Józef Nusbaum-Hilarowicz

---

Życiorys

Józef Nusbaum-Hilarowicz był osobą, której korzenie sięgają drobnego przemysłowca pochodzenia żydowskiego, Hilarego Nusbauma, oraz Ewy Tenenbaum. Ukończył gimnazjum klasyczne w Warszawie w 1878 roku, a następnie w latach 1878–1881 podjął studia przyrodnicze na Wydziale Fizyko-Matematycznym rosyjskiego Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.

W 1886 roku uzyskał tytuł magistra zoologii oraz anatomii porównawczej na Uniwersytecie w Odessie, gdzie jego promotorami byli znani naukowcy Aleksandr Kowalewski i Ilja Miecznikow. Dwa lata później, w 1888 roku, zdobył stopień doktora zoologii tej samej dziedziny na Uniwersytecie Warszawskim. Jako wykładowca Uniwersytetu Latającego w Warszawie zyskał uznanie.

W 1891 roku, pod kierownictwem Benedykta Dybowskiego, obronił habilitację na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego w zakresie anatomii porównawczej i embriologii. Rok później przeniósł się do Lwowa, gdzie objął rolę prywatnego docenta anatomii porównawczej i embriologii w Zakładzie Zoologii i Anatomii Porównawczej Uniwersytetu Lwowskiego. W 1906 roku, po przejściu swojego mentora Benedykta Dybowskiego na emeryturę, Józef Nusbaum-Hilarowicz (który w 1907 roku przyjął chrzest i zmienił nazwisko na Nusbaum-Hilarowicz) zrezygnował z pracy w Akademii Weterynarii.

Wkrótce po tym objął kierownictwo Zakładu Zoologii i Anatomii Porównawczej na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego i był rzeczywistym profesorem zwyczajnym aż do swojej śmierci. W tym czasie udało mu się znacząco rozwinąć i zmodernizować zakład, przekształcając go w jeden z najnowocześniejszych ośrodków zoologicznych w Europie. W jego szkole zoologicznej wyspecjalizowało się ponad 40 zoologów, z których 16 później objęło stanowiska profesorskie w różnych uczelniach wyższych, w tym Benedykt Fuliński, Jan Grochmalicki, Jan Hirschler, Antoni Jakubski oraz Rudolf Weigl.

Jako wykładowca wyróżniał się nie tylko umiejętnościami retorycznymi, ale również dużymi talentami pedagogicznymi i serdecznym podejściem do studentów. Ze szczególną troską dbał o rozwój naukowy swoich uczniów, starając się o przyznanie im stypendiów oraz organizując praktyki w nadmorskich stacjach zoologicznych, z którymi współpracował, w tym w Triestu, Neapolu i Monako.

W latach 1902–1903 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. Jego życie zakończyło się 17 marca 1917 roku we Lwowie, gdzie został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim. Władze samorządowe Lwowa uhonorowały jego pamięć, nadając jednej z ulic jego imię.

Warto również wspomnieć o jego bliskich. Jego brat Henryk Nusbaum był uznawanym neurologiem oraz filozofem medycyny, a jego żona, Rozalia Hilarowiczowa (1859–1933), również była przyrodniczką. Jego syn Henryk Hilarowicz, profesor, tragicznie zginął z rąk hitlerowców w lipcu 1941 roku. Kolejny syn, Tadeusz, zasłynął jako teoretyk prawa administracyjnego.

Dorobek naukowy

Józef Nusbaum-Hilarowicz był wybitnym naukowcem, który przyczynił się do rozwoju wielu dziedzin biologii.

W swoim dorobku posiada około 250 różnorodnych publikacji naukowych oraz popularnonaukowych związanych z tematyką anatomii, ewolucjonizmu, embriologii i histologii.

Jego prace obejmowały również tworzenie podręczników uniwersyteckich, które były ważnym źródłem wiedzy dla studentów oraz wykładowców.

Wybrane prace

Józef Nusbaum-Hilarowicz to niezwykle znacząca postać w dziedzinie biologii i nauk przyrodniczych. Jego twórczość obejmuje szeroki wachlarz tematów związanych z rozwojem zwierząt oraz anatomią porównawczą. Poniżej przedstawiamy wybrane prace, które świadczą o jego wkładzie w rozwój wiedzy naukowej.

• Zasady ogólne nauki o rozwoju zwierząt (embryologia). Wydawnictwo Przeglądu Tygodniowego, 1887,
• Przyczynek do embryologii maika (Meloë proscarabaeus, Marscham). Nakładem Redakcyi Czasopisma „Kosmos”, 1891,
• Zasady anatomii porównawczej. Wende i S-ki, 1899 T.1,
• Z zagadnień biologii i filozofii przyrody. nakł. Księgarni im. H. Altenberga, 1899,
• Szkice i odczyty z dziedziny biologii. Warszawa-Lwów: Wende, 1900,
• Zasady anatomii porównawczej. T. 2, Anatomia porównawcza zwierząt kręgowych. Warszawa, 1903,
• Idea ewolucji w biologii. Centnerszwer, 1910,
• Rozwój świata zwierzęcego (1912–1913),
• Szlakami wiedzy: odczyty dla wykształconego ogółu o zagadnieniach biologii współczesnej: z portretem autora, ośmioma tablicami i licznymi rysunkami w tekście. Nakł. Księgarni Polskiej im B. Połonieckiego, 1904,
• Pamiętniki przyrodnika: autobiografja. H. Altenberg. Księgarnia Wydawnicza, 1921.

---

Oceń: Józef Nusbaum-Hilarowicz

---