Paweł Frenkel

---

Sprawa imienia

W kwestii imienia Frenkla panują wielkie wątpliwości dotyczące jego właściwego brzmienia. Długoletni działacz Betaru, Mosze Arens, poddaje wątpliwość, czy Frenkel rzeczywiście nosił imię Paweł, które było dość rzadkie, nawet wśród zasymilowanych Żydów w przedwojennej Polsce. Oprócz tego, Dariusz Libionka oraz Maurice Weinbaum także sugerowali, że imię, które nosił Frenkel, mogło być inne. To posunięcie daje nadzieję na wyjaśnienie tajemniczych okoliczności życia Frenkla przed wybuchem powstania w getcie.

Niektórzy badacze stawiają hipotezę, że Frenkel mógł nosić imię Aszer, co mogłoby z kolei prowadzić do ugodowego związania Pawła Frenkla z twórcą oraz przywódcą syjonistycznego kibucu-hachszary w Hrubieszowie, Aszerem Frenklem. Inna możliwość to Aron — Aron Frenkel z kolei był rzecznikiem zbrojnego ruchu oporu w getcie.

Anna Ciałowicz z kolei zwraca uwagę na fakt, że Paweł traktowany jest w Izraelu jako imię uznawane za mało żydowskie. Wzmianka o tym, że wiele ulic zaczęło nosić imię Frenkla, prowadzi do spekulacji, zgodnie z opinią Mosze Arensa, że imię Frenkla mogłoby zostać zmienione na Abraham. Pomysł jest korzystny, biorąc pod uwagę, iż wszyscy Żydzi uznawani są za potomków Abrahama.

Jako że w 2023 roku badacze z Centrum Pamięci Menachema Begina podjęli nową hipotezę, według której prawdziwe imię Frenkla mogło brzmieć Jakub, temat ten z pewnością zasługuje na dalsze analizy oraz zgłębianie.

Życiorys

W wieku osiemnastu lat Paweł Frenkel przystąpił do ruchu Betar, organizacji syjonistycznej. Istnieją przypuszczenia, że przed wybuchem II wojny światowej mógł on organizować kibuc, czyli syjonistyczne gospodarstwo rolne, w Hrubieszowie. Wiosną 1942 roku stał się jednym z założycieli Żydowskiego Związku Wojskowego, gdzie objął stanowisko dowódcy wojskowego. Frenkel intensywnie przygotowywał swoją organizację do zbrojnego wystąpienia w getcie, a także kierował planowaniem obrony kwatery głównej ŻZW, usytuowanej przy ul. Muranowskiej 7/9 w Warszawie.

19 kwietnia 1943 roku, w dniu wybuchu powstania w getcie warszawskim, Frenkel pełnił rolę głównodowodzącego obrony placu Muranowskiego oraz dowodził ŻZW w trakcie bitwy na tym placu. W czasie starcia przełamał okrążenie pozycji powstańczych, dokonując zaskakującego ataku na kolaboracyjne formacje ukraińskie, wspierając się innym dowódcą, Leonem Rodalem.

Po załamaniu się obrony na placu Muranowskim, Frenkel wraz ze swoim oddziałem posesjonował się w getcie przez podkop (25 kwietnia 1943). Zatrzymali się w konspiracyjnym mieszkaniu zlokalizowanym na ul. Grzybowskiej 11/13, które było połączone z bunkrem w piwnicy budynku. Z tego schronienia pododdziały ŻZW podejmowały nocne akcje ratunkowe, próbując ocalić cywilów uwięzionych w płonącym getcie.

Na początku czerwca 1943 roku, mieszkanie, w którym się ukrywali, zostało zadenuncjowane Niemcom przez jednego z członków polskiej organizacji konspiracyjnej „Miecz i Pług”, która została infiltracja przez agentów Gestapo. 11 czerwca budynek został otoczony przez siły niemieckie, a Frenkel wraz z żydowskimi powstańcami prowadził intensywną obronę przez wiele godzin. Kiedy skończyła się amunicja, zostali zmuszeni do popełnienia samobójstwa poprzez wysadzenie bunkra, nie chcąc wpaść w ręce wroga.

Dawid Wdowiński, jeden z pozostałych dowódców Żydowskiego Związku Wojskowego, wspominał Pawła Frenkla, nazywając go „jedną z najpiękniejszych, najbardziej szczerych i skromnych postaci, jakie kiedykolwiek spotkał w swoim długim życiu. Był uosobieniem „hadar” – godności”.

Upamiętnienie

Pawłowi Frenklowi i Dawidowi Apfelbaumowi poświęcony jest jeden z kamiennych bloków warszawskiego Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów, który znajduje się w okolicy ulicy Dubois. To ważne miejsce upamiętnienia historii, które przypomina o ich heroicznych czynach.

W marcu 2012 roku, na bocznej ścianie budynku przy ul. Grzybowskiej 5A, odsłonięto tablicę pamiątkową. Jest to lokalizacja, w której zginął Paweł Frenkel oraz jego towarzysze, co nadaje temu pomnikowi dodatkowego znaczenia i emocjonalnego ładunku.

W 2023 roku, w uznaniu za jego odwagę i poświęcenie, Paweł Frenkel został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, co tylko potwierdza jego niezatarńy ślad w historii i społeczeństwie.

---

Oceń: Paweł Frenkel

---