Jan Długosz (taternik)

---

Życiorys

Jan Długosz to bez wątpienia jeden z najbardziej znaczących polskich wspinaczy górskich, którego osiągnięcia na trwałe wpisały się w historię krakowskiego środowiska taternickiego. Jego życie i pasja były ściśle związane z Krakowem, gdzie spędził większość swojej młodości. Długosz ma na swoim koncie imponującą listę nowych dróg oraz pierwszych przejść, ale jego wielkie znaczenie polega przede wszystkim na wprowadzeniu rewolucji jakościowej w myśleniu o wspinaczce w Polsce.

1 lipca 1962 roku, Jan Długosz poniósł tragiczną śmierć w wyniku upadku z grani Zadniego Kościelca w Tatrach Wysokich. Wspinał się tam w ramach kursu dla żołnierzy powietrznodesantowych z Krakowa (z 16-tki Kraków), prowadząc ich przez łatwą drogę. W momencie wypadku przemieszczał się pomiędzy obszarami ćwiczeń drugiej i trzeciej kompanii, a niepewny krok zakończył się dramatycznym zdarzeniem.

Jego miejsce spoczynku znajduje się na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku, w sektorach P-III-50 i 51. Nagrobek zaprojektował jego partner w wspinaczce, architekt Jerzy Pilitowski, który postanowił, że zamiast tradycyjnego pomnika, w miejscu pochówku stanie kamień ważący ponad trzy tony. Pochodzi on z moreny Morskiego Oka – miejsca, w którym Jan odkrywał radość i spokój po efektownych wspinaczkach. Po ustawieniu tego głazu, przez kilka dni górale w swoich odświętnych strojach pełnili przy nim wartę.

Osiągnięcia wspinaczkowe

Wśród najważniejszych osiągnięć tatrzańskich Długosza można wymienić kilka spektakularnych wydarzeń. Do jego najbardziej znanych sukcesów należy pierwsze wejście lewą stroną północno-wschodniej ściany Kazalnicy Mięguszowieckiej, które miało miejsce pomiędzy 19 a 21 lipca 1955 roku, a towarzyszył mu Czesław Momatiuk. Również pierwsze wejście środkiem wschodniej ściany Mnicha, dokonane w dniach 12-13 października 1955 roku, z Andrzejem Pietschem, tzw. Wariantem R, zdobyło uznanie w kręgach wspinaczkowych.

W zimie 1957 roku Długosz poprowadził zespół na pierwsze zimowe wejście północno-wschodnią ścianą Kazalnicy (od 6 do 8 marca) z Czesławem Momatiukiem, Andrzejem Pietschem i Marianem Własińskim. Wcześniej, bo już w marcu 1956 roku, spokojnie przeprowadzili pierwsze kompletną zimowe przejście filara Mięguszowieckiego Szczytu Wielkiego (od 28 do 31 marca), co było bez wątpliwości nie lada wyczynem, zwłaszcza że nie stosowali przerw.

Podczas tych imponujących przejść Długosz oraz jego partnerzy, a szczególnie Momatiuk, wprowadzali do Tatr nowatorskie techniki wspinaczkowe. To, co stosowali, uznawano za kontrowersyjne, ale jednocześnie niezbędne dla postępu w tym sporcie. W trakcie wspinaczek osadzali nity, przykładowo kilkanaście na Kazalnicy oraz wywiercili trzy otwory na nity na gładkiej płycie na Mnichu latem 1955 roku. Choć później Długosz zrezygnował z tej metody, jego wpływ na rozwój wspinaczki jest nie do przecenienia. Wśród stosowanych innowacji wyróżniały się również słynne haki specjalne, nazywane „jedynkami”, które znane były również w słowackiej części Tatr.

Poza Tatrach, Długosz wspinał się z powodzeniem w Alpach (1957, 1960, 1961), Kaukazie (1958, 1959) oraz w Pirinie (zimą 1958 roku). Jego sukces na zachodniej ścianie Petit Dru, którego siódme powtórzenie odbyło się w towarzystwie Momatiuka oraz Stanisława Biel w dniach 31 lipca – 2 sierpnia 1957 roku, był przełomem w polskim alpinizmie i znacząco wpłynął na postrzeganie możliwości polskich wspinaczy przez alpinistów z innych krajów.

Największym jednak wyczynem Długosza było udział w pierwszym przejściu środkowego filara Frêney w południowych urwiskach Mont Blanc, które miało miejsce w dniach 27-29 sierpnia 1961 roku. Działo się to w zespole z Brytyjczykami: Christianem Boningtonem, Ianem Cloughem i Don Whillansem. To wyjątkowe osiągnięcie miało znaczenie nie tylko dla samego Długosza, ale również dla całego polskiego alpinizmu. Filar ten wcześniej odparł ataki najlepszych alpinistów francuskich oraz włoskich, a udział Polaka w tak prestiżowym projekcie wzbudził ogromne zainteresowanie i nadzieję dla przyszłych pokoleń wspinaczy w Polsce.

Udział w życiu społecznym

W świecie wspinaczkowym Jan Długosz był znany z popularnego przezwiska Palant, które, pisane z wielką literą, zyskało wręcz charyzmatyczny charakter. Dzięki swojej osobowości oraz dokonaniom, Długosz stał się jedną z najbardziej legendarnych postaci w historii taternictwa, obok takich osobistości jak Mieczysław Świerz, Wincenty Birkenmajer czy Wiesław Stanisławski.

Jego wpływ na społeczność alpinistyczną był znaczący dzięki obfitej działalności publicystycznej, którą prowadził zarówno w prasie fachowej, jak i popularnej. Długosz był pionierem w Polsce, gdyż uczynił z wspinania swoje główne zajęcie, co w powojennych czasach było zjawiskiem nieznanym do tej pory.

Jego działalność nie ograniczała się jedynie do wspinaczki. Był zaangażowany w prace organizacyjne Klubu Wysokogórskiego, gdzie odgrywał ważną rolę w szkoleniach, a także działał jako ratownik górski. Warto wspomnieć, że poświęcił wiele uwagi ratownictwu, co dokumentuje jego znane opowiadanie pt. Kto woła pomocy, opublikowane w 1958 roku. Długosz był także jednym z pierwszych prekursorów wspinaczkowych szkoleń dla żołnierzy, niestety zginął podczas jednego z takich kursów.

Niezwykle ważne dla Długosza były kontakty z góralami, którzy uważali go za swojego. Jego więzi z ludźmi z gór miały głęboki wpływ na jego sposób myślenia i działania. Po jego śmierci, nad jego grobem górale zaciągnęli honorową wartę, co świadczy o jego wyjątkowej pozycji w tym środowisku. W swoich opowiadaniach, Długosz używał gwarowych cytatów, z których najbardziej znane to fragmenty z W dymie watry, które ujrzały światło dzienne dopiero w 1994 roku.

Był osobą niezwykle indywidualistyczną, co niejednokrotnie prowadziło do konfliktów, również z Klubem Wysokogórskim. Długosz dwukrotnie został zawieszony w prawach członka klubu z powodu swoich samotnych wspinaczek. Mimo tego, jego upór oraz charyzma sprawiły, że był wielokrotnie doceniany, a w latach 1956–1958 objął stanowisko przewodniczącego Komisji Sportowej w Zarządzie Głównym Klubu Wysokogórskiego.

Jego wpływ na środowisko alpinistyczne wykraczał poza wspinaczkę. Zajmował się tworzeniem piosenek, organizacją happeningów, opowieści i publicznych wystąpień. Od 1956 roku współpracował z „Piwnicą pod Baranami”, co było możliwe dzięki przyjacielskim więziom z Jerzym Pilitowskim, które sięgały wspólnych wspinaczek.

Był również autorem scenariusza filmu dokumentalnego pt. Zamarła Turnia, który został ukończony już po jego śmierci, a przedtem zagrał główną rolę w taternickim filmie Bronisława Pindelskiego, nazwanym Na Śnieżnej Grani (1954).

Śmierć Jana Długosza była ogromnym szokiem dla środowiska wspinaczkowego, co zaowocowało wieloma spekulacjami na temat przyczyn jego wypadku. Niektórzy mówili nawet o zaplanowanym samobójstwie, na co miały wpływ jego problemy z przystosowaniem społecznym oraz często obecne w jego utworach wątki fatalistyczne. Prawdziwą przyczyną zgonu było najprawdopodobniej poślizgnięcie lub urwanie stopnia na wybitnie eksponowanej Grani Kościelców. W dniu wypadku w Tatrach panowały bardzo złe warunki atmosferyczne, a gęsta mgła oraz świeży śnieg z poprzedniej nocy mogły przyczynić się do tragedii. Problematykę takich zjawisk szczegółowo opisuje książka Filar Kazalnicy Janusza Kurczaba, a także można je potwierdzić w archiwum Oddziału IMGW w Krakowie, gdzie znajdują się dane z obserwatorium na Kasprowym Wierchu.

Lista wspinaczek Długosza

Na temat osiągnięć Jan Długosza, taternika, dostępny jest szczegółowy wykaz jego ważniejszych wspinaczek. Obejmuje on około sześciu dyscyplin, które można znaleźć w wydaniu „Taternika” numer 3 z roku 1967, na stronach 114–115.

Inne źródła

Oto niektóre z istotnych źródeł dotyczących Jan Długosza:

• Zofia i Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska, Wydawnictwo Górskie, Poronin 1995, 2004; ISBN 83-7104-009-1, hasło osobowe Jan Długosz (s. 216),
• Istnieje wersja elektroniczna WET na płycie CD, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999; ISBN 83-01-12853-4, umieszczona w internecie, zob. Linki zewnętrzne.
• Ivan Dieška a kolektív: Horolezectvo – encyklopédia, Wydawnictwo „Šport”, Bratysława, 1986 (w języku słowackim); ISBN 80-7096-015-9, hasło Jan Długosz (s. 79).

---

Oceń: Jan Długosz (taternik)

---