Zbigniew Stypułkowski

---

Życiorys

W 1910 roku Zbigniew Stypułkowski zainicjował swoją edukację w warszawskim Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego. Zaledwie kilka miesięcy po zakończeniu I wojny światowej, w listopadzie 1918, jako student, brał udział w rozbrajaniu niemieckich żołnierzy w Warszawie. W lipcu 1920, w obliczu nadciągającego zagrożenia ze strony Armii Czerwonej, zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego, gdzie służył w pociągu pancernym Lb.16 Mściciel.

W 1921 roku zdał maturę, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, które ukończył w 1925. Działał w korporacji Aquilonia, a później pełnił funkcję jej prezesa oraz przewodniczącego Związku Filistrów Aquilonii. W 1925 roku elektem na Zjeździe Narodowego Związku Polskiej Młodzieży Akademickiej, został wiceprezesem Naczelnego Komitetu Akademickiego. Od wiosny 1927 piastował funkcję prezesa NKA.

Zbigniew był aktywnym działaczem akademickim, piastując stanowisko wiceprezesa Koła Prawników na UW w latach 1922–1924. Uczestniczył również w krajowych zjazdach ZNPMA w 1923 i 1925. Przez wiele lat był członkiem władz Koła Warszawskiego Związku Akademickiego „Młodzież Wszechpolska”, jak również aktywistą Stronnictwa Narodowego. Związał się z Obozem Wielkiej Polski, który tworzony był pod przewodnictwem Romana Dmowskiego.

Po ukończeniu studiów z sukcesem zdał egzaminy sędziowski oraz adwokacki. W 1930 roku został wybrany posłem na Sejm RP z listy Stronnictwa Narodowego, co sprawiło, że był najmłodszym posłem w historii polskiego parlamentu. Mandat poselski pełnił do 1935 roku, po czym skupił się na praktyce adwokackiej. Był między innymi obrońcą Adama Doboszyńskiego w jego głośnym procesie w Lwowie. Ponadto, w latach 1930–1937 przewodniczył Zarządowi Okręgowemu Stronnictwa Narodowego na Podlasiu oraz był członkiem Rady Naczelnej stronnictwa.

W 1937 roku, po spotkaniu z marszałkiem Edwardem Rydzem-Śmigłym podczas komersji korporacji akademickiej Arconia, został usunięty z władz Stronnictwa Narodowego, a jego prawa członka zostały zawieszone. Po rozpoczęciu II wojny światowej we wrześniu 1939 roku zgłosił się na ochotnika do wojska, jednak nie brał aktywnego udziału w walkach. Jego jednostka została wkrótce wzięta do niewoli przez Armię Czerwoną na Wołyniu, po sowieckiej agresji 17 września 1939.

W wyniku zdarzeń wojennych Zbigniew znalazł się w obozie jenieckim w Talicy, gdzie przebywał razem z innymi żołnierzami, w tym z generałem Mieczysławem Smorawińskim oraz kontradmirałem Xawerym Czernickim. Będąc podchorążym, uniknął selekcji NKWD, podszywając się za plutonowego, co uratowało go przed losem ofiar zbrodni katyńskiej.

W listopadzie 1939 roku został wydany przez władze sowieckie Niemcom oraz osadzony w stalagu IV B w Mühlbergu, a następnie w stalagu VII A w Moosburg an der Isar, niedaleko Monachium, skąd uwolniono go wiosną 1940 roku. Po powrocie do Warszawy był krótko aresztowany przez Gestapo. Po uwolnieniu, w związku z masowymi aresztowaniami polskich polityków (Akcja AB), przeszedł do działalności nielegalnej, przez całą wojnę posługując się fałszywymi dokumentami.

Pomimo wielu podjętych działań ostrożnościowych (w tym fikcyjnego rozwodu (separacji kanonicznej) z żoną), w 1943 roku, w wyniku zaostrzenia terroru okupanta, cała jego rodzina, w tym żona Aleksandra Stypułkowska oraz matka, została aresztowana i wywieziona do obozów koncentracyjnych w Rzeszy. Od 1942 roku był członkiem Tymczasowej Komisji Rządzącej i Wojennego Zarządu Głównego Stronnictwa Narodowego.

Zbigniew sprzeciwiał się sposobowi, w jaki kierownictwo tego stronnictwa nawiązało współpracę z Armią Krajową. Opuścił część Narodowej Organizacji Wojskowej i wspólnie z ONR utworzył Narodowe Siły Zbrojne. W latach 1943–1944 pełnił rolę sekretarza generalnego Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej, nie przestając przy tym uważać się za członka SN. W marcu 1944 roku zawarł umowę scaleniową Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ) z Armią Krajową i wrócił do SN, biorąc udział w powstaniu warszawskim, a za swoje zasługi otrzymał Złoty Krzyż Zasługi. W listopadzie 1944 roku był współzałożycielem Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.

28 marca 1945 roku, w towarzystwie innych liderów podziemnego państwa polskiego, został zwabiony w Pruszkowie przez Iwana Sierowa pod pretekstem rozmów na temat postanowień konferencji jałtańskiej, aresztowany przez NKWD i wywieziony na Łubiankę w Moskwie. W czasie przesłuchania, jako jedyny, odmówił przyznania się do jakiejkolwiek winy. W czerwcu 1945 roku, w pokazowym procesie szesnastu, został skazany na cztery miesiące więzienia.

W sierpniu 1945 roku powrócił do Polski, jednak zagrożony aresztowaniem 30 listopada 1945 roku opuścił kraj, zostając wywiezionym przez oficerów 1 Dywizji Pancernej w konwoju UNRRA. Kilka godzin po jego wyjeździe UB weszło do jego warszawskiego mieszkania. Po opuszczeniu Niemiec udał się do Włoch, gdzie związał się z 2 Korpusem. Wraz z jego żołnierzami w 1946 roku ewakuował się do Wielkiej Brytanii, zreintegrując się z rodziną (matka i żona przetrwały wojnę, a syn wyjechał razem z nim z Polski).

Na uchodźstwie kontynuował działalność w Stronnictwie Narodowym. W latach 1954–1966 był członkiem Egzekutywy Zjednoczenia Narodowego – organu wykonawczego Rady Jedności Narodowej, uznawanego za emigracyjny odpowiednik parlamentu. Po śmierci ambasadora Józefa Lipskiego, który był nieformalnym przedstawicielem Egzekutywy w Waszyngtonie, Zbigniew Stypułkowski objął tę rolę w latach 1959–1970.

Uwieńczeniem jego kariery literackiej stały się wspomnienia wydane w 1951 roku pod tytułem W zawierusze dziejowej (II wydanie rozszerzone nosi tytuł Zaproszenie do Moskwy). Warto zaznaczyć, że książka doczekała się trzech wydań w języku angielskim oraz amerykańskim, a także wydań w języku francuskim, portugalskim, hiszpańskim i arabskim. Publikacja ta stanowi barwny obraz wojennych przeżyć autora, a także cenną analizę metod śledczych NKWD, stosowanych wobec aresztowanych polskich polityków, a w konsekwencji również wobec innych ofiar procesów pokazowych w ZSRR oraz innych krajach komunistycznych epoki stalinizmu. Wprowadzenie do angielskiego wydania napisał Hugh Trevor-Roper.

Życie prywatne

Był potomkiem Franciszka Antoniego Stypułkowskiego oraz Anny Janiny Olgi, której panieńskie nazwisko brzmiało von Probst-Wassman. Jego ojcem był Andrzej Stypułkowski.

---

Oceń: Zbigniew Stypułkowski

---