Inspektorat Kontroli Wojskowej

---

Geneza

Lata 20. – 30. XX wieku

Organizacja kontroli wojskowej w Polsce ma swoje źródła w bardzo wczesnych dniach istnienia II Rzeczypospolitej. Z dniem 15 sierpnia 1920 roku powołano Oddział Naczelnej Kontroli Wojskowej, który działał przy Ministerstwie Spraw Wojskowych. Szefem tej jednostki został generał podporucznik Jan Wroczyński.

W roku 1921 zainicjowano utworzenie Wojskowej Kontroli Generalnej, której kierownikiem od 3 listopada 1921 był dr Paweł Minkowski. Ważnym momentem dla Korpusu Kontrolerów w Wojsku Polskim był ogłoszony 20 marca 1921 dekret dotyczący administracji Sił Zbrojnych, podpisany przez Marszałka Józefa Piłsudskiego oraz ministra spraw wojskowych generała porucznika Kazimierza Sosnkowskiego. Dekret ten powołał do życia nową instytucję – Korpus Kontrolerów Wojskowych, który podlegał Ministerstwu Spraw Wojskowych.

Wzorem dla polskiej instytucji były francuskie struktury kontrolne, istniejące od 1882 roku. Organizację Korpusu Kontrolerów oraz jego dostosowanie do polskich realiów prowadził generał francuskiego Korpusu Kontrolerów Chappuis. Korpus Kontrolerów Wojskowych składał się z 50 oficerów, w tym: 5 generałów poruczników, 9 generałów podporuczników, 15 pułkowników, 15 podpułkowników oraz 6 majorów. Proces kontrolny był nadzorowany przez Sekretariat Generalny, na czele którego stał Sekretarz Generalny pełniący także rolę Szefa Korpusu Kontrolerów.

Na czoło Wojskowej Kontroli Generalnej w dniu 20 grudnia 1921 roku powołano płk. dr. Romana Góreckiego, który pełnił tę funkcję do 1922 roku. Po nim szefowanie objął dr Paweł Minkowski, a następnie ppłk rez. Jan Waygart (1922-1924).

W roku 1924 Korpus Kontrolerów zyskał status samodzielnego organu Ministerstwa Spraw Wojskowych. Jego szefem został gen. bryg. dr Roman Górecki, który sprawował tę funkcję do 1926 roku. Po powrocie Józefa Piłsudskiego do władzy w maju 1926 roku, w wyniku dekretu Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, powołano nową instytucję – Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (GISZ). Na jej czele stanął Generalny Inspektor, który był także przeznaczony na stanowisko Naczelnego Wodza w czasie wojny. W tym samym roku funkcjonowało również Biuro Inspekcji GISZ, którym kierował płk dypl. Jerzy Ferek-Błeszyński. Biuro to pełniło rolę kontaktu między Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych a inspektorami z armii.

14 października 1927 roku minister spraw wojskowych rozkazał reorganizację Korpusu Kontrolerów, w wyniku której powstały trzy nowe jednostki organizacyjne: Szef Korpusu Kontrolerów, kadra Korpusu Kontrolerów oraz Biuro Kontroli. Szef Korpusu Kontrolerów pozostał w strukturach Ministerstwa. Kadra Korpusu Kontrolerów była bezpośrednio związana z Ministerstwem Spraw Wojskowych, a Biuro Kontroli podlegało I wiceministrowi lub szefowi Korpusu Kontrolerów, w zależności od realizowanych zadań. Od 1926 roku, stanowisko Szefa Korpusu Kontrolerów pełnił Feliks Maciszewski, a później płk Władysław Wielowieyski (1929-1939). W marcu 1939 roku w korpusie oficerów kontrolerów było 6 pułkowników, 12 podpułkowników i 8 majorów. Korpus kontrolerów odgrywał kluczową rolę w zapewnieniu normalności armii w okresie pokojowym oraz w jej reorganizacji, co przyczyniło się do budowy pozytywnego wizerunku wojska.

Lata 30. – 40. XX wieku

Po zakończeniu wojny obronnej w 1939 roku, polscy żołnierze zostali rozproszeni po różnych zakątkach Europy. Od października 1939 roku do czerwca 1941 roku działalność kontrolno-inspekcyjna ograniczała się do sporadycznych działań, gdyż nie istniały formalne struktury kontrolne w polskich jednostkach wojskowych. W lipcu 1940 roku, przy Naczelnym Wodzu w Londynie, utworzono stanowiska generałów do zleceń w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Od 1940 do 1942 roku funkcję tę sprawował gen. bryg. Bolesław Bronisław Duch.

W wrześniu 1943 roku powstało stanowisko inspektora wyszkolenia, którym do kwietnia 1944 roku był gen. dyw. Józef Zając. Poza jego działalnością w zakresie inspekcji, Naczelny Wódz gen. broni Władysław Sikorski oraz, po tragedii gibraltarskiej, nowo mianowany Naczelny Wódz PSZ gen. broni Kazimierz Sosnkowski także prowadzili inspekcję. Warto wspomnieć, że temat ten wiąże się z Ministerstwem Spraw Wojskowych oraz Generalnym Inspektoratem Sił Zbrojnych.

Historia

Lata 40. – 80. XX wieku

Kiedy wojna zakończyła się, Wojsko Polskie znalazło się w fazie dynamicznego rozwoju oraz organizacji. Już od 1945 roku powstawały nowe jednostki taktyczne i oddziały wojskowe. Na obszarach, które zostały wyzwolone, organizowano okręgi wojskowe, w ramach których tworzone były organy odpowiedzialne za kontrolę. Siły zbrojne były pod silnym wpływem militarnym i politycznym ZSRR, co skutkowało tym, że nie uznawały one zwierzchnictwa rządu polskiego na uchodźstwie w Londynie. W latach 1945–1947 do ludowego Wojska Polskiego przeniesiono około 16 460 oficerów radzieckich. Do roku 1948 w wojsku można było zaobserwować liberalne tendencje dotyczące obsady personalnej LWP, przypominające te, które miały miejsce w Wojsku Polskim w 1918 roku, kiedy to na wysokich stanowiskach oficerskich znajdowali się nie tylko legioniści, ale również żołnierze służący wcześniej w armiach państw zaborczych.

Organy kontrolne w Sztabie Generalnym WP (1944–1996)

W okresie od 1944 do 1993 roku w Wojsku Polskim funkcjonowały liczne organy kontrolne, które miały na celu nadzorowanie szkolenia bojowego i operacyjnego. Począwszy od Oddziału Inspekcji z 1944 roku, przez Wydział Inspekcji przy Sztabie Generalnym WP utworzony w 1945 roku, do Oddziału VII Wyszkolenia Bojowego w 1946 roku, każde z tych ciał miało swoją specyfikę oraz zadania. W 1966 roku, w ramach reorganizacji Inspektoratu Szkolenia, powołano Inspekcję Sił Zbrojnych, która działała przy Głównym Inspektoracie Szkolenia do 30 marca 1993 roku. Pierwszym szefem ISZ był gen. bryg. Aleksander Ligaj, a kolejni dowódcy to: gen. dyw. Henryk Rapacewicz (1973–1975), gen. dyw. Władysław Mróz (1975–1985), gen. dyw. Apoloniusz Golik (1986–1991) oraz gen. dyw. Bolesław Matusz (1991–1993).

1 kwietnia 1993 roku utworzono Zespół Inspekcji WP jako centralny organ Ministerstwa Obrony Narodowej, podlegający szefowi Sztabu Generalnego WP. Pierwszym czasowym szefem tej instytucji był płk Roman Gralewski. Od 19 września 1994 roku jego obowiązki przejął gen. bryg. Andrzej Tyszkiewicz, który pełnił tę funkcję do czerwca 1995 roku, po czym znów objął je płk Roman Gralewski. Do 28 października 1996 roku zespół Inspekcji WP był aktywny, zanim został rozformowany.

Główna Kontrola Wojskowa MON (1946–1993)

Główna Kontrola Wojskowa została powołana do życia 6 lutego 1946 roku, będąc podległą Ministrowi Obrony Narodowej. Jej siedziba ulokowana była w Warszawie przy ulicy Filtrowej 2. Organ ten zajmował się kontrolowaniem działalności gospodarczej, finansowej oraz organizacyjnej jednostek wojskowych w ramach administracji MON. Pierwszym szefem Głównej Kontroli Wojskowej został płk dr Ludwik Tangl. Kolejni szefowie to m.in. gen. dyw. Marian Knast (1982–1989) oraz gen. dyw. Stanisław Fryń (1988–1990).

Lata 90. XX wieku

W 1990 roku, w ramach reform wprowadzanych w Siłach Zbrojnych, podjęto kilka istotnych decyzji dotyczących organizacji organów kontrolnych, zgodnie z postanowieniami ministra obrony narodowej gen. armii Floriana Siwickiego oraz Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP gen. broni Józefa Użyckiego. W tym czasie funkcję szefa Głównej Kontroli Wojskowej objął gen. dyw. Jan Wojtala (1990–1993). Główna Kontrola Wojskowa kontynuowała swoją działalność do 1993 roku, w afera kontroli wojskowej nastał nowy etap zmian, mający na celu dostosowanie Ministerstwa Obrony Narodowej w kontekście zarządzania Siłami Zbrojnymi.

Departament Głównej Kontroli

Na podstawie zarządzenia MON z października 1992 roku, 1 kwietnia 1993 roku utworzono Departament Głównej Kontroli MON, który bazował na Głównej Kontroli Wojskowej. Do jego zadań należało planowanie oraz koordynacja kontroli działalności gospodarczej, finansowej i skarbowej w resorcie. Powstał również Zespół Inspekcji, który jako instytucja zyskał znaczenie w przestrzeni wojskowej. Od 1 lipca 1990 roku zaczęły w funkcjonować Delegatury Głównej Kontroli Wojskowej, które 1 kwietnia 1993 roku przekształcone zostały w Delegatury Departamentu Kontroli MON, z siedzibami w miastach takich jak Warszawa, Bydgoszcz, Wrocław i Kraków. W 1993 roku struktura organizacyjna Departamentu Kontroli MON przedstawiała się następująco: Dyrektor Departamentu Kontroli, Zastępcy Departamentu Kontroli, Zespół Planowania, Organizacji i Analiz oraz Zespoły Kontroli Gospodarczej i Bojowej. Szefem tego departamentu został gen. dyw. Jan Wojtala, pełniąc tę funkcję do 1995 roku.

Departament Kontroli

W grudniu 1996 roku doszło do istotnych zmian organizacyjnych w Ministerstwie Obrony Narodowej, które wpłynęły na struktury MON. Połączenie Departamentu Kontroli z Zespołem Inspekcji Wojska Polskiego doprowadziło do nowego modelu funkcjonowania. Od 2 grudnia 1996 roku Departament Kontroli rozpoczął działalność w nowej formie, w tym również Zespół Głównych Inspektorów MON, na czele którego stanął gen. dyw. Franciszek Puchała. Dyrektorem Departamentu Kontroli w tym okresie został gen. dyw. Adam Rębacz (1996). W 1997 roku dyrektorem Departamentu Kontroli MON został gen. bryg. Zdzisław Wijas (1997–2001), a jego zastępcą był gen. bryg. Marian Mainda, później gen. bryg. Jerzy Baranowski.

Lata 2000–2021

W lutym 2001 roku zaszły zmiany strukturalne w Departamencie Kontroli, a 17 grudnia 2001 roku minister obrony narodowej Jerzy Szmajdziński powołał gen. dyw. Piotra Makarewicza na dyrektora Departamentu Kontroli, a na jego zastępcę mianował płka dypl. Janusza Paczkowskiego, który wkrótce został zastąpiony przez gen. bryg. Mariana Kolczyńskiego. W latach 2006–2012 na stanowisku dyrektora Departamentu Kontroli zasiadali: cz.p.o. gen. bryg. Marian Kolczyński (2006), gen. dyw. Andrzej Baran (2006–2009), a po zakończeniu służby przeszedł pracować na to samo stanowisko jako dyrektor Departamentu Kontroli gen. dyw. Bogdan Klich (2009–2012). W czerwcu 2012 roku do roli dyrektora Departamentu Kontroli został mianowany gen. bryg. Sławomir Szczepaniak przez ministra obrony narodowej Tomasza Siemoniaka; w październiku 2012 roku jego miejsce zajął gen. bryg. Grzegorz Duda (2012–2014). Następnie, w 2014 roku, nowym dyrektorem MON został gen. broni w stanie spoczynku Zbigniew Głowienka (2014–2016), a na jego miejsce przyszli kolejni dyrektorzy: Krzysztof Szulc (2016–2018) oraz Robert Fekete (2018–obecnie).

W 2021 roku dyrektorem Departamentu Kontroli MON był Robert Fekete, wspierany przez zastępców: Krzysztofa Szulca i Macieja Mierzejewskiego, którzy odpowiadali za organizację systemu kontroli oraz monitorowanie działań kontrolnych w resorcie ON. W Warszawie, przy ul. Nowowiejskiej 29, został utworzony nowy Inspektorat Kontroli Wojskowej, niezależny od Departamentu Kontroli MON.

Inspektorat Kontroli Wojskowej

W 2022 roku, na mocy decyzji Ministra Obrony Narodowej, w Warszawie powstał nowy organ nadzorczy, znany jako Inspektorat Kontroli Wojskowej. Jego siedziba mieści się w historycznym budynku, który niegdyś służył jako koszary wojskowe, a od momentu odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku, budynki te przejęło Wojsko Polskie. Do roku 1990 w koszarach stacjonowało Dowództwo 9. Dywizji Armijnej Obszaru Przeciwdziałania Kryzysowego oraz 83. dywizjon dowodzenia Obrony Powietrznej w Warszawie, a w 1993 roku kompleks został wpisany do rejestru zabytków.

W zabytkowych murach, przy ulicy 11 Listopada, znajdował się 36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej. Dodatkowo warto zauważyć, że kompleks był również siedzibą 3 Warszawskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej, która stacjonowała do roku 2000. Nowo utworzony instytut, jako część Ministerstwa Obrony Narodowej, przejął te historyczne obiekty. Inspektorat Kontroli Wojskowej, działający w obrębie kompleksu wojskowego nr 23, podlega bezpośrednio Ministrowi Obrony Narodowej.

Obecnie Inspektorat Kontroli Wojskowej znajduje się na Nowej Pradze, w dzielnicy Praga-Północ, przy ul. 11 Listopada 17/19. Główne zadania tego organu obejmują kontrolowanie działań Wojska Polskiego, a także nadzorowanie procesów rekrutacyjnych w ramach ochotniczej służby wojskowej oraz programów rozbudowy armii do 300 tys. żołnierzy.

W latach 2022-2023, Inspektorat prowadził kontrole w wielu jednostkach wojskowych, w tym:

• w 4 Pułku Chemicznym z Brodnicy,
• w 2 Pułku Rozpoznawczym z Hrubieszowa,
• w 18 Pułku Artylerii z Nowej Dęby,
• w jednostkach 18 Dywizji Zmechanizowanej,
• w 1 Dywizji Piechoty Legionów,
• w Zarządzie Zasobów Osobowych Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych,
• w Dowództwie Operacyjnym Rodzajów Sił Zbrojnych,
• w Zarządzie Wojsk Rakietowych i Artylerii Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych.

Pierwszym szefem Inspektoratu Kontroli Wojskowej został generał broni Krzysztof Radomski, który objął to stanowisko 1 lipca 2022 roku z rąk ministra obrony narodowej Mariusza Błaszczaka. Niestety, 18 grudnia 2023 roku, gen. Radomski został odwołany, a funkcję szefa IKW przejął pułkownik Arkadiusz Widła.

Zadania

Inspektorat Kontroli Wojskowej pełni kluczowe funkcje związane z zapewnieniem bezpieczeństwa oraz efektywności operacyjnej Sił Zbrojnych. Jego obowiązki obejmują organizowanie całego systemu nadzoru oraz koordynację działań kontrolnych w resorcie Ministerstwa Obrony Narodowej.

Do najważniejszych zadań, które wykonuje Inspektorat, należy:

• organizowanie systemu kontroli oraz procesu planowania i realizacji działalności kontrolnej w resorcie MON,
• kontrola zdolności bojowej dowództw i jednostek wojskowych oraz ich przygotowania do wykonania zadań przewidzianych na czas pokoju, kryzysu i wojny,
• zapewnienie Ministrowi Obrony Narodowej informacji o stopniu utrzymania zdolności operacyjnej wojsk, przygotowaniu jednostek organizacyjnych do działania w składzie NATO i w ramach UE,
• współpraca w zakresie działalności kontrolnej z Departamentem Kontroli MON, Najwyższą Izbą Kontroli oraz z organami kontroli innych państw,
• zarządzanie i przeprowadzanie kontroli w podległych jednostkach wojskowych, związkach organizacyjnych, operacjach wojskowych Sił Zbrojnych poza terytorium Polski na zasadach i w trybie określonych w przepisach ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r., poz. 2305).

Struktura organizacyjna

Inspektorat Kontroli Wojskowej posiada złożoną strukturę organizacyjną, która zostało zaplanowane w celu efektywnego funkcjonowania oraz realizacji zadań kontrolnych w obszarze wojskowym.

• Grupa szefa Inspektoratu Kontroli Wojskowej,
• Sekretariat,
• Zespół Planowania, Organizacji i Analiz,
• Zespół Inspektorów,
• Zespół Administracji, Budżetu i Finansów,
• Zespół Prawny i Orzecznictwa Kontrolnego,
• Zespół Ochrony informacji Niejawnych i Informatyki.

Obsada personalna

W skład Inspektoratu Kontroli Wojskowej wchodzą kluczowe osoby odpowiedzialne za nadzorowanie działań i zapewnienie wysokich standardów w wojsku.

• szefem Inspektoratu był gen. broni Krzysztof Radomski, który sprawował swoje obowiązki od 1 lipca 2022 do 18 grudnia 2023,
• od 18 grudnia 2023, na czoło IKW stanął gen. bryg. Arkadiusz Widła,
• do obowiązków zastępcy szefa IKW pełnił gen. bryg. Krzysztof Knut, od 9 stycznia 2023 do 20 listopada 2023.

Przekształcenia

Historia przekształceń w obszarze kontrolnym wojskowości jest niezwykle bogata i złożona. Procesy te przedstawiają ewolucję instytucji zajmujących się kontrolą w wojsku na przestrzeni lat. Warto zwrócić uwagę na kluczowe etapy tego rozwoju.

• Oddział Naczelnej Kontroli Wojskowej (1920–1921),
• Wojskowa Kontrola Generalna (1921),
• Korpus Kontrolerów Wojskowych (1921–1924),
• Korpus Kontrolerów (1924–1939),
• Stanowisko generałów do zleceń (1940–1942),
• Inspektor Wyszkolenia (1943–1944),
• Oddział Inspekcji (1944),
• Wydział Inspekcji przy Sztabie Generalnym WP (1945),
• Oddział VII Wyszkolenia Bojowego (1946),
• Wydział Inspekcji Oddziału III Operacyjnego SG WP (1948),
• Oddział Inspekcji Rodzajów Wojsk i Broni przy Głównym Inspektoracie Wyszkolenia Bojowego (1950),
• Oddział Inspekcji Rodzajów Wojsk, Broni i Służb (1950),
• Zarząd Inspekcji Wyszkolenia Bojowego przy Głównym Zarządzie Szkolenia Bojowego (1952),
• Zespoły Inspekcyjne przy Zarządzie Szkolenia Operacyjnego i Inspekcji Wojsk (1961),
• Inspekcja Sił Zbrojnych przy Głównym Inspektoracie Szkolenia (1966–1993),
• Zespół Inspekcji WP (1993–1996),
• Główna Kontrola Wojskowa (1946–1993),
• Departament Głównej Kontroli (1993–1996),
• Departament Kontroli (1996–obecnie),
• Inspektorat Kontroli Wojskowej (2022–obecnie).

Dzięki tym zmianom, struktury kontrolne w polskiej armii mogły dostosowywać się do nowych wyzwań oraz efektywnie nadzorować procesy szkoleniowe i operacyjne. To chronologiczne zestawienie ukazuje, jak wiele transformacji miało miejsce w ciągu ostatnich stuleci w zakresie kontroli wojskowej.

---

Oceń: Inspektorat Kontroli Wojskowej

---