Zofia Hertz

---

Życie prywatne i wykształcenie

Zofia Hertz przyszedł na świat w Warszawie, w rodzinie żydowskiej o spolonizowanych korzeniach. Istnieje prawdopodobieństwo, że w okresie II wojny światowej zmieniono rok jej urodzenia z 1910 na 1911. Po wojnie Zofia nie sprostowała tej informacji i potwierdzała swój wiek przez wszystkie następne lata. Była córką Ludwika Neudinga oraz Heleny z domu Nisenson.

Swoje dzieciństwo spędziła w stolicy, a od roku 1921 osiedliła się w Łodzi. Po ukończeniu szkoły średniej w 1928 roku w Gimnazjum Żeńskim R. Konopczyńskiej-Sobolewskiej, przez rok studiowała na Wydziale Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego. Po tym czasie ponownie wróciła do Łodzi, gdzie podjęła pracę w kancelarii notarialnej prowadzonej przez Apolinarego Karnawalskiego.

W dniu 13 maja 1933 roku, Zofia Hertz stała się pierwszą kobietą w Łodzi, która przystąpiła do egzaminu i uzyskała tytuł notariusza. W lutym 1939 roku, zawarła związek małżeński z Zygmuntem Hertzem. Do września 1939 roku pracowała jako referent notarialny.

Okres wojenny

W obliczu dramatu II wojny światowej, w czerwcu 1940 roku, Zofia Hertz została aresztowana razem z mężem we Lwowie w ramach masowej operacji przeprowadzonej przez NKWD. Po aresztowaniu oboje zostali deportowani do Cyngłoku w Maryjskiej ASRR, gdzie przez 14 miesięcy pracowali w warunkach ciężkich przy wyrębie lasu.

W wyniku układu Sikorski-Majski zostali amnestionowani. 20 września 1941 roku oboje wstąpili do Armii Polskiej, która została utworzona w ZSRR pod dowództwem generała Andersa. Zofia miała na celu pełnienie istotnej roli w Wydziale Propagandy i Informacji, w ramach Oddziału Kultury i Prasy Armii Polskiej w Wojsku (APW) oraz 2 Korpusu, gdzie od kwietnia 1942 roku pracowała pod kierownictwem Józefa Czapskiego.

Współpraca Zofii z biurem redakcji gazety „Orzeł Biały” stanowiła ważny element jej działalności. Z Armią Polską na Wschodzie opuściła ZSRR, a następnie, razem z 2 Korpusem, przebyła przez Irak oraz Egipt, aby ostatecznie dotrzeć do Włoch.

Od 1943 roku Zofia była sekretarką oraz bliską współpracowniczką Jerzego Giedroycia, co podkreśla jej zaangażowanie i znaczenie w polskiej diasporze podczas trudnych lat wojennych.

Dzieje Instytutu Literackiego

Zofia Hertz jest ważną postacią w historii polskiej literatury i emigrującej kultury. Wspólnie z Jerzym Giedroyciem, mężem Zygmuntem Hertzem oraz Józefem Czapskim, stała się współzałożycielką Instytutu Literackiego, który został powołany do życia w 1946 roku w Rzymie. Rok później instytut przeniósł się do Maisons-Laffitte pod Paryżem.

Instytut Literacki zyskał miano ośrodka, który skupiał w sobie wybitnych polskich pisarzy i publicystów emigracyjnych, będących wówczas w cieniu cenzury komunistycznej, zarówno w Polsce, jak i w całej Europie Środkowo-Wschodniej. Jego działalność wydawnicza obejmowała wiele istotnych inicjatyw, z których najbardziej prominentne to miesięcznik „Kultura”, który ukazywał się w latach 1947–2000 oraz seria wydawnicza „Biblioteka Kultury”. W ramach tej serii ukazywały się „Zeszyty Historyczne” oraz setki tytułów książek, w tym zarówno dzieła literackie, jak i publikacje o charakterze politycznym czy pamiętnikarskim.

Jerzy Giedroyc pełnił kluczową rolę jako założyciel i redaktor periodyków Instytutu, natomiast Zofia Hertz odpowiedzialna była za kwestie administracyjne i wydawnicze. Jej zasługi obejmowały również tłumaczenie tekstów, a w latach 1962–1986 prowadziła stałą rubrykę „Humor krajowy” w „Kulturze”. Po śmierci Jerzego Giedroycia, Zofia Hertz przejęła kierownictwo nad instytutem, kontynuując ważną działalność edycyjną, w tym prowadzenie „Zeszytów Historycznych”. W październiku 2000 roku ukazał się ostatni numer magazynu „Kultura”, który zakończył działalność na mocy woli Giedroycia, z uwagi na jego odejście.

Zmarła 20 czerwca 2003 roku w Maisons-Laffitte i została pochowana na pobliskim cmentarzu w Mesnil-le-Roi, gdzie spoczywają również inni twórcy związani z paryską „Kulturą”. Jej życie i praca są niezbędnym elementem polskiej kultury emigracyjnej, a jej dziedzictwo na zawsze pozostanie w pamięci tych, którzy cenią dorobek intelektualny tego okresu.

Nagrody i odznaczenia

Zofia Hertz nigdy nie ubiegała się o obywatelstwo francuskie, lecz cieszyła się statusem polskiego uchodźcy politycznego już od grudnia 1948 roku. W swoim życiu honorowana była wieloma odznaczeniami, w tym Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta przyznanym jej w 2000 roku oraz Medaille d’Or de la Ville Maisons-Laffitte, którą odebrała w 2001 roku. Ponadto, była laureatką nagrody edytorskiej polskiego PEN Clubu za rok 2000.

Dnia 27 sierpnia 2008 roku, Rada Miejska w Łodzi podjęła istotną uchwałę, w której nadano nazwę Skwer Zofii i Zygmunta Hertzów dotychczas bezimiennemu skwerowi, usytuowanemu przy ulicy Matejki. Miejsce to znajduje się w sąsiedztwie gmachów Uniwersytetu Łódzkiego, pomiędzy uczelnianą biblioteką a Wydziałem Zarządzania.

---

Oceń: Zofia Hertz

---