Józef Rapacki

---

Życiorys

Okres edukacji

Pochodzący z rodziny aktorskiej, Józef Rapacki, był synem Wincentego Rapackiego oraz Józefiny z domu Hoffman. Miał także rodzeństwo, w tym Honoratę Leszczyńską oraz Wincentego Rapackiego. Jego przygoda z edukacją artystyczną zaczęła się w wieku 14 lat, kiedy to rozpoczął naukę w klasie rysunkowej Wojciecha Gersona w Warszawie, co miało miejsce w roku 1885. W tym czasie jego niezwykły talent w zakresie malarstwa pejzażowego został dostrzegany.

Po ukończeniu dwuletniego kursu u Gersona, w 1887 roku przystąpił do studiów malarskich w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Tam, przez kilka miesięcy, miał okazję studiować pod okiem znanych artystów, takich jak Izydor Jabłoński, Florian Cynk oraz Feliks Szynalewski. W 1888 roku Rapacki zdecydował się na powrót do Warszawy, gdzie ponownie podjął naukę pod kierunkiem Gersona.

Okres jego edukacji w Krakowie znacznie wpłynął na jego twórczość, wprowadzając silne wpływy pleneryzmu, czyli tendencji do malowania obrazów w plenerze, co było zgodne z nowoczesnymi postulatami Stanisława Witkiewicza. Rapacki w tamtych latach malował głównie techniką olejną na płótnie, koncentrując się na takich tematach jak weduty, pejzaże oraz sceny rodzajowe.

Po powrocie do Warszawy w 1889, artysta ponownie zmuszony był porzucić Kraków, tym razem na rzecz Monachium, gdzie spędził kilka lat w Szkole Sztuk Pięknych, ucząc się od Conrada Fehra. Chociaż brak jest szczegółowych informacji na temat jego działalności artystycznej w Monachium, to jednak głównym tematem jego prac pozostało malarstwo pejzażowe, co można zauważyć w późniejszych obrazach, takich jak „Zamczysko” z 1899 i 1928 roku czy „Stary młyn” z 1911 roku. Po zakończeniu studiów, Rapacki wrócił do Warszawy, snując przy tym plany podróży, w tym w rejonie Italii, gdzie jego inspiracje przyniosły liczne obrazy przedstawiające włoskie krajobrazy i zabytki.

Życie zawodowe

Po powrocie do stolicy, Józef Rapacki rozpoczął prace jako współpracownik wielu lokalnych gazet. Jego debiut artystyczny miał miejsce w 1898 roku, kiedy to na łamach „Tygodnika Illustrowanego” opublikowano reprodukcję jego pastelowego tryptyku „Dzień z życia robotnika”, co przyniosło mu I nagrodę w konkursie Józefa Kurierowa. W 1900 roku, w obliczu zagrożenia zdrowia z powodu problemów z płucami, artysta postanowił przenieść się do Krakowa, aby móc lepiej korzystać z leczniczych wyjazdów w góry.

Chociaż Rapacki nie osiedlił się na stałe w Małopolsce, spędzał tam okresowo w latach 1901 oraz 1905-1907, odwiedzając popularne miejsca, jak Zakopane i Szczawnica. W 1907 roku, razem z żoną Gabrielą z Popowskich, osiedlił się w Olszance, gdzie zbudował dom, rozwijając intensywne życie towarzyskie dzięki sąsiedztwu z rodziną i innymi artystami, w tym malarzem Czesławem Tańskim oraz Stefanem Popowskim. W lokalnej społeczności żyła również rodzina Górskich, która składała się z Jana, Marii, ich córki Pii oraz synów, wśród których był znany krytyk literacki i historyk sztuki – Konstanty.

W Radziejowicach, należących do rodziny Krasińskich, odwiedzali go najważniejsi polscy artyści końca XIX wieku, tacy jak Józef Chełmoński, a także w pałacu w Guzowie rezydowała rodzina Sobańskich. Rapacki zmarł w wieku 58 lat, a jego śmierć była wynikiem komplikacji po grypie. Jego miejsce spoczynku znalazło się na cmentarzu w Puszczy Mariańskiej. Wiele jego dzieł zostało rozdzielonych pomiędzy członków Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.

Twórczość

Pobyt w Olszance przyniósł Józefowi Rapackiemu niezwykle płodny okres twórczy, w ramach którego zrealizował dwa kluczowe cykle pejzażowe: Z mazowieckiej ziemi oraz Dookoła mej siedziby. To w tym malowniczym otoczeniu powstały wspaniałe przedstawienia rozległych łąk, zarośli, a także rozlewisk, niejednokrotnie zatopionych w gęstej mgle i oświetlonych ciepłym światłem słońca nisko zawieszonego nad horyzontem, zarówno o wschodzie, jak i zachodzie słońca. W jego kompozycjach zdarzały się także pojedyncze drzewa o secesyjnym rysunku, które pełniły funkcję soliterów w krajobrazie ogrodowym.

W okolicach Żyrardowa powstały także inne pejzaże związane z dalszymi obszarami Mazowsza, takie jak Wisła pod Bielanami (1903). Szczególną uwagę artysta poświęcił czasie okupacji niemieckiej w trakcie I wojny światowej, tworząc cykl Pro memoria. Prusak w Polsce. Jego liczne rysunki, które odnosiły się do wydarzeń z lat 1915–1918, były publikowane w warszawskiej prasie. W twórczości Rapackiego widoczny był realistyczny repertuar środków artystycznych.

Na początku twórczość malarza podlegała wpływowi Wojciecha Gersona, a później także szkoły monachijskiej. Już w latach 1887–1888, podczas studiów w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, artysta poddał się silnym wpływom nowoczesnych prądów artystycznych, w tym nurtów młodopolskiego, pleneryzmu i impresjonizmu, co miało miejsce za pośrednictwem Józefa Pankiewicza i jego obrazu Targ na kwiaty przed kościołem la Madeleine. Obraz ten był wystawiony w „Zachęcie” w roku 1890, a po nim Rapacki stworzył kilka płócien, które powstały raczej w zgodzie z ówczesnymi doktrynami artystycznymi. Mimo tego miały one swoje artystyczne zalety, a ich barwy były wyjątkowo żywe, jak w przypadku Ogrodu Frascati, który odznaczał się bogatym motywem kwiatowym w pełnym słońcu.

Wpływy impresjonistyczne na twórczość Rapackiego przejawiają się w jego obrazach, takich jak Autoportret w ogrodzie (1924) czy Malarz Kazimierz Lasocki na tle jesiennego pejzażu (1914). Jednakże najwięcej prac Rapackiego stanowią pejzaże, które głównie dokumentują mazowiecki krajobraz, ukazując iluzjonistyczną, rozległą przestrzeń i często wzbogacając je o pojedyncze akcenty, jak w dziele Pejzaż zimowy (1908). Artysta z dużą częstotliwością przedstawiał mgłę, wodne powierzchnie, zarośla oraz promienie słoneczne przenikające przez chmury.

Portrety

W twórczości Rapackiego portret odgrywał rolę drugorzędną. Większość jego portretów dotyczyła członków rodziny, takich jak ojciec oraz siostry. Nawiązując do konwencji portretu sarmackiego, artysta sportretował swojego ojca, przedstawiając go w charakterze Karola Radziwiłła, znanego jako „Panie Kochanku”. W kilku przypadkach malował także swoją siostrę, Honoratę Leszczyńską. Wśród portretowanych przez niego osobistości znalazły się także postacie artystycznej elity Warszawy, w tym śpiewaczka Lucyna Messal.

Artysta kilkakrotnie portretował samego siebie. Przykładem może być obraz Wizja artysty, który prawdopodobnie powstał pod wpływem Jacka Malczewskiego. W dziele tym malarz zasłania twarz dłonią, lecz można bez trudu zidentyfikować jego osobę, między innymi dzięki fryzurze.

Rysunki Rapackiego zazwyczaj powstawały na żywo; artysta starannie notował setki detali krajobrazu, które potem często przenosił na płótno. Ta dbałość o szczegóły czasami spotykała się z zarzutami o nadmierny naturalizm.

Wystawy

Jako wystawca Rapacki wyróżniał się niezwykłą aktywnością: brał udział w co najmniej piętnastu ekspozycjach. Jego pierwsze wystawy realizowane były około 1888 roku, po opuszczeniu krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych i powrocie do pracowni Gersona. Wówczas prezentował swoje dzieła na Salonie Aleksandra Krywulta oraz w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych. Od 1922 roku współpracował z grupą Pro arte, w której był członkiem. Eksponował swoje prace także w Krakowie, na wystawach organizowanych przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Berlinie (gdzie uczestniczył w Wystawie Powszechnej w 1893 roku), Lwowie (zdobywając srebrny medal na wystawie sztuki powszechnej za obraz Pierwszy śnieg), Paryżu (gdzie w 1900 roku otrzymał wyróżnienie mention honourable), a także w Kielcach (gdzie zorganizowano mu wystawę indywidualną w 1925 roku). W 1927 roku otrzymał dyplom honorowy od Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych za swoją całokształtną działalność artystyczną, a w 1930 roku zorganizowano tam jego wystawę pośmiertną.

W zbiorach muzealnych

Muzeum Mazowsza Zachodniego

Wśród bogatych zbiorów Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie znajduje się wiele znakomitych prac Józefa Rapackiego. W tej kolekcji możemy znaleźć:

• Autoportret, olej na płótnie, o wymiarach 43 × 30 cm, nr inw. MŻ/S/8, który został nabyty od J. B. Słojewskiej w 1972 roku, sygnowany V/VI 1922 JR,
• Autoportret we wnętrzu, olej na płótnie, 65 × 53 cm, nr inw. MŻ/S/720, zakupiony na aukcji w Warszawie w 1994 roku, sygnowany JÓZEF RAPACKI 1927 OLSZANKA,
• Brzoza, litografia, 85,5 × 61 cm, nr inw. MŻ/S/881, podarowana pokojówce Stanisławie Wojence w dworze w Olszance, nabyta od rodziny w 1996 roku, sygnowana Józef Rapacki,
• Las, akwarela na papierze, wymiarze 18 × 24 cm, nr inw. MŻ/S/868, zakupiona w Warszawie w 1996 roku, sygnowana Józef Rapacki,
• Park zimą, akwarela, 21,5 × 28 cm, nr inw. MŻ/S/398, nabyta w 1993 roku, sygnatura JÓZEF RAPACKI 1900,
• Pejzaż jesienny z brzozami, olej na płótnie, 51 × 80 cm, nr inw. MŻ/S/867, nabyty w 1996 roku, sygnowany JÓZEF RAPACKI 1923,
• Pejzaż mazowiecki, olej na tekturze, 17 × 26,5 cm, nr inw. MŻ/S/12, który został przekazany do muzeum w 1963 roku przez Wojewódzkiego konserwatora Zabytków w Warszawie, sygnowany JÓZEF RAPACKI,
• Uliczka w Kazimierzu, olej na płótnie, 47,5 × 64 cm, nr inw. MŻ/S/728, zakupiona od Marii Kaczorowskiej w 1994 roku, sygnowana JÓZEF RAPACKI 1891,
• Pejzaż wiejski, olej na tekturze, 17 × 22,5 cm, nr inw. MŻ/S/719, zakupiony w 1994 roku, sygnowany MALOWAŁ JÓZEF RAPACKI W 1[886?],
• Pejzaż z kaczeńcami, olej na tekturze, 68 × 88 cm, nr inw. MŻ/S/143, zakupiony w Warszawie w 1992 roku, sygnowany JÓZEF RAPACKI 1928. OLSZANKA,
• Polny krzyż, ołówek na kartonie, 31 × 42 cm, nr inw. MŻ/S/144, zakupiony w 1992 roku, sygnowany Józef Rapacki 1919,
• Portret Żyda, ołówek na tekturze, 35,5 × 27,5 cm, nr inw. MŻ/S/882, zakupiony w 1996 roku, sygnowany JR,
• Sprzedawca obrazów, olej na płótnie, 64 × 75,5 cm, nr inw. MŻ/S/397, nabyty w 1993 roku, sygnowany JÓZEF RAPACKI 1901 rok WARSZAWA,
• Ścieżka w lesie, olej na płótnie, 150 × 200 cm, nr inw. MŻ/S/866, zakupiona w 1995 roku, sygnowana JÓZEF RAPACKI 1913 r. OLSZANKA,
• W cieniu brzóz, akwarela, 82,5 × 101 cm, nr inw. MŻ/S/879, nabyta w 1996 roku, sygnowana JÓZEF RAPACKI 1921,
• Wieczór na wsi, olej na tekturze, 20 × 26 cm, nr inw. MŻ/S/718, zakupiony w Warszawie w 1994 roku, sygnowany Józef Rapacki 1886 r.

Muzeum Warszawy

Muzeum Warszawy również posiada w swoich zbiorach interesujące prace artysty. Do nich należą:

• Autoportret (pocz. XX w.), olej na płótnie, 112 × 65 cm, niesygnowany, Muzeum Warszawy, nr inw. MHW 24533,
• Autoportret z profilu (ok. 1900), olej na płótnie, 46 × 37,5 cm, niesygnowany, Muzeum Warszawy, nr inw. MHW 29267,
• Brzeg Wisły (1891), olej na płótnie, 99 × 68,4 cm, sygnowany Józef Rapacki Warszawa 1891, Muzeum Warszawy, nr inw. MHW 1969,
• Widok warsztatu kamieniarskiego w Warszawie (1901), olej na płótnie, 90 × 120 cm, sygnowany Józef Rapacki 1901 w Warszawie, Muzeum Warszawy, nr inw. MHW 19565,
• Wnętrze kawiarni (XIX/XX w), akwarela, 50,8 × 72,6 cm, sygnowany J Rapacki, Muzeum Warszawy, nr inw. MHW 43,
• Wnętrze kawiarni Ziemiańska (1926), olej na płótnie, 145 × 200,5 cm, sygnowany Józef Rapacki – Warszawa 1926, Muzeum Warszawy, nr inw. MHW 17910.

W innych kolekcjach

Artysta posiada także wiele dzieł w różnych nam kolekcjach. Niektóre z nich to:

• Hrabia i Gerwazy – scena z „Pana Tadeusza” (1890), olej na płótnie, 61 × 44 cm, sygnowany Józef Rapacki, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, nr inw. ML.K.933,
• Jezioro (1900), olej na płótnie, 47 × 101,5 cm, sygnowany Józef Rapacki 1900 rok 20 maja Warszawa, Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. II-b-528,
• Krajobraz nizinny (1892), olej na płótnie, 38,5 × 65 cm, sygnowany Józef Rapacki 1892 rok, Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. II-b-897,
• Pejzaż ze Szczawnicy (1893), olej na płótnie, 121 × 150,5 cm, sygnowany Józef Rapacki 1893 rok Szczawnica, Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. II-b-3067,
• Powódź (1897), olej na płótnie, 89,5 × 60 cm, sygnowany Józef Rapacki 1897 Warszawa 27 VI, Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. II-b-529,
• Staw w lesie (1892), olej na płótnie, 66 × 86 cm, sygnowany Józef Rapacki 1892 – Wola Pękoszewska, Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. II-b-915,
• W ogrodzie (1891), olej na płótnie, 79 × 95 cm, sygnowany Józef Rapacki 1891, Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. II-b-150,
• Kobieta z chrustem (1891), olej na płótnie, 120 × 60,5 cm, sygnowany J. Rapacki 1891, Muzeum Okręgowe w Lesznie, nr inw. 334,
• Zaułek miejski z bożnicą Izaaka na Kazimierzu w Krakowie (1889?), olej na płótnie, 48,5 × 36 cm, sygnowany J. Rapacki, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa, nr inw. ŻIH A-277,
• Mgły poranne (1909), olej na płótnie, 53,4 × 92,3 cm, sygnowany JÓZEF RAPACKI 1909 r., Muzeum KUL w Lublinie (dar Stanisławy i Tadeusza Witkowskich z 1991 r.), nr inw. MU KUL I-138,
• Gęsiarka (1922), olej na płótnie, 101 × 150 cm, sygnowany JÓZEF RAPACKI 1922./OLSZANKA, kolekcja prywata.

W zbiorach znajdują się również akwarele:

• Olszanka (1920), akwarela, ołówek na papierze, 26 × 39 cm, sygnowany Józef Rapacki Olszanka 1920, Muzeum Okręgowe w Białymstoku, nr inw. MB/S/1788,
• Przy studni (1896), akwarela na tekturze, 38 × 48 cm, sygnowany J.Rapacki 1896 r. 18/XII, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, nr inw. MS/S/527,
• Widok morza (1899), akwarela na papierze, 17 × 35,5 cm, sygnowany JÓZEF RAPACKI / 1899 r., Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. Rys. Pol.12569.

Nie można zapomnieć o jego grafice:

• Chata (1921), litografia na papierze, 44 × 56,6 cm, sygnowany 16 JR 21, Muzeum Okręgowe w Lesznie, nr inw. 1122,
• Chata, litografia na papierze, 44 × 57 cm, sygnowany J. Rapacki, Muzeum Okręgowe w Lesznie, nr inw. 1123.

Cykle graficzne

W swoim dorobku artystycznym ma również cykle graficzne, które obejmują:

• Z dawnej i niedawnej Warszawy. Album typów ulicznych, ok. 1915 r., nakładem Biblioteki Domu Polskiego,
• Pro memoria. Prusak w Polsce, 1915-1918 r., nakładem Tygodnika Illustrowanego.

---

Oceń: Józef Rapacki

---