Mieczysław Hertz

Przedsiębiorczość i ekonomia

Mieczysław Hertz, urodzony 2 stycznia 1870 roku w Warszawie, a zmarły 18 stycznia 1943 roku w tym samym mieście, był postacią niezwykle istotną w polskiej historii. Jego działalność obejmowała wiele dziedzin, w tym rolę kupca, historyka, literata oraz aktywnego działacza gospodarczego, społecznego i samorządowego, szczególnie związanym z Łodzią.

Hertz jest szczególnie znany jako autor wspomnień, w których opisał wydarzenia związane z I wojną światową, koncentrując się na Łodzi. Jego prace dostarczają cennych informacji na temat tamtego okresu oraz kontekstu socjalno-gospodarczego. Swoje umiejętności i wiedzę Mieczysław Hertz wykorzystywał także dla dobra lokalnej społeczności, co czyni go znaczącą postacią w historii Łodzi.

Był ojcem Zygmunta Hertza, znanego współzałożyciela paryskiej „Kultury”, co świadczy o artystycznych i intelektualnych tradycjach rodziny Hertzów. Niestety, jego życie zakończyło się tragicznie, ponieważ stał się ofiarą Holocaustu, co podkreśla stratę ważnych postaci w polskim dziedzictwie kulturowym i intelektualnym.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Mieczysław Hertz pochodził z rodziny żydowskiej, która w Warszawie zasymilowała się z otoczeniem. Jego ojciec, Maksymilian (Monas) Hertz, był lekarzem, który wcześniej ukończył Szkołę Rabinów w Warszawie. Cieszył się opinią człowieka zaangażowanego społecznie, znany był z inicjatywy, dzięki której zebrał 80 000 rubli na rzecz Domu Sierot, znajdującego się przy ulicy Krochmalnej 92. Instytucja ta była prowadzona przez Janusza Korczaka oraz Stefanię Wilczyńską. Mieczysław swoją edukację rozpoczął w warszawskich i tartuskich gimnazjach (wówczas miasto w Estonii nazywało się Derpt), a następnie, od 1890 roku, studiował na Wydziale Handlowym Politechniki w Rydze, którą ukończył cztery lata później. W czasie tych studiów był członkiem korporacji akademickiej Arkonia, do której dołączył w 1890 roku.

Według Wiesława Pusia, Hertz także ukończył Wyższą Szkołę Ekonomiczną w Berlinie, choć brak jest potwierdzenia tej informacji w innych źródłach.

Pierwsze lata w Łodzi

Po zakończeniu studiów Mieczysław Hertz przybył do Łodzi, kształtując tutaj swoją przyszłość zawodową. Podobno jego przeprowadzka miała związek z rodziną, gdyż był spokrewniony z Leonią Poznańską de domo Hertz, żoną Izraela Poznańskiego, jednego z wpływowych łódzkich przemysłowców. Hertz przybył do miasta w 1892 lub 1894 roku, zakładając własne biuro handlowe. W 1899 roku współpracując z Alfredem Biedermannem, Juliuszem Teodorem Heinzlem i A. Laubem, założył Towarzystwo Akcyjne „Warrant”, które działało aż do 1938 roku.

Podczas gdy Hertz rozwijał działalność biznesową, oddawał się również pasjom artystycznym. Napisał dramat baśniowy pod tytułem „Ananke”, który zgłosił do Konkursu Dramatycznego im. Henryka Sienkiewicza ogłoszonego przez redakcję dziennika „Rozwój” z okazji otwarcia Teatru Wielkiego przez Fryderyka Sellina. Jego dramat zdobył wyróżnienie w konkursie z 1903 roku wśród 87 nadesłanych dzieł. Choć jury tego wydarzenia nie przyznało nagrody głównej, uznano Hertza za poważnego artystę.

Premiera sztuki miała miejsce w Łodzi, a później była również wystawiana w Warszawie (gdzie spotkała się z ambiwalentnym przyjęciem) i Lwowie, gdzie Władysław Bogusławski określił ją jako „piękny utwór”. Wkrótce po tym zauważono rozwój talentu autora, gdyż napisał kolejną sztukę, „Lubczyk”, która miała premierę w 1905 roku w łódzkim Teatrze Wielkim Fryderyka Sellina.

„Po «Ananke» oczekiwaliśmy od p. Mieczysława Hertza coś silnego, utworu, który by zaznaczył rozwój talentu jej autora, krok naprzód w jego twórczości. Tymczasem «Lubczyk» jest o w wiele słabszym, pozbawionym akcyi i kolizyj dramatycznych, a całą sprawę ratuje tylko kilka sytuacyj zręcznie i efektownie pomyślanych […].Język poprawny, styl barwny, dużo odczucia natury, poetyczne porównania, oto jedyne zalety «Lubczyka», któremu niestety nie można wróżyć dłuższego żywota na scenie.”

Stanisław Łąpiński, „Lubczyk”, baśń dramatyczna w 4 aktach, Mieczysława Hertza, „Rozwój”, Rok VIII, nr 18 z 23 stycznia 1905, s. 4.

W pierwszych latach XX wieku Hertz wraz z bratem stryjecznym Pawłem redagował dziennik „Goniec Łódzki”. Jednocześnie z jego inicjatywy powstało Gimnazjum Polskie w Łodzi, które byłoby pierwszym polskim, państwowym liceum w mieście, aktywnie uczestniczył także w działalności różnych organizacji edukacyjnych.

Okres I wojny światowej

W obliczu I wojny światowej Mieczysław Hertz włączył się w organizację Komitetu Obywatelskiego m. Łodzi zainicjowanego 3 sierpnia 1914 roku przez Alfreda Biedermanna. Komitet działał na rzecz współpracy z władzami, aby utrzymywać porządek i bezpieczeństwo obywateli. Hertz był członkiem Centralnego Komitetu Milicji Obywatelskiej i wygłosił mowę pogrzebową nad trumną milicjanta Tanchego Weingartena na nowym cmentarzu żydowskim.

Zarządzał także Wydziałem Przepustek CKMO powołanym w 1914 roku. Dodatkowo aktywnie działał w organizacji, która niosła pomoc biednym, przewodnicząc pastor Rudolf Gundlach. Po zajęciu Łodzi przez wojska niemieckie uczestniczył w wizytacji terenów pobojowisk, co postanowił udokumentować, co zanotował później.

„Rozpoczęły się wędrówki na pobojowiska. Zabierano na pamiątkę szczątki szrapneli, ładownice, połamane bagnety, a przedewszystkim listy żołnierskie, niemieckie i rosyjskie…”

Mieczysław Hertz, Łódź w czasie Wielkiej Wojny, 1933, s. 57–58.

Okres międzywojenny

Po zakończeniu wojny Mieczysław Hertz kontynuował działalność w swoim biurze handlowym. Podejmował współpracę z wieloma firmami, w tym belgijską spółką Solvay SA, a także z łódzkimi fabrykami. W 1920 roku został ławnikiem Sądu Okręgowego, a w 1921 roku intensywnie pracował nad Pierwszym Powszechnym Spisem Ludności. W 1929 roku miał zaszczyt reprezentować Izbę Przemysłowo-Handlową w Łodzi na I Kongresie Izb Przemysłowo-Handlowych we Lwowie, gdzie wygłosił referat na temat zmian w gospodarce.

Hertz, zasiadając w prezydium Izby, pełnił funkcję wiceprezesa sekcji handlowej. Jako osoba aktywna w środowisku, przewodniczył konferencji poświęconej współpracy przemysłowej. Po śmierci Józefa Sachsa objął redakcję „Głosu Kupiectwa”. Działał także w Stowarzyszeniu Kupców, a jego działalność społeczna przyniosła mu odznaczenie Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski w 1938 roku.

Okres II wojny światowej

Po wybuchu II wojny światowej, a 5 listopada 1939 roku, Mieczysław Hertz został wybrany na członka Rady Starszych Gminy Żydowskiej. Już 11 listopada aresztowano go i innych członków tej Rady w ramach represyjnych działań niemieckich władz. Po przetrwaniu w obozie został deportowany do Generalnego Gubernatorstwa, a później trafił do Warszawy, gdzie zginął w 1943 roku, w niewyjaśnionych okolicznościach, na Umschlagplatzu. Do końca życia pracował nad wieloma projektami literackimi, w tym nad dziełem o gospodarce warszawskiego getta.

Życie prywatne

Mieczysław Hertz miał czworo rodzeństwa, które odegrało znaczącą rolę w jego życiu:

  • najstarsza siostra – Dorota (ur. 1871) – była pierwszą żoną Zygmunta Toeplitza i niestety zmarła w wypadku w Alpach w 1907 roku,
  • młodsza siostra – Cecylia Ernestyna (ur. 1872, po mężu Oderfeldowa) – aktywnie prowadziła tajne nauczanie podczas zaborów oraz angażowała się w działalność na rzecz edukacji ludności żydowskiej. Była jednym z współzałożycieli towarzystwa „Paath” („Wiedza”), a także współautorką z Jerzym Bilisem „Arytmetyki na wesoło”, wydanej w latach 30. XX wieku. Posiadała prawa patentowe na tablicę ilustracyjną, przedstawiającą zmienność pola prostokąta przy stałym obwodzie (patent nr 42n 6935 z 5 listopada 1937); zmarła w getcie w listopadzie 1941 roku,
  • najmłodsza siostra – Amelia (ur. 1879) – specjalizowała się w egiptologii i asyrologii, pozostawiając po sobie wiele wartościowych publikacji w tych dziedzinach. Była również autorką dramatów oraz współautorką (wraz z Janiną Rosen-Przeworską) powieści dla młodzieży pt. „Od Wisły do Nilu” (1939). Niestety, aresztowana w 1941 roku, zginęła na Pawiaku w 1942 roku,
  • brat – Leon (ur. 1884) – inżynier chemik, który w latach 1930-1936 pełnił funkcję dyrektora zakładów cementowych „Solvay” w Grodźcu oraz Borku Fałęckim, a od maja 1939 roku w Stanisławowie. Został tragicznie zamordowany przez hitlerowców w 1941 roku w Stanisławowie. Ponadto, był ojcem Janiny (pisarki) oraz Anny.

W 1901 roku pojął za żonę Marię de domo Maybaum. Mieli dwoje dzieci: syna Zygmunta oraz córkę Anielę, która po mężu nosiła nazwisko Olszewska. Ich małżeństwo zakończyło się w 1918 lub 1920 roku. W okresie międzywojennym Mieczysław Hertz mieszkał ze swoim synem na al. Kościuszki 69, gdzie mieściło się również jego biuro handlowe.

Jego synowa, Zofia Hertz de domo Neuding, 13 maja 1933 roku, jako pierwsza kobieta w Łodzi, zdała egzamin na notariusza. Po zakończeniu II wojny światowej, wraz ze swoim mężem Zygmuntem, przyczynili się do powstania Instytutu Literackiego i stali się bliskimi współpracownikami Jerzego Giedroycia.

Publikacje

Mieczysław Hertz jest autorem wielu znaczących publikacji, które mają istotne znaczenie dla badań nad historią Łodzi oraz jej rozwojem w XX wieku.

  • Budżety Wojenne m. Łodzi za 1914/15, 1915/16, 1916/17, 1917/18 i 1918/19, w: Praca zbiorowa: Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1919, Łódź, 1919, s. 59–69,
  • Porównawcze zestawienie danych o ruchu ludności m. Łodzi w pierwszej połowie lat 1918 i 1919, w: Praca zbiorowa: Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920, Łódź, 1920, s. 102–114,
  • Łódzki Bataljon Robotniczy, Z. A.B. 23, Łódź, 1920,
  • Ze statystyki m. Łodzi w trzyleciu 1918–1920. Elektrownia Łódzka w latach 1918–1920, w: „Dziennik Zarządu m. Łodzi”, R. IV, nr 19 (135) z 9 maja 1922, s. 6–8,
  • Statystyka miasta Łodzi 1918–1920, Łódź, 1922 (współautor),
  • Łódź w czasie Wielkiej Wojny, Łódź, 1933 (wznowienie pośmiertne pt. Łódź podczas Wielkiej Wojny jako główna część publikacji pod red. Małgorzaty Danowskiej Bezbronne miasto. Łódź 1914–1918, Łódź, 2014, s. 24–279),
  • Znaczenie łódzkiego okręgu gospodarczego i jego upośledzenie, Łódź, 1935.

Publikacje Herta stanowią istotny wkład w badania nad miastem, dostarczając cennych informacji oraz analiz historycznych, które wciąż są wykorzystywane przez badaczy i pasjonatów historii Łodzi.

Upamiętnienie

Wiosną 2016 roku, reżyserJacek Orłowski podjął inicjatywę stworzenia fundacji noszącej nazwę Instytut Teatralny im. Mieczysława Hertza. Jego zaangażowanie zostało wsparte przez prawnuczkę Mieczysława Hertza, która udzieliła zgody na przyjęcie jego imienia jako patrona. Celem tej fundacji jest tworzenie przestrzeni dla artystów, teoretyków teatru, historyków, socjologów oraz wszystkich miłośników literatury.

Fundacja ma na celu promowanie świadomości społecznej na temat historycznych miejsc związanych z teatrem. Osoby związane z placówką podejmują się dokumentowania historii teatru i zaznaczania tych wyjątkowych miejsc w Łodzi. Inauguracja działalności fundacji miała miejsce 20 października 2016 roku w łódzkim hotelu „Grand”. Tam, w nieczynnej sali teatralnej, zaprezentowano dramat Ananke Mieczysława Hertza, którego wystawienie odbyło się w formie mieszającej pół-improwizowane performatywne czytanie i spektakl.

Na mocy zarządzenia zastępczego wojewody łódzkiego, Mieczysław Hertz otrzymał zaszczyt zostania patronem jednej z łódzkich ulic (wcześniej znanej jako ul. Lucjana Szenwalda) od 1 stycznia 2018 roku. Zarządzenie to zostało wydane przez Zbigniewa Raua. Ulica ta znajduje się w historycznej dzielnicy Górna, w obszarze SIM Chojny.

Oceń: Mieczysław Hertz

★★★★★
Średnia ocena:4.83 Liczba ocen:22