Janusz Chmielowski

---

Młodość i praca zawodowa

Janusz Chmielowski, znany także jako Ignacy Janusz, przyszedł na świat w Warszawie 9 stycznia 1878 roku. Był potomkiem Piotra Chmielowskiego oraz Marii Józefy z d. Trzcińskiej, co czyni go częścią zamożnej rodziny tamtych czasów.

W 1903 roku zakończył swoje studia w dziedzinie inżynierii budowy maszyn na Politechnikach w Rydze, Darmstadcie oraz Lwowie. Uzupełnił swoją edukację w 1906 roku, uzyskując dyplom w dziale fizyko-matematycznym wydziału filozoficznego Uniwersytetu Lwowskiego. Jego wszechstronne wykształcenie wskazuje na solidne przygotowanie do przyszłej kariery zawodowej.

W latach 1906–1908 Chmielowski pełnił rolę nauczyciela w szkole średniej we Lwowie, a następnie zaangażował się w pracę w instytucjach technicznych oraz ubezpieczeniowych. W Wilnie spędził okres od 1908 do 1912 roku, a kolejne lata, od 1913 do 1923, pracował w Petersburgu. To właśnie te doświadczenia zawodowe wpłynęły na jego rozwój jako inżyniera.

W październiku 1923 roku Janusz postanowił wrócić do Polski, gdzie od 1924 roku osiedlił się na Górnym Śląsku. Działał w przemyśle hutniczym w Katowicach aż do momentu wybuchu II wojny światowej, co stanowiło kluczowy etap jego kariery. Dodatkowo, był aktywnym członkiem Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Województwa Śląskiego, co świadczy o jego zaangażowaniu w środowisko zawodowe.

W latach 1939-1944 pracował w warszawskim towarzystwie handlu żelazem, jednak w sierpniu 1944 roku jego życie zostało brutalnie przerwane – został aresztowany przez Niemców i umieszczony w niemieckim obozie przejściowym Dulag 121 w Pruszkowie. Następnie został przewieziony do obozu w Skierniewicach. Data opuszczenia obozu pozostaje nieznana.

Po zakończeniu wojny, w marcu 1945 roku, Janusz powrócił do Katowic, gdzie kontynuował działalność w przemyśle hutniczym do 1950 roku. Później, do 1965 roku, pełnił funkcję redaktora naukowego kilku wydawnictw hutniczych, a także redagował czasopismo „Hutnik” przez dwie dekady. Jego zaangażowanie zawodowe trwało aż do 87. roku życia, co jest dowodem na jego pasję i poświęcenie dla pracy oraz nauki.

Tatrzańska przygoda

Janusz Chmielowski miał niezwykle bogate życie w Tatrach, które rozpoczął w młodym wieku. W 1887 roku, kiedy miał zaledwie 9 lat, po raz pierwszy udał się z rodzicami do malowniczego Morskiego Oka. Już pięć lat później, jako 14-latek, zdobył Mały Kozi Wierch, co zapoczątkowało jego pasjonującą przygodę z taternictwem. Wspinał się intensywnie w latach, gdy rodzina mieszkała w Zakopanem, co miało miejsce do 1903 roku, oraz podczas swoich studiów i pracy we Lwowie, co trwało do 1908 roku. Jego działalność taternicką kontynuował aż do 1958 roku, kiedy to w wieku 80 lat zdobył Kościelec. Z Zakopanego korzystał aż do 1963 roku, a wtedy wszedł pieszo na Antałówkę, mając 85 lat. W tym momencie napisał refleksyjną sentencję: „W górach, podobnie jak i w życiu, gdy nie można tak, trzeba – inaczej!”

W 1911 roku osiągnął historię taternictwa, dokonując pierwszego wejścia na Zamarłą Turnię od strony zachodniej, w towarzystwie Zdzisława Kleszczyńskiego oraz Mieczysława Świerza. Ostatecznie przeżył 90 lat, a z młodości pamiętał takich taterników jak Tytus Chałubiński i Sabała, przy czym zdążył przeżyć Wawrzyńca Żuławskiego oraz młodszego o dwa pokolenia Jana Długosza.

Do I wojny światowej najczęściej wędrował z przewodnikami, takimi jak Jędrzej Wala młodszy, Jan Bachleda Tajber, od 1894 roku Klemens Bachleda oraz Jędrzej Marusarz Jarząbek. Szerokie grono taterników polskich i węgierskich towarzyszyło mu w wielu wyprawach, jednak to on często inicjował wyprawy odkrywcze.

Chmielowski wykonał wiele znaczących wejść bez przewodników, w tym w 1903 roku na Ostry Szczyt, gdzie zdobył go jako pierwszy bez przewodnika. Był pionierem wielu alpejskich szczytów, do których zalicza się m.in.: W 1895 roku – Zadni Gerlach, w 1898 – Poślednia Turnia, w 1902 – Orla Baszta i Rumanowy Szczyt, a w 1904 roku – Zadni Mnich, Kaczy Szczyt, Czubata Turnia i Kozia Turnia. Kolejne lata przyniosły mu kolejne sukcesy, jak zdobycie Niżnich Rysów, Żabiego Szczytu Wyżniego, a także innych. Zrealizował także nowe trasy w Tatrach między 1892 a 1927 rokiem, od Świnicy po Jagnięcy Szczyt. Jego ostatnie wejście to pierwsze zdobycie południowym żebrem na Wołową Turnię.

W taternictwie zimowym, jego największym osiągnięciem okazało się pierwsze zimowe wejście na Gerlach w styczniu 1905 roku, co zostało uznane za jedno z najważniejszych dokonań przed I wojną światową. Wspinał się w towarzystwie Węgra Károlya Jordána oraz przewodników, takich jak Klimko Bachleda, Johann Franz senior i Paul Spitzkopf senior.

Prawdopodobnie można go uznać za pierwszego zdobywcę Wielkiej Korony Tatr, wchodząc na ostatni szczyt z tej listy, Ganek, w 1897 roku. W latach 1900–1914 należał do najznakomitszych taterników oraz najlepszych znawców Tatr. Uznawano go za Króla Tatr po Tytusie Chałubińskim. Odbywał również wyprawy wspinaczkowe w Alpach; w 1907 roku wspinał się w Dolomitach oraz na Wilder Kaiser, a w 1913 roku – w grupie Mont Blanc.

Pisarstwo górskie

Janusz Chmielowski to postać, która znacząco wpisała się w historię polskiego piśmiennictwa górskiego. W latach 1900-1931 publikował szereg artykułów dotyczących taternictwa i alpinizmu, w tym biografie, recenzje oraz notatki. Jego prace charakteryzowały się nie tylko fachowym opisem nowych dróg taternickich (od roku 1907), ale również zawierały wspomnienia z licznych wypraw w Tatry. W szczególnie ważnym artykule zatytułowanym Z wycieczki po Alpach Tyrolskich wydanym w Taterniku w 1907 roku, przeprowadził porównanie między wejściami alpejskimi a tatrzańskimi.

Jego zainteresowania obejmowały także bardziej szczegółowe tematy taternickie, co potwierdzają publikacje takie jak W sprawie klasyfikacyi wycieczek tatrzańskich z 1910 roku. Chmielowski pisał również o historii taternictwa, utwory takie jak Droga na Łomnicę od strony północnej (1902), Południowa ściana Ostrego Szczytu (1910), Przyczynki do monografji Łomnicy (1924), Lodowy Szczyt (1928), oraz Kozia Turnia (1931) stanowią istotny wkład w tę dziedzinę.

Chmielowski nie tylko pisał, ale także tworzył biografie osób związanych z Tatrami, do których można zaliczyć m.in. Klimeka Bachledę (1910), prof. Leopolda Świerz (1911 i 1912) oraz Kazimierza Przerwę-Tetmajera (1941). Ponadto zajmował się fotografią w Tatrach; jego zdjęcia były publikowane zarówno w polskich, jak i zagranicznych czasopismach, takich jak Taternik oraz Turistaság és Alpinizmus, a także na pocztówkach. W 1928 roku ogłosił artykuł Nieco o nowoczesnych aparatach fotograficznych dla taternika oraz prowadził pogadanki radiowe na temat taternictwa w Rozgłośni Katowickiej w 1926 roku.

Jednak to Przewodnik po Tatrach (t. 1–4, 1907–1912) przyniósł mu największą popularność i uznanie w kręgu piśmiennictwa tatrzańskiego. Był to bowiem pierwszy przewodnik, który dedykowany był taternikom, a nie tylko zwykłym turystom. Ukazał się po wcześniejszych przewodnikach Walerego Eljasza i Mieczysława Kowalewskiego oraz po niemieckich i węgierskich przewodnikach turystycznych. Jego praca miała przełomowe znaczenie dla taternictwa, przyczyniając się do lepszego poznania topografii Tatr oraz ustalania ich nazewnictwa i terminologii.

Co więcej, warto zaznaczyć, że pierwsze przewodniki taternickie w innych językach ukazały się dopiero po 1914 roku. W późniejszym czasie, ponownie z Mieczysławem Świerzem, Chmielowski zaprezentował nowe wydanie swojego przewodnika, zatytułowane Tatry Wysokie (Kraków, t. 1–4, 1925–26), zdobywając ponownie czołową pozycję w literaturze tatrzańskiej. Równolegle z pierwszym wydaniem swojego przewodnika, opublikował również mapę Tatry Wysokie w skali 1:50 000 oraz szkicowe mapy: Tatry Zachodnie i Tatry Bielskie (obie w skali 1:75 000).

Stowarzyszenia taternickie

Janusz Chmielowski był jedną z kluczowych postaci w świecie taternictwa, wyróżniając się swoimi osiągnięciami w obszarze organizacyjnym. Był jednym z głównych inicjatorów oraz współzałożycieli pierwszego stowarzyszenia taternickiego w Polsce – Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, której prezydenturę obejmował w latach 1903-1904. To stowarzyszenie stanowiło z kolei zalążek dla późniejszego Klubu Wysokogórskiego i Polskiego Związku Alpinizmu.

W latach do 1914 roku Chmielowski aktywnie uczestniczył w szkoleniu oraz egzaminach dla przewodników tatrzańskich, wnosząc istotny wkład w rozwój alpinizmu w Polsce. Jego działania przyczyniły się do popularyzacji nowoczesnego sprzętu alpinistycznego, takiego jak lina, raki, czekan czy specjalistyczne obuwie, wśród taterników i przewodników.

Wiele uwagi poświęcał również zagadnieniom związanym z nazewnictwem tatrzańskim. Dzięki jego zaangażowaniu doszło do uorymowania terminologii w polskim piśmiennictwie oraz ustalenia terminologii topograficznej opartej głównie na gwary podhalańskiej.

Chmielowski odegrał kluczową rolę w ewolucji taternictwa, które przekształciło się z tradycyjnego modelu uprawianego przez takie postacie jak ksiądz Józef Stolarczyk czy Tytus Chałubiński w nowoczesną dyscyplinę. Jego ścisła współpraca z taternikami, a także praca pisarska oraz organizacyjna, miały kluczowe znaczenie dla tego procesu.

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

Janusz Chmielowski, wpływowa postać w zakresie taternictwa, został uznany za pioniera i osobę zasłużoną dla polskiego środowiska górskiego. W 1913 roku otrzymał jako jeden z pierwszych zaszczytne członkostwo honorowe w Stowarzyszeniu Tatrzańskim Towarzystwie Turystyczno-Tatrzańskim (STTT), które później przekształciło się w Kwiat Polskiego Taternictwa Tatrzańskiego (KWPTT).

W 1938 roku został uhonorowany Złotym Krzyżem Zasługi za swoje zaangażowanie w działalność społeczną, szczególnie w Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny. Jego wkład w rozwój taternictwa również doceniono w 1948 roku, kiedy to przyznano mu Order Odrodzenia Polski.

Warto zaznaczyć, że jego nazwisko upamiętniono w nazewnictwie tatrzańskim. W niemieckiej oraz węgierskiej terminologii górskiej można spotkać nazwy związane z jego osobą, takie jak: Chmielowski-Scharte (Poślednia Przełączka), Chmielowski-Turm (Mała Poślednia Turniczka) oraz Chmielowskispitze (Sępia Turnia).

Osiągnięcia Chmielowskiego pozostają ważnym elementem historii taternictwa w Polsce i świadczą o jego ogromnym wkładzie w rozwój turystyki górskiej.

Rodzina

Janusz Chmielowski zawarł związek małżeński 24 kwietnia 1924 roku z Wandą Szlezyngier, która była znaną pianistką oraz pedagogiem w zakresie gry na fortepianie. Jego życie zakończyło się 26 kwietnia 1968 roku w Katowicach, gdzie został pochowany na cmentarzu przy ul. Brackiej, zlokalizowanym w dzielnicy Dąb.

Publikacje

Artykuły

Janusz Chmielowski to postać, która pozostawiła po sobie wiele wartościowych publikacji. Wśród jego artykułów warto wymienić:

• „Z wycieczki po Alpach Tyrolskich” opublikowany w „Taterniku” w 1907 roku,
• „W sprawie klasyfikacyi wycieczek tatrzańskich” z 1910 roku,
• „Droga na Łomnicę od strony północnej” z 1902 roku,
• „Południowa ściana Ostrego Szczytu” z 1910 roku, powstałego wspólnie z Romanem Kordysem,
• „Przyczynki do monografji Łomnicy” z 1924 roku,
• „Lodowy Szczyt” wydany w 1928 roku,
• „Nieco o nowoczesnych aparatach fotograficznych dla taternika” z 1928 roku,
• „Kozia Turnia” z 1931 roku.

Książki

Oprócz artykułów, Chmielowski napisał również szereg książek, które zasługują na uwagę. Oto niektóre z nich:

• „Przewodnik po Tatrach” w Lwowie, obejmujący tomy 1-4, wydany w latach 1907–1912,
• „Janusz Chmielowski, Mieczysław Świerz, Tatry Wysokie (przewodnik szczegółowy)” w Krakowie, tomy 1-4, wydane między 1925 a 1926 rokiem,
• „Klimek Bachleda”, wydany w 1910 roku,
• „Prof. Leopold Świerz”, wydany w latach 1911 i 1912,
• „Kazimierz Przerwa-Tetmajer”, opublikowany w 1941 roku.

---

Oceń: Janusz Chmielowski

---