Andrzej Marek (artysta)

---

Życiorys

Andrzej Marek, urodzony w żydowskiej rodzinie inteligenckiej, był synem Adama Arnsteina oraz Dory Gotsfart. Swoją edukację średnią zakończył w Sanoku, a zanim ukończył 14 rok życia, nie znał języka polskiego. Umiejętność tę opanował samodzielnie. W czasie I wojny światowej pełnił rolę sanitariusza w rosyjskiej służbie sanitarnej.

Od 1900 roku jego twórczość związana była z dziennikarstwem, gdy rozpoczął pracę w warszawskim piśmie Izraelita. Jako autor sztuk, które poruszały tematykę żydowską, w tym np. „Chasydzi” (1900), „Wieczna bajka” (1901), „Pieśniarze” (1902), a także „Fanatycy”, „Królestwo krzywdy”, „Nędzarze” oraz „Królowa Sabat”, zyskał uznanie. Swoje dzieła pisał w języku polskim, adaptując również wiele utworów literatury żydowskiej, jak np. „Dybuk”, „Golem”, „Mirełe Efros”, „Żyda na stos”, „Bóg-szatan i człowiek”, „Ta, która zwycięża”, „Tajemnica powodzenia”, oraz „Fenomenalna umowa”. W 1911 roku zadebiutował jako reżyser i scenarzysta, realizując niemy film „Chasydka i odstępca”, a następnie “Okrutny ojciec” oraz adaptację „Mirełe Efros”.

W 1912 roku przeniósł się do Los Angeles, gdzie ukończył kurs teatrologiczny i współpracował z prominentnymi osobistościami żydowskiego teatru, takimi jak N. Zemach i M. Schwartz. Następnie brał udział w skutecznym tworzeniu teatru Habima w Moskwie i miał znaczący wkład w działalność wielu innych teatrów żydowskich na całym świecie.

Po powrocie do Polski w 1924 roku, otrzymał dyplom reżyserski od Związku Artystów Scen Polskich, co uprawniało go do reżyserowania sztuk teatralnych. Jego działalność koncentrowała się na tematyce żydowskiej, głównie w teatrach żydowskich, gdzie rzadko wystawiał swoje sztuki w teatrach polskich. W 1928 roku wystawił „Golem” w nowatorski sposób na scenie kolistej warszawskiego cyrku, co było jednym z pierwszych tego typu przedstawień w Polsce. Marek był również autorem różnorodnych tekstów, takich jak eseje, humoreski, pieśni, opowiadania i recenzje, które publikowane były w prasie zarówno polskiej, jak i żydowskiej.

W okresie międzywojennym zyskał miano pioniera kina jidysz, współpracując z wytwórnią filmową „Siła”, należy do Mordechaja Towbina. Marek był reżyserem i scenarzystą pierwszych filmów produkcji tej wytwórni, w tym „Okrutny ojciec”, „Chasydka i odstępca”, „Macocha”, „Mirełe Eros” oraz „Chasia sierotka”. Był także popularyzatorem sztuki żydowskiej wśród Polaków, poprzez wystawianie popularnych sztuk pisarzy żydowskich na polskich scenach w latach 1925–1929. Jego adaptacja „Golema” H. Lejwika cieszyła się dużym powodzeniem i zapisała się w historii polskiego teatru.

Podczas II wojny światowej Marek znalazł się w warszawskim getcie, gdzie kontynuował pisanie sztuk dla teatrzyków żydowskich. Zajmował również stanowisko jurora w konkursach młodych talentów, organizowanych przez departament kultury Gminy. Osobną kartą w jego biografii jest działalność w Nowym Teatrze Kameralnym, który otwarto w lipcu 1941 w kościele św. Augustyna przy ul. Nowolipki. Tam wyreżyserował szereg sztuk, takich jak „Finał małżeństwa”, „Moje żony mnie zdradzają”, „Potęga pieniądza” oraz „Pieśniarzy Ghetta”, które wystawiono jako „Boski śpiewak”. Niestety teatr ten został zlikwidowany w momencie, gdy zakończyła się działalność dzielnicy żydowskiej.

Marek zginął w 1943 roku, po likwidacji warszawskiego getta. Informacje na temat jego śmierci są różne – według niektórych źródeł zmarł w trakcie likwidacji getta, według innych mógł być zamordowany przez Niemców w komorze gazowej w obozie śmierci w Treblince lub deportowany do Majdanka, gdzie również poniósł śmierć w komorze gazowej, wspólnie z Abrahamem Pfeferem, według relacji syna Abrahama, Jerzego Pfeifera.

Twórczość

Andrzej Marek to postać, która znana jest ze swojej różnorodności twórczej oraz głębokiego wpływu na świat sztuki. Jego twórczość obejmowała wiele ról w przemyśle filmowym, a poniżej przedstawiamy najważniejsze osiągnięcia artystyczne.

Reżyser 1912: Mirełe Efros 1912: Sierota Chasia 1911: Okrutny ojciec 1911: Chasydka i odstępca

Scenarzysta 1937: Dybuk 1912: Mirełe Efros 1912: Sierota Chasia 1911: Chasydka i odstępca

Kierownik artystyczny 1937: Dybuk

---

Oceń: Andrzej Marek (artysta)

---