Teodor Werner

---

Młodość i lata nauki

Teodor Werner pochodził z rodziny o silnych polskich korzeniach, będąc synem Jana Bogobojnego-Fürchtegott (1795-1861) oraz Marii Julii z domu Hellwig I voto Werner (1799-1852). Był siódmym z dziewięciorga dzieci w rodzinie Wernerów.

Z perspektywy zawodowej, zdobył wykształcenie w zakresie złotnictwa, kształcąc swoje umiejętności w warsztacie Karola Filipa Malcza (1797-1891) w Warszawie, który słynął z produkcji „wyrobów srebrnych najwyższej jakości”. Po zakończeniu nauki postanowił wyruszyć w podróż wraz z Janem Łopieńskim (1838-1907), który był cyzelerem, a później, od 1880 roku, kierownikiem działu w fabryce platerów Norblin – Bracia Buch, oraz z platernikiem Adamem Czajkowskim.

Wtrakcie tej podróży odwiedzili m.in. Kraków, Wiedeń oraz Paryż, gdzie mieli możliwość zdobycia dodatkowej wiedzy oraz praktyki zawodowej w renomowanych zakładach rzemieślniczych. Warto dodać, że w Krakowie Werner prawdopodobnie pobierał nauki u rzeźbiarza A. Ziembowskiego, a w Paryżu u Hollenbacha, co znacząco wpłynęło na jego dalszy rozwój artystyczny.

Działalność zawodowa

Teodor Werner powrócił do Warszawy na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XIX wieku. Wkrótce po przybyciu objął stanowisko kierownika warsztatu złotniczego prowadzonego przez Karola Malcza. W 1864 roku Werner stał się właścicielem zakładu, będąc bratankiem żony Malcza – Rozyny z Wernerów. W tym czasie przeniósł swoją pracownię na Krakowskie Przedmieście do lokalu oznaczonego numerem hipotecznym 412a. Już wtedy zaczęto wymieniać jego nazwisko w kontekście cechu złotników, a swoje wyroby sygnował znakiem firmowym K. Malcza w formie kotwicy umieszczonej w owalnym polu.

W roku 1865 Teodor Werner dokonał zakupu 1/4 części fabryki wyrobów platerowanych, należącej do jego teścia, Wincentego Konstanty Norblina. Fabryka znajdowała się na ulicy Chłodnej 3, a wartość zakupu wyniosła 100 tysięcy rubli. Część ta została również nabyta przez żonę Wernera, Albertynę z Norblinów, a pozostałą część zakupu zrealizował Ludwik Norblin (1836-1914), który był synem sprzedającego i bratem Albertyny. Warunki sprzedaży okazały się dla nabywców bardzo korzystne, ponieważ Norblin zgodził się na obniżenie ceny oraz na spłatę długu w ratach wynoszących 5 tysięcy rubli rocznie. Po śmierci Wincentego Norblina w 1872 roku jego testament jeszcze bardziej korzystnie wpłynął na warunki spłaty.

Po dokonaniu zakupu fabryki, Werner podjął współpracę z Ludwikiem Norblinem, jednak obie firmy prowadziły odrębne linie produkcyjne. Zakład Norblina specjalizował się w wyrobach platerowanych, podczas gdy Werner koncentrował się na produkcji srebrnych wyrobów. Teodor Werner promował swoją firmę poprzez ogłoszenia, w których podkreślał jej związki z dawniej działań Karola Malcza. W roku 1870 Werner przeniósł swoją wytwórnię sreber na teren zakładów Norblina przy ulicy Chłodnej, a w tym okresie jego fabryka zatrudniała około 40 pracowników.

Na koniec lat siedemdziesiątych XIX wieku, zakłady Norblina i Wernera dysponowały dwiema maszynami parowymi o mocy 19 koni mechanicznych, a ich łączna liczba zatrudnionych pracowników wynosiła 112. Wartość rocznej produkcji wynosiła natomiast 73 tysiące rubli. Ostateczny zakres samodzielności poszczególnych sekcji w przedsiębiorstwie pozostaje nieznany w dalszym okresie.

W drugiej połowie XIX wieku, zakłady Wernera cieszyły się wysoką renomą w branży złotniczej w Warszawie. W produkcji wyróżniały się artykuły użytkowe, takie jak: samowary, lichtarze, zegary, imbryki, dzbanki, patery, tace, cukiernice oraz sztućce. Do grona wyrobów kościelnych można zaliczyć monstrancje, ampuły mszalne oraz kielichy, a także artystyczne przedmioty. Specjaliści dostrzegali, że mimo przemysłowego charakteru produkcji, wyroby srebrne Wernera odznaczały się wysokim poziomem jakości i atrakcyjnym wzornictwem, które nawiązywało do różnych stylów historycznych. W tym czasie dominowały formy neobarokowe, a z biegiem lat zaczęto wprowadzać także elementy secesyjne oraz kubizujące.

Werner jako jeden z pionierów w branży wprowadził dekoracyjne złoceń na swoich wyrobach, a zastosowane paski oraz plamy powiększały walory estetyczne poprzez dodanie detali i przełamywanie monotonii powierzchni. Od lat siedemdziesiątych XIX wieku, wprowadził on giloszunkową metodę dekoracji, polegającą na stosowaniu drobnych grawerunków na metalowych powierzchniach. Fabryka dysponowała maszynami giloszunkowymi, co pozwalało na tworzenie powtarzających się wzorów geometrycznych.

W 1882 roku, spółka Norblin-Werner wykupiła wytwórnię platery Braci Buch, znajdującą się na ulicy Żelaznej 17 (później numer 51). W 1886 roku zakłady zostały przeniesione z ulicy Chłodnej do nowej lokalizacji.

Towarzystwo Akcyjne Fabryk Metalowych „Norblin, Bracia Buch i T.Werner” w Warszawie

W roku 1893 Teodor Werner uczestniczył w powołaniu nowej spółki, znanej jako Towarzystwo Akcyjne Fabryk Metalowych „Norblin, Bracia Buch i T.Werner” w Warszawie. Siedziba przedsiębiorstwa mieściła się przy ulicy Żelaznej 51. Statut spółki został zatwierdzony 12 kwietnia 1893 roku, a rozpoczęcie działalności miało miejsce 1 lipca tego samego roku.

Kapitał zakładowy firmy wynosił 1,5 miliona rubli, który został podzielony na 1500 akcji, z wartością każdej wynoszącą 1000 rubli. Z tej liczby, jedno trzecia akcji, czyli 500 sztuk, została w posiadaniu Wernera. Pozostałe akcje były w rękach takich osób jak: Ludwik Norblin (500 sztuk), a także członków rodziny Wernera – Karola Temlera oraz Aleksandra Temlera (po 166 sztuk), a także Adama Norblina i Kazimierza Szwede (po 84 sztuki). Już w 1899 roku Werner posiadał jedynie 352 akcje, w tym pozostałą część przekazał bliskim, w tym swojemu synowi Teodorowi Sylwestrowi, oddając mu 31 akcji.

Fabryka, do której rozwój przyczynił się Werner, stała się jednym z sześciu największych przedsiębiorstw w branży metalowej w Królestwie Polskim. W dążeniu do modernizacji, zwiększała stopniowo mechanizację produkcji; moc zainstalowanych silników parowych wynosiła w 1893 roku 80 koni mechanicznych, aby w ciągu następnej dekady wzrosnąć do 300 koni. W tym czasie fabryka zatrudniała 400 pracowników, a wartość produkcji wynosiła 1,2 miliona rubli.

Produkty użytkowe i artystyczne wytwarzane przez fabrykę nie były już jedynymi wyznacznikami jej działalności. W końcu lat dziewięćdziesiątych XIX wieku powstała walcownia metali kolorowych. W tej nowoczesnej jednostce rozpoczęto produkcję dotychczas nie wytwarzanych artykułów, takich jak blacha mosiężna i srebrna, druty mosiężne, miedziane oraz rury miedziane i mosiężne, które od 1895 roku zdominowały rynek Królestwa Polskiego. Fabryka realizowała zamówienia dla rosyjskich ministerstw marynarki oraz komunikacji, a także dostarczała produkty metalowe na rynek krajowy.

{{Obszerny asortyment fabryki, obejmujący głównie galanterię srebrną oraz platerowaną, był doceniany na licznych targach i wystawach, zarówno w Paryżu, jak i w Petersburgu, Kijowie czy Odessie. Sieć sklepów firmowych z sukcesem funkcjonowała w kluczowych miastach w obrębie cesarstwa rosyjskiego, a podjęto nawet działalność przedstawicielską w Teheranie.}}

Spółka Akcyjna Fabryk Metalowych funkcjonowała do czasów II wojny światowej, stając się jednym z kluczowych graczy w branży metalowej w II Rzeczypospolitej. Teodor Werner odszedł z tego świata 20 maja 1902 roku w Warszawie. Jego prochy spoczęły najpierw na cmentarzu ewangelicko-augsburskim, jednak później zostały przeniesione na cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie, który znajduje się przy ulicy Żytniej (kwatera S-3-5).

Rodzina

W dniu 30 lipca 1864 roku, Teodor Werner przypieczętował swoje życie osobiste, wstępując w związek małżeński z Albertyną Wilhelminą z Norblinów (1843-1912), siostrą Ludwika Norblina. Jubileusz 25-lecia ich małżeństwa, który odbył się 30 lipca 1889 roku, był nie tylko okazją do świętowania srebrnego wesela, ale i momentem na utworzenie fundacji wspierającej sieroty po pracownikach ich fabryki, co podkreśla ich zaangażowanie w sprawy społeczne.

Para doczekała się pięciorga dzieci, które z różnych powodów wniosły znaczący wkład w życie społeczne i gospodarcze:

• Maria Magdalena (1866-1944) – mężatka, żona Mieczysława Meissnera (1863-1939), który był członkiem Rady Nadzorczej spółki “Norblin, Bracia Buch i T.Werner”,
• Teodor Sylwester (1867-1919) – udało mu się ukończyć Politechnikę w Rydze, a następnie stał się przemysłowcem. Od 1892 roku był pracownikiem, a od 1900 roku jednym z dyrektorów Towarzystwa Akcyjnego “Norblin, Bracia Buch i T.Werner”, gdzie w 1915 roku zorganizował ewakuację fabryki w głąb Rosji,
• Jadwiga (ur. i zm. 1870),
• Jan Stanisław (1873-1907) – inżynier, absolwent Politechniki w Rydze, w latach 1895–1897 był związany z zakładami metalowymi Borman i Szwede, a od 1898 do 1906 roku był właścicielem fabryki wyrobów żelaznych J. Werner i S. Zakrzewski,
• Wacław Henryk (1879-1948) – znany fizyk i wykładowca na Politechnice Warszawskiej.

---

Oceń: Teodor Werner

---