Helena Wolińska

---

Życiorys

Wykształcenie i kariera w PRL

W 1936 roku Helena Wolińska dołączyła do Komunistycznego Związku Młodzieży Polski, co wprowadziło ją na ścieżkę aktywności politycznej. Dwa lata później, w 1938 roku, ukończyła Prywatne Żeńskie Gimnazjum im. P. Zaksowej w Warszawie. W tym samym roku zaczęła studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, które zakończyła w 1948 roku.

Po wybuchu II wojny światowej przeniosła się do Lwowa, gdzie zaangażowała się w działalność Komsomołu. W latach 1939–1940 pracowała w różnych zawodach, w tym jako kelnerka i goniec. W listopadzie 1941 roku, według relacji, znalazła się w warszawskim getcie, z którego udała jej się ucieczka. W 1942 roku została członkiem Polskiej Partii Robotniczej (PPR), a później Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). W jej karierze zawodowej, od 1 sierpnia 1942 do 31 lipca 1944, służyła w Gwardii Ludowej oraz Armii Ludowej, a także pełniła funkcję kierowniczą w biurze Sztabu Głównego AL.

Po wojnie, od 1 sierpnia 1944 do 31 marca 1949, była szefową Wydziału Kadr w Komendzie Głównej Milicji Obywatelskiej. Następnie, do momentu zwolnienia ze służby 25 listopada 1954, pracowała w Ludowym Wojsku Polskim, w tym w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej. W 1949 roku, w wieku 30 lat, zajęła pozycję podpułkownika, a także uczestniczyła w komisji weryfikacyjnej sędziów i prokuratorów wojskowych, w kontekście czystek i represji związanych z nominacją marszałka Konstantego Rokossowskiego na ministra obrony narodowej. W latach 1950–1953 pełniła funkcję sekretarza Podstawowej Organizacji Partyjnej PZPR w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej.

Ukończyła studia doktoranckie w zakresie nauk prawnych, a jej praca, traktująca o „Przerwaniu ciąży w świetle prawa karnego”, została opublikowana w 1962 roku. Na początku była związana z Instytutem Nauk Społecznych przy KC PZPR, a od 1957 roku była pracownikiem Wyższej Szkoły Nauk Społecznych przy KC PZPR. W 1968 roku, w wyniku czystek antysemickich po Marcu 1968, została zwolniona z tej instytucji. W czerwcu 1967 roku została wykluczona z PZPR za krytykę antyżydowskiego wystąpienia Władysława Gomułki. Wkrótce po tym, Wolińska, razem z mężem, prof. Włodzimierzem Brusem, opuściła Polskę, a na początku lat 70. osiedliła się w Wielkiej Brytanii, gdzie uzyskała obywatelstwo.

Postępowanie karne przeciw Helenie Wolińskiej po 1990 roku

Możliwość osądzenia zbrodni stalinowskich stała się realna dopiero po 1989 roku. W polskim prawie karnym pojawiła się definicja przestępstwa zbrodni komunistycznej, a także zniesiono lub zawieszono okres przedawnienia dla tego rodzaju przestępstw, ustalając zasady ich ścigania.

W 1998 roku, Ministerstwo Sprawiedliwości RP złożyło do brytyjskich władz wniosek o ekstradycję Wolińskiej. Zarzucano jej nielegalne pozbawienie wolności 24 żołnierzy Armii Krajowej, w tym gen. bryg. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”. Została oskarżona o wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu Fieldorfa, a także o nadzorowanie prowadzonego przeciwko niemu śledztwa. W 2006 roku, wniosek o ekstradycję został odrzucony przez Brytyjczyków, argumentując, iż Wolińska stała się naturalizowanym obywatelkiem Wielkiej Brytanii jako repatriant-bezpaństwiec, ponadto w chwili wyjazdu władze PRL wydały jej dokument potwierdzający, że nie była obywatelką Polski. Wolińska zaprzeczała zarzutom, twierdząc, że mają one charakter polityczny i antysemicki, przez co nie mogłaby liczyć na sprawiedliwe postępowanie w Polsce. Nigdy nie przyznała się do stawianych jej zarzutów.

Ostatnie lata

W styczniu 2002 roku posłowie z Samoobrony RP oraz Ligi Polskich Rodzin zgłosili projekt uchwały Sejmu o ściganiu funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa oraz stalinowskiego sądownictwa i prokuratury za zbrodnie popełnione w latach 1944–1956, obejmując tym również Helenę Wolińską. Od stycznia 2006 roku Wojskowe Biuro Emerytalne wstrzymało wypłatę emerytury specjalnej (ok. 1500 zł), jako że stwierdzono formalne uchybienia przy jej przyznawaniu – brak wymaganych 15 lat stażu w LWP, ponieważ Wolińska miała tylko 14 lat, jeden miesiąc i 25 dni.

W 2007 roku prokurator IPN wystąpił z wnioskiem o wydanie europejskiego nakazu aresztowania (ENA) przeciwko Helenie Wolińskiej przebywającej w Wielkiej Brytanii. 20 listopada 2007 roku Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie, na podstawie wniosku prokuratora IPN, wydał taki nakaz. Wolińska w wywiadzie dla brytyjskiego „The Guardian” określiła decyzję polskiego sądu jako „cyrk”. Do tej sprawy odniósł się Władysław Bartoszewski, który powiedział:

Podpis ppłk Wolińskiej figuruje na moim akcie oskarżenia czerwonym ołówkiem. Zatwierdzając akt oskarżenia wobec mnie wiedziała, że jestem współzałożycielem Żegoty (Rady Pomocy Żydom). Jestem przykładem, że tłumaczenia pewnych ludzi wokół Wolińskiej i jej samej, że trwa wokół niej jakaś antysemicka akcja, są bzdurą.

Z perspektywy Władysława Bartoszewskiego, oskarżanie polskiego rządu o politycznie inspirowaną akcję przeciwko Wolińskiej jest bezsensowne, ponieważ o jej ekstradycję od wielu lat zabiegały także inne polskie rządy.

Odznaczenia

W 2006 roku prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Lech Kaczyński, podjął decyzję o pozbawieniu Heleny Wolińskiej Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski, który został jej przyznany 10 października 1945 roku. Równocześnie, decyzja dotyczyła również Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski, nadanego jej 19 lipca 1954 roku.

Warto również zaznaczyć, że Wolińska była odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi, który został jej przyznany na mocy uchwały Prezydium Krajowej Rady Narodowej z dnia 4 października 1946 roku. Dodatkowo, w 1967 roku uhonorowano ją Złotą Złotą odznaką honorową „Za Zasługi dla Warszawy”.

Życie prywatne

Helena Wolińska, znana również jako Brus, nosiła to nazwisko zarówno po swoim pierwszym, jak i trzecim mężu, profesorze ekonomii Włodzimierzu Brusie. Jej drugie małżeństwo, które trwało od 1942 do 1956 roku, zawarła z Franciszkiem Jóźwiakiem, działaczem państwowym oraz partyjnym.

W ciągu swojego życia blisko towarzyszyła jej przyjaźń z profesorem Leszkiem Kołakowskim, który był jednym z nielicznych gości obecnych na jej utajnionym pogrzebie, uczestnicząc w tym intymnym wydarzeniu, które zgromadziło jedynie wybranych ludzi.

Interesujące jest to, że rozmowy z Wolińską stały się źródłem inspiracji dla reżysera Pawła Pawlikowskiego, który przeniósł je na ekran w postaci postaci Wandy Gruz, byłej stalinowskiej prokurator, w swoim oscarowym filmie „Ida”.

---

Oceń: Helena Wolińska

---