Tomasz Franciszek Bartmański

---

Życiorys

Tomasz Franciszek Bartmański, znany ze swojej wieloaspektowej kariery, osiągnął wiele w dziedzinie inżynierii i architektury. Początkowo uczył się w szkołach pijarskich w Warszawie, a następnie podjął naukę w Kaliszu w korpusie kadetów. Już jako podpułkownik artylerii, wziął udział w powstaniu listopadowym, które odcisnęło piętno na jego życiu. Po klęsce tego zrywu niepodległościowego, emigrował najpierw do Niemiec, a potem do Francji, stając się częścią tzw. Wielkiej Emigracji.

W stolicy Francji prawdopodobnie kontynuował naukę w École Nationale des Ponts et Chaussées, gdzie szlifował swoje umiejętności inżynieryjne. Od 1832 roku rozpoczął pracę jako inżynier we Francji, a w następnych latach, od 1837 do 1840, aktywnie uczestniczył w projektach w Algierze. To właśnie tam kierował budową najdłuższego wówczas tunelu we Francji, który mierzył imponujące 4600 metrów. Ponadto był odpowiedzialny za projektowanie wielu kanałów, mostów oraz dróg, co znacząco wpłynęło na rozwój infrastruktury w kraju.

W latach 1842–1844 Bartmański spędził czas w Egipcie, gdzie opracował plany fortyfikacji Aleksandrii oraz koncepcję budowy kanału, który miał połączyć Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym. Nie ograniczał się jedynie do tych ambitnych projektów – jego prace obejmowały również terenowe założenia pod budowę linii kolejowej łączącej Kair z Suezem, jak również różnorodne systemy nawadniające. W Hiszpanii, w latach 1845–1848, kierował budową kolei z Madrytu do Aranjuez oraz zaprojektował linię kolejową z Walencji do Kartageny, stając się kluczową postacią w rozwoju transportu kolejowego w tym regionie.

Kolejnym ważnym osiągnięciem była budowa miejskiej gazowni w Madrycie oraz założenie plantacji oliwkowej w Andaluzji, która liczyła około sto tysięcy drzew oliwnych. Bartmański nie tylko zadbał o działania związane z uprawą, ale również zaopatrzył ją w nowoczesne urządzenia nawadniające. Dodatkowo, w swoim podejściu do inżynierii, stworzył wiele młynów i pras napędzanych wodą, co podkreślało jego zamiłowanie do innowacji.

W 1851 roku Bartmański na stałe osiedlił się w Warszawie. Na emigracji skonstruował projekt mostu wiszącego przez Wisłę, który jednak nie doczekał się realizacji. Jego pasja do nauki przejawiała się w wielokrotnym uczestnictwie w wyprawach badawczych, takich jak te prowadzące do Gór Księżycowych czy do źródeł Nilu w 1842 roku, jeszcze przed ekspedycją Stanleya. Bartmański był również kolekcjonerem cennych artefaktów pochodzących ze starożytnego Egiptu, co dowodziło jego głębokiego zainteresowania historią i kulturą tego regionu.

Dzieła

Tomasz Franciszek Bartmański był autorem licznych publikacji, które poruszały zarówno aspekty naukowe, jak i podróżnicze. Jego korespondencje z różnych wypraw znalazły swoje miejsce w renomowanych czasopismach, takich jak „Biblioteka Warszawska” oraz „Gazeta Codzienna”.

Niestety, wiele z jego nieopublikowanych notatek z podróży do Egiptu, Nubii, Etiopii oraz Sennaru uległo zniszczeniu w trakcie II wojny światowej, co stanowi wielką stratę dla badań nad jego pracami.

Wśród najważniejszych dzieł Bartmańskiego wymienić można:

• Rękopis „Pogląd na Egipt”,
• „Wyciąg z podróży”,
• „Manual de economía doméstica” (hiszp.), (1848) – podręcznik dotyczący zasad gospodarstwa wiejskiego i domowego, który doczekał się publikacji w Polsce w 1856 roku pod tytułem „Ekonomia domowa, czyli Przepisy tyczące się gospodarstwa wiejskiego i domowego, z dodatkiem objaśnień osobliwości artystycznych”.

Literatura uzupełniająca

W literaturze dotyczącej Tomasza Franciszka Bartmańskiego, istotną pozycję zajmuje praca Stanisława Piotra Koczorowskiego, zamieszczona w Polskim Słowniku Biograficznym. Dokument ten, wydany w 1935 roku przez Polską Akademię Umiejętności, znajduje się w składzie głównym Księgarń Gebethnera i Wolffa.

W publikacji tej Bartmański został szczegółowo opisany na stronach 317–318. Dodatkowo, warto zaznaczyć, że reprint tej pracy został wydany przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich w Krakowie w 1989 roku, z numerem ISBN 83-04-03484-0.

---

Oceń: Tomasz Franciszek Bartmański

---