Adam Zieleńczyk

---

Rodzina

Adam Zieleńczyk pochodził z rodziny polskich Żydów, która była zasymilowana. Był synem Maksymiliana Zieleńczyka, czapnika, który zmarł w 1919 roku, oraz Karoliny z domu Hirszman, która odeszła w 1934 roku. W jego rodzinie znajdowała się również siostra, Stefania Baczyńska z domu Zieleńczyk, która była matką Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

W życiu osobistym Adam poślubił Judytę Jadwigę Segał, urodzoną w 1881 roku, a zmarłą w 1943 roku, która była siostrą Jakuba Segała. Z ich związku przyszły na świat trzy córki:

• Jadwiga (1910–1943) – była adwokatką oraz aktywną działaczką ruchu ludowego,
• Maria (1918–2004) – socjolog, historyk, działaczka komunistyczna, żona Jana Turlejskiego,
• Wanda ps. „Dziula” (1920–1943) – poetka, działaczka komunistyczna, a także uczestniczka ruchu oporu.

Życiorys

Adam Zieleńczyk, który ukończył III Gimnazjum w Warszawie w 1900 roku, rozpoczął swoje wykształcenie na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1900-1901, gdzie studiował polonistykę. Jego kariera akademicka kontynuowała się w Niemczech, gdzie włączył się w studia filozoficzne, które odbył na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium (1903-1905), Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie (1906-1907) oraz na Uniwersytecie Ruprechta i Karola w Heidelbergu (1907-1908). W 1908 roku uzyskał tytuł doktora filozofii, broniąc pracy, której promotorem był uznawany filozof Wilhelm Windelband.

Po powrocie do Warszawy, przez ponad dwadzieścia lat uczył propedeutyki filozofii w licznych szkołach prywatnych (1908-1929). W 1933 roku, według niektórych źródeł już od 1928 roku, podjął pracę nauczyciela w gimnazjach im. Stefana Batorego oraz Adama Mickiewicza w Warszawie. W 1914 roku był jednym z członków założycieli Instytutu Filozoficznego w Warszawie oraz członkiem korespondentem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

W 1920 roku rozpoczął pracę na stanowisku docenta w katedrze historii filozofii Wolnej Wszechnicy Polskiej (WWP), a w 1929 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego. Po śmierci Ignacego Myślickiego objął kierownictwo tej katedry, który to urząd sprawował do 1939 roku. W latach 1937-1939 prowadził także wykłady w zamiejscowym oddziale WWP w Łodzi.

Warto także dodać, że przez pewien okres pełnił rolę urzędnika. W latach 1917-1920 był zastępcą inspektora szkolnego w stolicy, a następnie przez długi okres (1920-1933) pracował w departamencie szkół wyższych Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, gdzie zajmował początkowo stanowisko starszego referenta (1920-1927), a później radcy (1927-1933).

W czasie II wojny światowej, po utworzeniu przez Niemców getta w Warszawie w 1940 roku, Zieleńczykowie postanowili nie podporządkowywać się zarządzeniom okupacyjnym i pozostali po „aryjskiej stronie”. W latach 1940-1943 profesor Zieleńczyk angażował się w tajne nauczanie. Niestety, 21 lipca 1943 roku został aresztowany razem z żoną i córkami Wandą oraz Jadwigą, gdy przebywali w mieszkaniu przy ul. Koszykowej 55. Wkrótce po aresztowaniu, gestapo zorganizowało tzw. „kocioł”, w którym zatrzymano również działaczki takie jak Alina Przerwa-Tetmajer i Maria Jaszczukowa oraz poetę Tadeusza Prusa-Faszczewskiego.

Rodzina Zieleńczyków została przetransportowana na Pawiak. Tragicznie, w dniach 27 lub 28 sierpnia 1943 roku, w ponurym otoczeniu warszawskiego getta, zginęli oni w wyniku rozstrzelania 90 więźniów, wśród których znajdowała się żona oraz obie córki Adama Zieleńczyka. Istnieje przypuszczenie, że również i on sam poniósł śmierć w tym tragicznym wydarzeniu, choć nie potwierdzono tego jednoznacznie.

Dotychczas nie odnaleziono wyjaśnień dotyczących przyczyn aresztowania rodziny Zieleńczyków. W starszych publikacjach bywa ono wiązane z działalnością Wandy Zieleńczyk w ruchu oporu, jednak wskazówki sugerują, że mogło ono być związane także z ich żydowskimi korzeniami.

Zainteresowania badawcze i poglądy polityczne

Badania Adama Zieleńczyka koncentrowały się głównie na historii filozofii. Jego wczesne prace dotyczyły filozofii starożytnej Grecji, w której analizował różnorodne kierunki, takie jak nurty racjonalizmu oraz irracjonalizmu. Zajmował się również etyką Demokryta z Abdery, badając jej oddziaływanie na późniejsze greckie szkoły filozoficzne i etyczne.

Warto zauważyć, że jego najważniejsze osiągnięcia dotyczą historii nowożytnej filozofii polskiej. W tej dziedzinie koncentrował się na polskiej myśli filozoficznej pierwszej połowy XIX wieku, w szczególności klasyfikując filozofię dziejów Bronisława Trentowskiego. Jego zainteresowania obejmowały również wpływ Immanuela Kanta na rozwój polskiej filozofii, co doprowadziło go do konkluzji, że cechuje ją oryginalność oraz pragmatyzm.

W ramach filozofii systematycznej poświęcał szczególną uwagę etyce, dostrzegając istotne problemy związane z zastosowaniem metod przyrodniczych i psychologicznych w tej dziedzinie. Dodatkowo krytykował zjawisko podporządkowywania moralności wierzeniom religijnym.

W swoim dorobku badawczym analizował także wzajemne odniesienia pomiędzy teoriami miłości Platona, Schopenhauera oraz Weiningera, ukazując ich interakcje i wpływ na myślenie filozoficzne.

Oprócz tego, jego badania obejmowały projekty związane z pedagogiką systematyczną. Skupił się na historii samorządu uczniowskiego w Polsce oraz był zaangażowany w tworzenie podręcznika pedagogiki. Niestety, jego prace pozostały niedokończone, a cenne notatki uległy zagubieniu w czasie wojny.

W życiu osobistym, Zieleńczyk był zafascynowany postacią Józefa Piłsudskiego oraz przyjaźnił się z Adamem Skwarczyńskim, z którym publikował w miesięczniku „Droga”. Mimo że opowiadał się za liberalną demokracją, krytycznie oceniały politykę obozu sanacyjnego, dostrzegając w niej wiele kontrowersji.

Ważniejsze publikacje

Adam Zieleńczyk rozpoczął swoją aktywną działalność publikacyjną jeszcze w czasach studenckich. Najintensywniejszy okres jego twórczości przypada na lata 1909–1913, kiedy to był szczególnie aktywny jako autor. Mimo że jego działalność literacka trwała nieprzerwanie aż do momentu wybuchu II wojny światowej, to od roku 1928 jego publikacje ograniczały się głównie do sprawozdań. Choć nie stworzył żadnego monumentalnego dzieła, to jednak jego krótsze prace – czasem o charakterze publicystycznym – zdobyły uznanie zarówno w kręgach akademickich, jak i wśród szerszej publiczności.

Wśród najistotniejszych dzieł Adama Zieleńczyka, uporządkowanych chronologicznie, znajdują się:

• Statystyka a Etyka (1908),
• Ein Abschnitt aus der polnischen Philosophie der Gegenwart (1908),
• O etycznej podstawie pedagogiki (1909),
• Psychologizm w etyce, Studium z Beniowskiego (1911),
• Drogi i bezdroża filozofji (1912),
• Filozofia uniwersalna Trentowskiego (1913),
• Czynnik pragmatyczny w filozofii polskiej (1923),
• Podwójne oblicze filozofii greckiej (1923),
• Geneza i charakterystyka kantyzmu polskiego (1924),
• Mickiewicza „prawdy żywe” (1926),
• Hoene-Wroński (1928).

Również warto zaznaczyć, że Adam Zieleńczyk był tłumaczem i jako taki przetłumaczył na język polski dzieło pod tytułem Podstaw pedagogiki autorstwa Sergiusza Hessena w 1931 roku.

---

Oceń: Adam Zieleńczyk

---