Stefan Pieńkowski (neurolog)

---

Życiorys

Stefan Pieńkowski był synem Walentego oraz Józefy z domu Trapszo. Nauka miała miejsce w Szkole Realnej w Warszawie, którą ukończył w roku 1903. Następnie uzyskał świadectwo dojrzałości w Złotopolu, mieszczącym się w guberni chersońskiej. Podjęte studia medyczne prowadził na Uniwersytecie Warszawskim, a także na Uniwersytecie Kijowskim i Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1911 roku uzyskał dyplom doktora wszech nauk lekarskich w Krakowie, a równocześnie otrzymał dyplom lekarza w Kijowie.

Rozpoczął pracę jako asystent w Klinice Neurologiczno-Psychiatrycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1912 roku. Podczas I wojny światowej pełnił funkcję lekarza wojskowego. Po zakończeniu działań wojennych, od 1918 roku, pracował jako asystent w klinice Piltza w Krakowie, a w latach 1924-1928 był związany ze Szpitalem Ujazdowskim w Warszawie.

W latach akademickich 1924/1925 uzupełniał swoje studia w Paryżu, gdzie miał okazję uczyć się od takich autorytetów jak Guillain, Babiński, Claude, Sicard, Foix, Lapicque oraz Bourguignon. W 1926 roku, jako docent neurologii, obronił habilitację na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, a od roku 1928 prowadził wykłady z neurologii i psychiatrii w Warszawie. Po śmierci Piltza w 1932 roku został powołany na katedrę neurologii i psychiatrii w Uniwersytecie Jagiellońskim, obejmując również stanowisko dyrektora Kliniki Neurologiczno-Psychiatrycznej UJ. Pieńkowski koncentrował swoje badania na zaburzeniach ruchowych, ale także pozostawił po sobie prace z zakresu psychologii i medycyny społecznej.

W dziedzinie wojskowej Pięnkowski w 1923 roku objął stanowisko ordynatora szpitala Szkoły Podchorążych Sanitarnych, a od 1928 roku kierował neurologicznym oddziałem Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie.

W sierpniu 1939 roku, w związku z mobilizacją do Wojska Polskiego, został przydzielony do 5 Wojskowego Szpitala Okręgowego w Krakowie. Po wybuchu II wojny światowej i agresji ZSRR na Polskę, 17 września 1939 roku, w niewyjaśnionych okolicznościach, został aresztowany przez sowietów. Przez jakiś czas przebywał w obozie putywlskim, a potem w Kozielsku, gdzie pełnił funkcję konsultanta w szpitalu.

Na wiosnę 1940 roku, Stefan Pieńkowski został przewieziony do Katynia. Tam, według informacji przekazywanych przez Obwodowy Zarząd NKWD w Smoleńsku oraz funkcjonariuszy NKWD, został rozstrzelany na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) podjętej 5 marca 1940. Miejsce jego pochówku stało się obiektem ciężkiego cierpienia Polaków, a 28 lipca 2000 roku odbyło się oficjalne otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu.

W 1943 roku, w wyniku ekshumacji przeprowadzonych przez Niemców, zidentyfikowano jego ciało pod numerem 988. Wśród wydobytych przedmiotów znajdowały się legitymacja urzędnika, karta rybołówcza, wizytówki, kalendarzyk kieszonkowy oraz książeczki oszczędnościowe PKO. Znaleziono również dziennik, który prowadził, z jego zapiskami sięgającymi 8 września 1939, a kończącymi na 9 kwietnia 1940 roku.

Jego życiowym towarzyszem była Wiktoria z domu Sawicka, a owocem ich małżeństwa była córka Hanna. W dniu 5 października 2007 roku, minister obrony narodowej, Aleksander Szczygło, na mocy decyzji nr 439/MON, mianował go pośmiertnie na stopień podpułkownika. Uroczysty charakter tego awansu ogłoszono 9 listopada 2007 roku w Warszawie, w czasie ceremonii pod nazwą „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

Upamiętnienie

W hołdzie dla Stefana Pieńkowskiego warto podkreślić, że jego dziennik znalazł się w książce zatytułowanej Pamiętniki znalezione w Katyniu, która została wydana przez Janusza Zawodnego w 1989 roku.

W ramach działań upamiętniających, w Krakowie zorganizowano akcję „Katyń… pamiętamy” oraz „Katyń… Ocalić od zapomnienia”, w której zasadzono Dąb Pamięci jako znak hołdu dla Stefana Pieńkowskiego.

Niestety, los Stefana Pieńkowskiego nie przeszedł niezauważony, gdyż został uhonorowany również w jednym z odcinków filmowego cyklu dokumentalnego Epitafia katyńskie, który miał swoją premierę w 2010 roku.

Wybrane prace

W obszernym dorobku naukowym Stefana Pieńkowskiego, wybitnego neurologa, znajdują się liczne istotne prace, które znacząco przyczyniły się do rozwoju wiedzy w dziedzinie neurologii. Poniżej przedstawiamy kilka z jego najbardziej wpływowych publikacji:

• Analiza zaburzeń ruchowych przy nagminnem śpiączkowem zapaleniu mózgu Encephalitis epidemica lethargica. Kasa im. Mianowskiego, 1925,
• Jamistość rdzenia u dwóch braci bliźniaków: przyczynek kliniczny do patogenezy jamistości rdzenia W: Pamiętnik ku uczczeniu ś. p. prof. dr. med. Antoniego Mikulskiego. Łódź, 1925,
• Sześć przypadków guzów mózgu. Neurologja Polska 2, 1927,
• Semiologja ręki w schorzeniach pozapiramidowych. Lekarz Wojskowy, 1929,
• Patogeneza powstawania objawów histerycznych (w szczególności cielesnych) w psychonerwicach „wojennych” w świetle biologji, 1931,
• Dusza i jej siedlisko w świetle badań neurologicznych lat ostatnich, 1931,
• Uwagi ogólne biologiczno-lekarskie w sprawie nowego projektu Ustawy Eugenicznej. Polska Gazeta Lekarska 4, 1936,
• Dziedziczność i środowisko ze stanowiska lekarskiego. Chowanna 7, 1936,
• Urazy czaszki, mózgu i opon mózgowych z punktu widzenia neurologji i psychjatrji. Polski Przegląd Chirurgiczny 16 (3), 1937,
• Organizacja nauczania w Polsce medycyny społecznej w ogóle, ze szczególnym uwzględnieniem nauczania medycyny społeczno-ubezpieczeniowej, 1937.

Ordery i odznaczenia

Wyróżnienia, które otrzymał Stefan Pieńkowski, świadczą o jego znaczącym wkładzie w dziedzinę neurologii oraz w życie społeczne i publiczne. Poniżej zamieszczono listę jego odznaczeń:

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 19 marca 1937,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany dwukrotnie: po raz pierwszy 18 marca 1932, a po raz drugi 10 listopada 1938.

---

Oceń: Stefan Pieńkowski (neurolog)

---