława i Wojciecha. Interesującym akcentem w podłodze jest ozdobna metalowa płyta z herbem Ossolińskich herbu Topór, na której widnieje inskrypcja: Aedificat proprias hic ascia moesta ruina. Płyta ta przykrywa kryptę, w której spoczywał chorąży Dworu Królewskiego, kapitan sandomierski, mianowicie Ignacy Ossoliński, który zmarł w wieku pięciu lat w 1755 roku, mimo młodego wieku był już obdarzany tytułami. Trumienkę z jego kośćmi oraz tabliczkę informacyjną odkryto w 1978 roku podczas budowy sali dla ministrantów.

W ołtarzu głównym umieszczony jest obraz przedstawiający Pana Jezusa na Krzyżu, zaś nad nim widnieje dzieło przedstawiające patrona kościoła, św. Jakuba Apostoła. Po bokach znajdują się również dwie imponujące drewniane figury św. Piotra i św. Pawła. Budowla ta posiada dwie zakrystie, co jest kolejnym jej interesującym elementem.

Można również wspomnieć o organach, które zostały wzniesione przez Józefa Szymańskiego z Warszawy na przełomie XIX wieku. Po II wojnie światowej instrument ten przeszedł częściową rozbudowę, a w latach 1978-1979 został gruntownie odnowiony. W 2006 roku organy zostały dodatkowo wzbogacone o II manuał, co w znacznym stopniu wpłynęło na ich brzmienie.

---

Oceń: Kościół św. Jakuba w Warszawie (Tarchomin)

---