Kamienica Izaaka Rothberga w Warszawie

---

Historia

1893–1945

Kamienicę Izaaka Rothberga zrealizował architekt Stefan Szyller, działający na zlecenie znanego przedsiębiorcy budowlanego. Prace budowlane zakończono w 1894 roku, nadając budynkowi neogotycki styl, wzbogacony elementami gotycko-renesansowymi. Detale architektoniczne czerpały inspirację z krakowskiego gotyku z XV i XVI wieku. Kamienica sąsiaduje z budynkami numer 68 i 72, które powstały w późniejszym czasie w stylu tzw. stołecznego neogotyku, nawiązując do form wiślano-bałtyckich.

W okresie okupacji niemieckiej, pomiędzy domami numer 68 i 66, istniało tajne przejście w murze, skutecznie ukryte za meblami w jednym z mieszkań. Używane było przez osoby, które uciekały przed hitlerowskimi łapankami. Do dzisiaj zachował się ślad w północnej części domu numer 66, świadczący o miejscu dawnego przejścia. W sierpniu 1944 roku powstańcy warszawscy przejęli odcinek ulicy Marszałkowskiej, który obejmował dom numer 66.

Po 1945

Kamienica przetrwała dramat II wojny światowej w zaskakująco dobrym stanie. Mimo pojawiających się uszkodzeń, w tym zniszczeń w narożniku budynku, jego charakterystyczny sześcioboczny hełm zwieńczony sterczyną uległ zniszczeniu. Zostały widoczne ślady pocisków na północnej ścianie, ograniczającej podwórze bloku, zwanego Domem Pisarzy, która pokryta jest winobluszczem.

Po wojnie budynek uniknął wyburzenia. Remont dachu oraz stropów został przeprowadzony prywatnie przez mieszkańców. Już w pierwszym roku po zakończeniu wojny kamienica wznowiła pełnienie funkcji usługowo-rzemieślniczej. W latach 50., podczas poszerzania ulicy Marszałkowskiej i budowy MDM, zniszczono sztukaterię jej fasad i pokryto je szarym tynkiem. Budynek przetrwał mimo presji na jego rozbiórkę, argumentując, że jest „bezwartościowy architektonicznie” oraz wprowadzono plany jego dalszej zabudowy.

W obiekcie prosperowała restauracja „Dziedzilia”. W latach 90. XX wieku przestrzeń ta przekształciła się w restaurację „Paris Texas”, a później przekształciła w klubokawiarnie „Śródmiejska”. W 2013 roku na jej miejscu powstała restauracja „Secado”, specjalizująca się w kuchni hiszpańskiej oraz amerykańskiej.

Po roku 2000 budynek przeszedł niewielkie techniczne remonty. Pomimo licznych apeli o rewitalizację, m.in. od Zespołu Opiekunów Kulturowego Dziedzictwa Warszawy oraz Gazety Stołecznej, władze miasta argumentowały brak funduszy, w efekcie czego kamienica nie została podłączona do centralnego ogrzewania. Kwestia zaniedbania budynku powróciła w 2016 roku, kiedy stowarzyszenie Miasto Jest Nasze nagłośniło trudną sytuację materialną Sabiny Rzeczkowskiej, która brała udział w powstaniu warszawskim i później wspólnie z mężem Kazimierzem prowadziła odbudowę budynku. W 2012 roku kamienicę wpisano do gminnej ewidencji zabytków Warszawy. W marcu 2019 roku złożono wniosek do wojewódzkiego konserwatora zabytków o wpisanie jej do rejestru zabytków. Zgodnie z uzasadnieniem, jak zauważył Zieliński, jest to „kamienica wyjątkowej klasy, wykonana przez znakomitego architekta, której kompleksowa rewaloryzacja jest absolutnie konieczna”. Wówczas do MJN zgłosiła się była lokatorka i uczestniczka powstania, Adriana Kłosińska, która podzieliła się wspomnieniami z konspiracyjnych spotkań odbywających się w kamienicy oraz opisując swój powrót do niej w styczniu 1945 roku.

28 stycznia 2020 roku kamienica została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego. W uzasadnieniu, Wojewódzki Konserwator Zabytków, Jakub Lewicki, zwrócił uwagę na zachowane wartości artystyczne oraz naukowe. Kamienica została wpisana jako obiekt o nieprzekształconej bryle, z częściowo zachowanym wystrojem, unikalnym przejazdem bramnym oraz licznymi oryginalnymi elementami eklektycznego wystroju wnętrz.

Styl

Kamienica Rothberga stanowi jedno z nielicznych zachowanych dzieł spośród 150 budynków mieszkalnych zaprojektowanych przezStefana Szyllera. Architekt nadał jej formę neogotycką, co odzwierciedlała stylistyka późnego historyzmu, znana jako styl wiślano-bałtycki. To wyjątkowe dzieło jako pierwsze oddaje współczesną i narodową interpretację gotycko-renesansowego stylu, który nawiązuje do przejściowych cech między późnym gotykiem a renesansem. Poza tym, styl ten jest związany z tzw. „neogotykiem wawelskim”, gdyż Szyller uczynił motywem przewodnim elewacji formę okien odwołującą się do gotycko-renesansowych portali wawelskich.

Detal architektoniczny

Budynek został wzniesiony w konstrukcji ceglanej, z zastosowaniem wapiennej zaprawy. W jego wnętrzu znajdują się drewniane stropy oraz ogniotrwałe klatki schodowe. Elewacja zyskała na atrakcyjności dzięki neogotyckim szczytom schodkowym, z których jeden przetrwał w dobrym stanie na ul. Wilczej. Na nim można dostrzec oryginalne cyfry gotycyzowane „18…94” oraz metalowy wiatrowskaz.

Fasady frontowa i boczna są ze sobą połączone ściętym narożnikiem, w którym, na wysokości drugiego i trzeciego piętra, umiejscowiony został trójboczny wykusz. Wykusz ten charakteryzuje się węższymi od pozostałych oknami. Do 1944 roku nakryty był belwederek z sześciobocznym hełmem, zwieńczonym sterczyną. Poniżej wykusza, na piętrze, pozostał oryginalny balkon z balustradą „z betonu w formie triady ażurowych rozet, wypełnionych motywem rybich pęcherzy”. Oprócz wspomnianego balkonu, zachowały się jeszcze trzy podobne oraz dwa o metalowej, eklektycznie kutej balustradzie. Niestety, wystrój elewacji, włącznie z „wawelską” dekoracją okien, został zniszczony w latach 50.

Pozostał także układ przejazdu bramnego, umiejscowiony w centralnej osi elewacji od ul. Marszałkowskiej. Jego trójprzęsłowa konstrukcja jest spięta gurtowym łukiem i sklepieniami krzyżowymi, które spływają na przyścienne filary. Wyróżnia się bogatą dekoracją laskowania oraz profilowane ramy portali, zamknięte supraportami. Drewniane drzwi prowadzące do głównej klatki schodowej charakteryzują się wysokiej jakości stolarstwem, a ostrołukowe nadświetle wypełnia gotycki maswerk.

W klatce głównej zachował się również wystrój. Posadzki z białych płytek ceramicznych uzupełnione są dwoma wzorami płytek terakotowych o motywach liściastych, będącymi w otoczeniu czterokolorowej bordiury. Marmurowe są schody oraz parapety we wnękach okiennych, które mają półeliptyczny kształt. Metaloplastyka balustrad poręczy cechuje się falistymi zwitkami przypominającymi literę „S”. Zachowały się także dwuskrzydłowe drzwi, których atrakcyjny ornament kandelabrowy wykonano w wąskich liniach na płytach. Dodatkowo dwustopniowa supraporta zawiera fryz, obwiedziony spływami, z prostokątną płytą przeciętą dwustopniowym krążkiem oraz zwieńczeniem w kształcie esownicowej kamei eliptycznej z rocallem. Na ścianach podestów pięter wciąż można dostrzec dekorację sztukatorską w formie pionowej eliptycznej ramy profilowanej, zawieszonej na kokardzie, w otoczeniu owocowo-liściastych girland.

W klatce południowej schody są cementowe, a balustrady zostały wykute w koliste wzory. Podłogi ułożone są z białych, niebieskich i czerwonych płytek ceramicznych w formie szachownicy, które występują w dwóch wariantach. Drzwi płycinowo-płytowe są bogato dekorowane motywami florystycznymi oraz rombowymi nakładkami. W innych czterech klatkach schodowych, schody pokryte są drewnem, a także posiadają drewniane balustrady oraz podesty.

---

Oceń: Kamienica Izaaka Rothberga w Warszawie

---