Kazimierz Władysław Wóycicki

---

Życiorys

Kazimierz Władysław Wóycicki, syn Jana, który był lekarzem królewskim króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, oraz Zofii z rodziny Zienkiewiczów, rozpoczął swoje pierwsze kroki edukacyjne pod okiem pijarów. W latach 1826–1827 uczęszczał na wydział chemiczny w Szkole Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego w Warszawie. Dodatkowo, korzystał z kursów dotyczących prawa i literatury na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie miał przyjemność uczestniczyć w wykładach znakomitych przedstawicieli, takich jak Ludwik Osiński oraz Kazimierz Brodziński. W wolnych chwilach podróżował po Polsce, pasjonując się zbieraniem i badaniem folkloru. Mimo że nie ukończył formalnego wykształcenia wyższego, w 1827 roku zainaugurował swoją karierę dziennikarską, podejmując pracę w „Dzienniku Warszawskim”.

W latach 1827–1830 odbywał liczne wyprawy o charakterze krajoznawczym oraz folklorystycznym. W 1828 roku wziął udział w konkursie zorganizowanym przez Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, gdzie miał na celu opracowanie rozprawy o ludowych zwyczajach i obyczajach. Chociaż zdołał zgromadzić bogaty materiał, konkurs nie doszedł do skutku, a jego praca była jedynym zgłoszeniem. W 1830 roku, wykorzystując zgromadzony materiał, opublikował trzytomowe dzieło „Przysłowia narodowe”.

Jako żołnierz uczestniczył w powstaniu listopadowym, gdzie odznał się męstwem, a rany odniesione pod Grochowem nie zniechęciły go do dalszej służby, awansując na stopień majora. W tym okresie opublikował również „Pamiętnik Kilińskiego” oraz szereg śpiewników patriotycznych. Po klęsce powstania zmuszony był do ucieczki do Prus Wschodnich obok korpusu generała Rybińskiego, a następnie osiedlił się w Galicji. Tam nawiązał bliskie relacje z lwowskimi literatami, co zaowocowało jego udziałem w redagowaniu „Ziewonii”. Jako czytelnik Ossolineum we Lwowie, korzystając z przychylności pracowników biblioteki, wypożyczał książki, które następnie, w wyniku działania jego nieuczciwych praktyk, rozpruwał i przywłaszczał sobie unikatowe egzemplarze. Między listopadem 1833 r. a lutym 1834 r. popełnił kradzież 187 cennych wydawnictw, co odkrył Żegota Pauli.

Wóycicki wykorzystywał skradzione materiały w swoich publikacjach, a następnie fałszował stemple i sprzedawał je. Próby odzyskania skradzionych druków ani to przez policję, ani prywatnie, nie przyniosły spodziewanych rezultatów. Oszukiwał, zrzucając winę na bałagan panujący w zbiorach Ossolineum. W 1834 roku wrócił do Królestwa Polskiego, gdzie przez krótki czas był więziony, ale po wyjściu pracował jako dzierżawca gruntów rolnych. Po tragicznych stratach spowodowanych wylewem Wisły, na stałe osiedlił się w Warszawie w 1845 roku.

Utrzymywał się z pracy w administracji publicznej jako główny archiwista oraz bibliotekarz Senatu, a następnie objął stanowisko dyrektora Drukarni Komisji Rządowej Sprawiedliwości oraz redaktora „Dziennika Praw”. Te zajęcia dawały mu dostatecznie dużo czasu, który poświęcał na działalność wydawniczą oraz literacką. W 1848 roku przyjęto go w poczet członków Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, a w 1860 roku Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1859 roku został członkiem redakcji Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda, gdzie jego nazwisko pojawiło się w I tomie wydanym w 1859 roku na liście twórców zawartości tej encyklopedii. 15 maja 1876 roku z dumą obchodził jubileusz 50-lecia swojej działalności literackiej. Zmarł w 1879 roku i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w kwaterze 199-4-1/2/3.

Twórczość literacka

Wszystko zaczęło się od debiutu Wóycickiego w 1826 roku, kiedy to zaprezentował swoje objaśnienia przysłów polskich w „Rozmaitościach Warszawskich”. Z biegiem lat, stał się on ważną postacią w świecie literackim, będąc członkiem redakcji, a później redaktorem naczelnym „Biblioteki Warszawskiej”. Warto także odnotować, że zainicjował wydawanie czasopisma „Kłosy” oraz współpracował z różnymi czasopismami takimi jak „Przegląd Naukowy”, „Bluszcz” i „Tygodnik Illustrowany”. Jego prace nie ograniczały się jedynie do pisania; był także redaktorem i autorem wielu haseł w Encyklopedii powszechnej Samuela Orgelbranda.

Wóycicki był odpowiedzialny za wydawanie znanych pism zbiorowych, w tym „Albumu warszawskiego” oraz „Albumu literackiego”. W roku 1846 zapoczątkował również Bibliotekę Starożytnych Pisarzy Polskich, która gromadziła dokumenty, listy, pamiętniki oraz utwory literackie z XVI i XVII wieku. W swych pracach historyczno-etnograficznych, z trudnością oddzielał oryginalne dzieła od tekstów staropolskich, co czasami prowadziło do plagiatów — jego „Pieśni ludu” z 1836 roku zawierały fragmenty pracy Żegoty Pauliego, które ten, oddał Wóycickiemu do oceny. Po analizie jego aktywności w tej dziedzinie, wynik oceniany jako negatywny, co podkreślił Jerzy Maternicki, zwracając uwagę na brak krytycyzmu oraz przypadkowość w doborze materiałów źródłowych.

W swoich pamiętnikach, Wóycicki postarzał się na temat zachowań różnych grup społecznych, takich jak mieszkańcy Warszawy, artyści, studenci oraz literaci. Choć publikowane były one pod koniec jego życia, w istocie dotyczyły głównie czasów sprzed powstania listopadowego. Oprócz własnych wspomnień, czerpał on inspiracje z innych źródeł, co sprawiało, że jego teksty bywają porównywane do esejów socjologicznych lub gawęd historycznych. W swoich pamiętnikach, koncentrował się raczej na wielowarstwowym wizerunku swego rodzinnego miasta, niż na jednostkowym punkcie widzenia.

Najbardziej znaczące dzieła Wóycickiego obejmują:

• Kurpie, powieść historyczna,
• Klechdy starożytne, podania i powieści ludu polskiego i Rusi,
• Pamiętnik dziecka Warszawy,
• Warszawa i jej społeczność w początku naszego stulecia,
• Cmentarz Powązkowski pod Warszawą.

Wóycicki, razem z żoną Anną z Magnuszewskich, aktywnie uczestniczył w warszawskim życiu towarzyskim. Jego sytuacja finansowa pogorszyła się w 1861 roku po konflikcie z margrabią Wielopolskim, kiedy to stracił posady rządowe oraz źródła dochodów. Jednakże, warszawskie środowisko literackie okazało mu dużą pomoc, ofiarowując mu Księgę zbiorową, która została wydana bezpłatnie przez drukarzy i sprzedawana przez księgarzy bez marży w kilku tysiącach egzemplarzy. Był to rzadki, ale cenny przykład solidarności literatów w Królestwie Kongresowym.

Wkrótce po wspierającej akcji, Wóycicki ponownie znalazł się w stabilnej sytuacji finansowej jako prezes Komitetu Właścicieli Listów Zastawnych przy Towarzystwie Kredytowym Ziemskim. Jego salon literacki stał się miejscem spotkań dla przedstawicieli życia kulturalnego, literackiego oraz naukowego. O tych spotkaniach wspomina Paulina Wilkońska, autorka pamiętników z lat 40. XIX wieku, która powiedziała:

Wszyscy literaci, ktokolwiek by co napisał, znakomici, znani i nieznani – wszyscy najpierwej w progi pana Kazimierza przychodzą.

Prace

W dorobku Kazimierza Władysława Wóycickiego znajduje się wiele cennych prac, które były publikowane w różnych czasopismach oraz wydaniach zbiorowych w takich miastach jak Warszawa, Kraków, Lwów, Wilno i Poznań. Oprócz tych rozproszonych materiałów, autor opublikował szereg dzieł w formie książkowej, które zasługują na szczegółowe omówienie.

Oto niektóre z jego znaczących publikacji:

• Gawędy i obrazy,
• Zarysy domowe,
• Przysłowia Narodowe (3 tomy, Warszawa, 1830),
• Pamiętniki Jana Kilińskiego (Warszawa, 1830),
• Pieśni ojczyste (1830),
• Guślarz Gwardii Honorowej (1830),
• Kurpie, powieść historyczna (2 tomy, Lwów, 1834),
• Pieśni ludu Białochrobatów, Mazurów i Rusi z nad Bugu (2 tomy, Warszawa, 1836),
• Klechdy starożytne, podania i powieści ludu polskiego i Rusi (2 tomy, Warszawa, 1837, 2 wydania z ilustracjami, 1876),
• Starożytne przypowieści z XV, XVI i XVII wieku (1836),
• Stare gawędy i obrazy (4 tomy, 1840),
• Teatr starożytny w Polsce (2 tomy, 1840),
• Zarysy domowe (4 tomy, 1842),
• Bibljoteka starożytnych pisarzów polskich (6 tomów, 1843–1844),
• Obrazy starodawne (2 tomy, 1843),
• Historja literatury polskiej w zarysach (4 tomy, 1845, 2 wydania, 1860),
• Domowe powiastki i wizerunki (2 tomy, 1846),
• Pamiętniki do panowania Zygmunta III, Władysława IV i Jana Kazimierza (2 tomy, 1846),
• Samuel książę Korecki (1846),
• Statuta polskie króla Kazimierza, w Wiślicy ułożone (1847),
• Święta Jadwiga księżna śląska z rodziny Piastów (1848),
• Pieśń polska z 1462 roku o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego (1848),
• Jan Stefan Wydżga i jego pamiętnik (1852),
• Życiorysy znakomitych ludzi (2 tomy, 1850),
• Latopisiec, albo kronika Joachima Jerlicza (3 tomy, Petersburg, 1853),
• Domowe powieści (2 tomy, Mohylew, 1853),
• Cmentarz Powązkowski pod Warszawą (3 tomy, Warszawa, 1855–1857, reprint 1970),
• Wspomnienia o życiu Adama Mickiewicza (przed 1858),
• Mazowieckie powiastki (1858),
• Silva Rerum, Staropolskie powieści (2 tomy, Wilno, 1862),
• Amerykanin (Poznań, 1839),
• Szkice historyczne (Kraków, 1869),
• Niewiasta polska w początkach bieżącego stulecia (Warszawa, 1875),
• Prace zbiorowe Album Warszawskie (1845) i Album literackie (2 tomy, 1848–1849),
• Szereg obrazów pamiętnikowej formy z życia towarzystwa warszawskiego przed 1820 rokiem, jak na przykład:
• Ostatni klasyk (Warszawa, 1872),
• Kawa literacka w Warszawie (1873),
• Fryderyk hrabia Skarbek (1873),
• Pamiętniki dziecka Warszawy i inne wspomnienia warszawskie,
• Warszawa i jej społeczność w początkach naszego stulecia (1875),
• Z rodzinnej zagrody (1877),
• Pokój dziadunia (1878),
• Społeczność Warszawy w początkach naszego stulecia, 1800 do 1830 (1878),
• Literatura polska w zarysach dla młodzieży (1879),
• i inne.

Upamiętnienie

W dniu 31 stycznia 1979 roku w Warszawie, na terenie obecnej dzielnicy Bielany, miała miejsce ważna uroczystość. Tego dnia jedna z ulic zyskała zaszczytne imię Kazimierza Wóycickiego, upamiętniając jego wkład w historię i kulturę regionu.

---

Oceń: Kazimierz Władysław Wóycicki

---