Stanisław Hiszpański (artysta)

---

Życie prywatne

Stanisław Hiszpański przyszedł na świat 29 stycznia 1904 roku w Warszawie, w rodzinie, która prowadziła znaną firmę szewską, działającą od 1838 roku. Jako jej sukcesor, był świadkiem niestety tragicznych losów biznesu, który zniknął z mapy w wyniku zniszczeń podczas Powstania Warszawskiego. Do tamtej pory rodzina Hiszpańskich cieszyła się uznaniem w zestawieniu ze światowym rynkiem. Jego rodzicami byli Stanisław Feliks Hiszpański oraz Zofia Janina Kraków. W jego rodzinie zrodziło się wiele talentów artystycznych – miał starszego brata Zdzisława oraz młodszą siostrę Marię, która również zdobyła uznanie w świecie sztuki.

Życie osobiste artysty było obfite w wydarzenia. Stanisław Hiszpański był dwukrotnie żonaty. Jego pierwsza żona, Natalia z domu Eychorn, była nie tylko architektem, ale także harcmistrzynią i pedagogiem. Natalia, która pełniła rolę zastępcy szefa łączności w Oddziale II Komendy Głównej Armii Krajowej, zginęła tragicznie w Auschwitz w lutym 1944 roku. Po tym smutnym wydarzeniu, w 1945 roku, Stanisław ożenił się z Wandą Sas–Jaworską (1916–2014), redaktorką, z którą miał córkę, Bogumiłę (Bognę). Ta, w swym dorosłym życiu, stała się autorką książek oraz artykułów dotyczących edukacji, a także malarką.

Osoby bliskie Hiszpańskiemu wspominały go jako kochającego małżonka oraz ojca, a także jako oddanego przyjaciela i towarzysza w różnorodnych życiowych sytuacjach. Stanisław Hiszpański znalazł swój ostatni spoczynek na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w kwaterze 139-1-28/29.

Kariera zawodowa

Twórczość i aktywność w latach 1920–1930

Stanisław Hiszpański już od młodzieńczych lat wykazywał unikalne zdolności artystyczne. Jeszcze jako uczeń wyróżnił się jako ilustrator w prestiżowym liceum im. Mikołaja Reja, gdzie w 1924 roku zorganizowano jego pierwszą wystawę indywidualną. Ta młodzieńcza ekspozycja obejmowała około sto karykatur, które tworzył podczas lekcji. W latach 1921-1922 podjął się graficznego opracowania dla miesięcznika „Polska inwalidom”. Jego współpraca z znanymi wydawnictwami Gebethner i Wolff oraz Trzaska, Evert i Michalski z lat 1919–1939 dowodziła jego wszechstronności.

Jego przedwojenne dzieła malarskie w znacznej mierze zaginęły, lecz w posiadaniu jego córki zachowały się dwie akwarele. Po ukończeniu studiów na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, uczestniczył jako architekt w budowie znaczących projektów, takich jak schroniska nad jeziorami Świteź i Wigry oraz Auditorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1929 roku mógł cieszyć się licencją pilota sportowego, zdobywając ją w Aeroklubie Warszawskim.

Twórczość i aktywność w latach 40.

Podczas II wojny światowej Stanisław Hiszpański odegrał kluczową rolę jako współzałożyciel i kierownik artystyczny eksperymentalnego teatru kukiełek dla internowanych oficerów. Mimo trudnych warunków, stworzył setkę postaci i trzydzieści dekoracji. Jego talent plastyczny został nagrodzony w konkursach organizowanych przez międzynarodową YMCA, gdzie zdobył wysoko cenione miejsca za karykatury oraz ilustracje książkowe.

Po wyzwoleniu

Po wojnie Hiszpański podjął pracę w Wojskowym Instytucie Naukowo-Wydawniczym, aktywnie dążąc do ochrony polskiej terminologii lotniczej. Jako major wydał „Krótki słownik terminów lotniczych” i „Lotnictwo bez cudów”. W 1945 r. dołączył do Związku Polskich Artystów Plastyków. Mimo politycznych przeszkód, na drodze jego delekturowej kariery nadal powstawały cenne dzieła, takie jak ilustracje do książek o tematyce militarnej.

Jego rysunki i akwarele znalazły później swoje miejsce m.in. w Muzeum Warszawy, a jego dzieła stanowią ważny zapis przeszłości stolicy sprzed odbudowy.

Twórczość i aktywność w latach 50.

W latach 50. Hiszpański był zaangażowany w wiele wydawniczych projektów. Tworzył dla Wydawnictwa Czytelnik oraz innych prestiżowych wydawnictw, takich jak Wydawnictwo Św. Wojciecha i Znak. W Kazimierzu Dolnym jego letnie plenery zaowocowały ponad stu rysunkami ukazującymi piękno architektury, które znalazło się w zbiorach Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu.

Twórczość i aktywność w latach 60.

Lata 60. to dla Hiszpańskiego okres dalszego rozkwitu twórczości malarskiej i ilustracyjnej. Zilustrował „Odyseję” Homera, a jego prace, nawiązujące do sztuki minojskiej, stały się częścią kolekcji Biblioteki Narodowej. Angażował się także w aluzje do mitologii, tworząc cykle obrazów z interpretacjami biblijnymi w nowym kontekście. Ważnym aspektem jego twórczości w tym czasie były 96 humorystyczne limeryki.

Twórczość i aktywność w latach 70.

Na początku lat 70. kontynuował tworzenie sugestywnych i pełnych emocji obrazów, takich jak ilustracje do „Eneidy” Wergiliusza. Twórczość ta odzwierciedlała kilka aspektów tragicznych wydarzeń XX wieku. Jego prace ilustrujące średniowieczny romans trafiły do kolekcji Muzeum Zamkowego w Sandomierzu, zaś jego zasługi zostały upamiętnione poprzez nadanie jednej z warszawskich ulic nazwy Rodziny Hiszpańskich.

Stanisław Hiszpański pozostawił niezatarty ślad w historii polskiej sztuki, zapisał się jako twórca o niezwykle szerokich zainteresowaniach i umiejętnościach, co przypomniała Nagroda Jubileuszowa Ministra Kultury przyznana mu w 1973 roku.

Kariera wojskowa

Stanisław Hiszpański był żołnierzem trzech znaczących konfliktów zbrojnych, co podkreśla jego zaangażowanie w obronę Ojczyzny. Jego kariera wojskowa rozpoczęła się w 1918 roku, kiedy to wstąpił do Legionów. Jednakże, z powodu zbyt młodego wieku, został relegowany. W tym samym roku brał udział w rozbrajaniu niemieckich żołnierzy na ulicach Warszawy, co było ważnym wydarzeniem w kontekście ówczesnej sytuacji politycznej.

W roku 1920, Hiszpański walczył w szeregach 201 kompanii piechoty, biorąc udział w zaciętych walkach o Wilno oraz współpracując z oddziałami Budionnego w obronie stolicy. Jego determinacja i odwaga były zauważane, a kolejne lata przyniosły dalsze wyzwania. W 1921 roku brał aktywny udział w plebiscycie śląskim oraz w rozbrajaniu bojówek niemieckich, co miało kluczowe znaczenie dla stabilizacji regionu.

W sierpniu 1939 roku, Hiszpański został zmobilizowany do 1 pułku lotniczego. W trakcie marszu do Brodów, gdzie znajdowały się warunki do działań lotniczych, pełnił funkcję dowódcy plutonu piechoty. Niestety, wkrótce po tym, w wyniku wojennych niepowodzeń, został wzięty do niewoli i trafił do Oflagu IIC w Woldenbergu.

W strukturze Wojska Polskiego, Hiszpański osiągnął stopień podporucznika rezerwy w korpusie oficerów aeronautyki, ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 roku. W roku 1934 był oficerem rezerwowym 1 pułku lotniczego, co potwierdza jego ciągłe zaangażowanie w lotnictwo. Do końca swojego życia pełnił rolę majora pilota rezerwy, zachowując w ten sposób silne związki z wojskiem i lotnictwem, które były jego pasją.

Główne zachowane prace artystyczne

Na podstawie szczegółowego spisu sporządzonego przed ważną wystawą retrospektywną w „Zachęcie” w 1979 roku, zidentyfikowano 636 dzieł, z czego do roku 2019 aż 164 z tych prac znalazły swoje miejsce w polskich instytucjach kulturalnych. Wśród nabywców znalazły się znaczące instytucje, takie jak Ministerstwo Kultury i Sztuki, Biblioteka Narodowa, Muzeum Narodowe, Muzeum Historyczne w Warszawie, Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie oraz Muzeum Okręgowe w Sandomierzu. Również miasta takie jak Warszawa, Gdańsk, Kazimierz Dolny, Gniezno, Jarosław, Płock i Mirsk uhonorowały prace artysty, które obejmują rysunki ołówkiem czy tuszem z lat 1946-1967, z zapisem 121 rysunków, które są obecnie w Muzeum Warszawy, Muzeum Nadwiślańskim, Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz w kolekcjach prywatnych.

Do najczcigodniejszych dzieł artysty zaliczają się:

• Zaczarowany Kazimierz – akwarela, tusz, złoto (1964–1974), 7 obrazów w Muzeum Nadwiślańskim, 2 w kolekcjach prywatnych,
• Odyseja – akwarela, tusz, werniks (1963–1969), 24 obrazy w Bibliotece Narodowej, 1 w kolekcji prywatnej,
• Legendę Sumeryjskie – akwarela, tusz, werniks (1961–1972), 28 obrazów z wariantami, 27 rysunków tuszem, 14 przerywników, w kolekcji córki,
• Eneidę – akwarela, tusz, werniks (1972–1974), 27 obrazów z wariantami, w kolekcji córki oraz innej prywatnej,
• O Walgierzu Udałym, Heligundzie królewnie i Wisławie zdradźcy – barwne tusze, akwarela, werniks (1974), 32 obrazy w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu,
• Ilustracje do legend polskich – tusz (1948), 2 rysunki w kolekcjach prywatnych,
• Bigos staropolski – tusz (1959), 25 rysunków drukowanych w 1959 w „Za i przeciw”, w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie oraz w kolekcji prywatnej,
• Legendę krakowską Wandzia i Szkopy – akwarela, tusz, werniks (1970–1973), 8 obrazów w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie,
• Bogowie słowiańscy – akwarela, tusze barwne, tusz czarny, winawil (1964–1974), 7 obrazów w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, 3 w kolekcji córki,
• Obrazy religijne – akwarela, barwne tusze, czarny tusz, winawil (1949–1974), ok. 80 obrazów, w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, w kolekcjach prywatnych oraz w kolekcji córki.

Dodatkowo, cykl Kulawy bosman, dostosowany jako ilustracje do powieści Rychlińskiego (wyd.1956, 1959), składa się z 19 rysunków, które znajdują się w kolekcji córki. Warto również wyróżnić prace związane z ilustracjami do Pisma Świętego, Drogi Krzyżowej, kolęd, pastorałek oraz modlitewników, które powstały w latach 1954-1959. Nie można zapomnieć o pełnych wyrazu ilustracjach do pieśni i piosenek podhalańskich z lat 30-tych oraz klasycznych bajek i baśni utworzonych zazwyczaj w technice akwareli lub tuszu pomiędzy 1946 a 1953 rokiem.

Obrazy inspirowane twórczością Stanisława Lema, a także ilustracje do Don Kichota Cervantesa oraz satyra obyczajowa Chuligańskie, również zasługują na uwagę. Jego bogaty dorobek artystyczny z okresu przed II wojną światową, obejmujący między innymi karykatury profesorów gimnazjum, ilustracje do piosenek podhalańskich oraz różnorodne wydawnictwa, zniknął w czasie wojny.

Prace, które stworzył w Oflagu Woldenberg, w tym karykatury sytuacyjne i obozowe, zostały utracone w drodze do Genewy. Do roku 2019 artysta miał na swoim koncie aż 53 wystawy, co świadczy o jego znaczącym wkładzie w polską sztukę.

---

Oceń: Stanisław Hiszpański (artysta)

---