Antoni Szczęsny Godlewski

---

Życiorys

Antoni Szczęsny Godlewski był synem Franciszka Godlewskiego z polsko-gruzińskiego pochodzenia, który pełnił funkcje adwokata, a w latach 1927–1933 wicewojewody nowogródzkiego. Następnie, od 1934 roku, sprawował urząd wicewojewody warszawskiego, a od 1937 do 1939 r. był starostą powiatu warszawskiego. Jego matka, Aniela, primo voto Wężyk, z domu Schuman (1891–1982), zginęła podczas powstania warszawskiego, podobnie jak jej starszy syn Zbigniew Wężyk, urodzony w 1913 roku.

Dzieciństwo i młodość

Antoni rozpoczął swoją edukację w Szkole Powszechnej Sióstr Nazaretanek w Nowogródku. Po powrocie do Warszawy, kontynuował naukę w Gimnazjum Mazowieckim, a następnie w Gimnazjum Wojciecha Górskiego. Ostatecznie w 1937 roku przeniósł się do Zakładu Naukowo-Wychowawczego Ojców Jezuitów w Chyrowie. W momencie wybuchu II wojny światowej brakowało mu jednak dwóch klas do ukończenia liceum. W czasie okupacji uczestniczył w tajnych kompletach Politechniki Warszawskiej, gdzie udało mu się zaliczyć dwa lata studiów. Niepoprawnie przypisano mu status studenta medycyny na tablicy pamiątkowej znajdującej się przy Al. Jerozolimskich.

Chociaż prawdopodobnie był członkiem organizacji Korpus Bezpieczeństwa, jego bliski przyjaciel, Stefan Dorociński, nie odnosi się do jego działalności konspiracyjnej. W swoich wspomnieniach Stefan przedstawił Antoniego jako towarzysza wspólnych wypraw na żaglówkach po Wiśle, jak również jako pomocnika w budowie łódki „Bryza”, którą planowali wykorzystać do rejsu na Bałtyk po zakończeniu wojny.

Powstanie warszawskie

Od 1 sierpnia Antoni stał się jednym z pierwszych ochotników, którzy wraz z Stefanem Dorocińskim „Maćkiem” przystąpili do walk w oddziale dowodzonym przez rtm. Władysława Olszowskiego „Sokół”. Istnieją przesłanki, by przypuszczać, że posiadał stopień strzelca, co potwierdza rozkaz o nadaniu orderu z 2 października, jednak w marcu 1945 roku pojawił się również jego stopień kaprala. Na tablicach pamiątkowych utrwalony jest jego tytuł kaprala podchorążego.

W związku z posiadanym pistoletem maszynowym „Sten”, który przed powstaniem był przechowywany u Dorocińskiego, zyskał przydomek „Antek Rozpylacz”. W oddziale zajmował istotne stanowisko z uwagi na niski stan uzbrojenia oddziału w pierwszych dniach sierpnia, który dysponował jedynie jednym „Stenem”, dwoma karabinami i ograniczonym zapasem amunicji. Choć nie ma potwierdzonych informacji na temat jego bohaterskich czynów, brał udział w działaniach oddziału szturmowego, tropił „gołębiarzy” (ukrytych na strychach celników niemieckich) i podobno „rozstrzelał” 18 przeciwników. W swoich działaniach towarzyszył mu 13-letni Zalman Hochman „Miki Bandyta”. Ich patrole zostały uwiecznione na obrazie Heleny Dobrowolskiej-Nadolnej, który obecnie znajduje się w Muzeum Warszawy.

W dokumentach zebranych przez kontrwywiad AK wspomniano o ich udanej akcji, podczas której z 6-osobowym oddziałem „Antka Rozpylacza” przeprowadzono akcję odbicia cywilów, służących jako „żywa tarcza” niemieckich sił. Alicja Janiszewska „Hanka”, strzelec w oddziale, wspominała:

„Bardzo, bardzo odważny. Bardzo sympatyczny, bardzo koleżeński i bardzo, bardzo przystojny. Przystojny był nieprawdopodobnie. Chodził ubrany tak, że nosił hełm i był przepasany taśmą nabojów. Hełm był zdobyczny oczywiście i z dużą wstążką biało-czerwoną. Chodził w butach z cholewami. I później. Nieprawdopodobnie odważny chłopiec, ulubieniec wszystkich. Świetny chłopiec, doskonały kolega, świetny żołnierz.”

Stefan Laube „Adam”, łącznik batalionu, również potwierdził jego niezwykłe cechy:

„Antek był narwany, odważny, wesoły, pogodny, roześmiany, kontaktowy i lgnęły do niego i dziewczyny i koledzy. Był żywiołowy chłopak i przez tę swoją żywiołowość tak szybko zginął właśnie w ataku na „Cristal” w Alejach Jerozolimskich.”

Niestety, Antoni zginął 8 sierpnia 1944 roku, zabity serią strzałów z ckm, gdy przygotowywał się do ataku wspierając żołnierzy batalionu „Bełt” na „Cafe Cristal”, znajdującym się w pobliżu rogu ul. Brackiej i Al. Jerozolimskich, około godziny 16:00. Jego ciało zostało wyniesione spod ognia przez narzeczoną, Janinę Grzybowską „Ninę”. Pogrzeb odbył się 9 sierpnia, a Antoniego pochowano w ogrodzie przy ul. Brackiej 5. Ta ceremonia została odnotowana w „Biuletynie Informacyjnym” z 13 sierpnia, a także na anonimowym zdjęciu w publikacji powojennej. Po jego śmierci, w prasie powstańczej uznano go za bohatera, nazywając go „chlubą odcinka i pogromcą Niemców”, a artykuł poświęcony mu ukazał się w „Biuletynie Informacyjnym” z 13 sierpnia 1944 roku.

Upamiętnienie

Pośmiertnie, 2 października, Antoniego odznaczono Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, co zostało potwierdzone zaświadczeniem MON z 19 lipca 1965 roku, a także Brązowym Krzyżem Wyzwolenia Połączonych Sił Zbrojnych. W różnych wersjach wymieniano również Krzyż Walecznych, przyznany na wniosek ojca o ekshumację z 6 marca 1945 roku. 1 sierpnia 1945 roku, Godlewski został ekshumowany i pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A17-1-17). Niektórzy mówią, że ceremonia została sfilmowana przez Polską Kronikę Filmową, jednak materiał ten do tej pory nie został znaleziony, najprawdopodobniej z powodu cenzury.

Na podwórku przy ul. Brackiej 5, w bliskim sąsiedztwie miejsca jego pierwotnego pochówku, pozostał zapis wykonany ręką matki z 1945 roku, który głosi: „Antek Rozpylacz został pochowany na Cmentarzu Powązki-Wojskowe”. Napis ten został zabezpieczony przez mieszkańców kamienicy, Wandę i Piotra Bieleszów. W 48. rocznicę jego śmierci, 8 sierpnia, uhonniona została tablica oraz symboliczny szaniec z kostki granitowej.

28 maja 1966 roku płk. Leon Korzewnikjanc „Doliwa” złożył wniosek o wmurowanie tablicy pamiątkowej na skrzyżowaniu ulic Brackiej i Al. Jerozolimskich; odsłonięcie miało miejsce 8 sierpnia 1985 roku. Od 24 listopada 1961 r. Antek Rozpylacz jest patronem ulicy na warszawskiej Woli oraz patronem 27 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej „Baon”.

W publikacji autorów Izabelli i Stanisława Maliszewskich, zawarte jest zdanie:

„Nie sposób też wyjaśnić, co jest prawdą, a co może być tylko legendą o Antku. Zachowała się pamięć o bohaterskim powstańcu, który oddał swe życie za ojczyznę.”

---

Oceń: Antoni Szczęsny Godlewski

---