Lucjan Wolanowski

---

Życiorys

Lucjan Wolanowski urodził się w Warszawie w rodzinie żydowskiej, która została zasymilowana, jako najmłodszy syn adwokataHenryka Kona (1868–1949) oraz Róży z domu Wolanowskiej (1883–1932). Miał siostry, w tym Julię (1912–1912), redaktorkę oraz tłumaczkę literatury pięknej Elżbietę Ewelinę Wassong (1908–2007) oraz prawniczkę Irenę Sawicką (1914–2004). Jego dziadkiem był lekarz Wilhelm Kohn (1831–1882), a pradziadkiem przemysłowiec Majer Wolanowski (1844–1900).

Lucjan zdobył wykształcenie w Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie oraz w Gimnazjum Sanatoryjnym Męskim Dra Jana Wieczorkowskiego w Rabce. Już w szkole, wspólnie z Jackiem Woźniakowskim, redagował czasopismo szkolne „Szczebioty” (1935–1938). Po ukończeniu edukacji, studiował na Wydziale Elektrochemii i Elektrometalurgii Instytutu Politechnicznego w Grenoble. Latem 1939 roku wrócił na wakacje do kraju, gdzie zastała go wybuch II wojny światowej.

W trakcie okupacji, początkowo przebywał w Warszawie, a następnie ukrywał się z ojcem i siostrą Ireną w Sochaczewie oraz Podkowie Leśnej, gdzie mieszkał m.in. w willi „Wanda” u rodziny Drabikowskich. W 1941 roku wstąpił do ZWZ, a od 1942 roku służył w strukturach Armii Krajowej (AK). Jako żołnierz, prowadził nasłuch radiowy zagranicznych stacji, w tym BBC, i przygotowywał informacje dla polskiego podziemia.

Debiutował w 1941 roku, publikując swoje felietony w czasopiśmie „Kronika Tygodniowa”, gdzie pisał pod pseudonimem Wilk, a także w znanym wydaniu „Dzień Warszawy” (1943–1944). Po zakończeniu wojny, przez wiele lat pracował w Polskiej Agencji Prasowej (PAP) (1945–1951), gdzie m.in. relacjonował konferencje dla zagranicznych dziennikarzy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Warszawie. W tym czasie miał okazję poznać późniejszych, znanych dziennikarzy takich jak Edward R. Murrow, Sydney Gruson czy Flora Lewis.

W 1950 roku, Lucjan wziął ślub z Anną-Bożenną Szumowską (1924-2016), późniejszą solistką Opery Poznańskiej (ich małżeństwo trwało do 1969 roku). Ich córka Anna urodziła się w 1952 roku i mieszka w Australii od końca lat 60-tych XX wieku.

Specjalizował się w literaturze faktu, tworzył reportaże do takich pism jak:

• „Świat” (1951–1969), gdzie publikował cykle: Cudze skrzydła (1957), Lądy i ludy (od 1957) oraz Na dno i z powrotem (1958),
• „Dookoła Świata” (1969–1976), z korespondencją z Australii (1965–1967, 1975),
• „Magazyn Polski” (1976–1988).

Współpracował także z wieloma innymi czasopismami, takimi jak:

• „Przekrój”, gdzie pisał w latach 40. i ponownie w latach 70., w tym cykl reportaży pt. Teraz to już można opowiedzieć,
• „Express Wieczorny” (Kraków 1956), gdzie opisał sprawę mordercy Władysława Mazurkiewicza,
• „Poznaj Świat” (1956–1957) oraz „Kontynenty” (1967–1968).

W latach 60. XX wieku odbył wiele podróży, w tym również wiele tras dookoła świata. Był akredytowany przy wojskach ONZ (1962–1963) podczas operacji na Nowej Gwinei. Posiadał również stypendium Departamentu Stanu USA (1965) oraz był świadkiem historycznego wystrzelenia pojazdu „Gemini 5”.

Pełnił rolę doradcy w Wydziale Informacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w Genewie oraz w rejonach Azji Południowo-Wschodniej i Oceanii, takich jak New Delhi, Bangkok i Manila. Jego prace dotyczyły problemów zwalczania chorób tropikalnych oraz handlu w takich krajach jak Filipiny, Tajlandia i Hongkong w latach 1967–1968.

Był również aktywnym członkiem wielu organizacji, w tym Związku Zawodowego Dziennikarzy RP (1945–1951) oraz Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (1951–1982 i 1991–2006). Otrzymał liczne odznaczenia, takie jak Order Gwiazdy Rumunii (1947) oraz Złoty Krzyż Zasługi (1956).

Uznany za jednego z ważniejszych polskich reporterów, Wolanowski jest autorem 25 książek reportażowych, które były wielokrotnie wznawiane i tłumaczone na inne języki. Mieszkał w Warszawie, na Mokotowie, a jego miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej (na kwaterze 2, uliczka 1).

W kwietniu 2006 roku Uniwersytet Śląski w Katowicach opublikował specjalny dodatek do swojego pisma, poświęcony autorowi, który zawierał m.in. fragmenty autobiograficzne oraz opinie dotyczące jego twórczości, w której uczestniczyli m.in. Jacek Woźniakowski, prof. Hilary Koprowski oraz Aleksander Ziemny.

W październiku 2009 roku, w ramach serii „Wokół reportażu podróżniczego” opublikowano ksiązkę poświęconą jego osobie.

Jego archiwa są przechowywane w Brwinowie k. Warszawy od 2006 roku.

Twórczość

Lucjan Wolanowski to postać zasłużona dla polskiej literatury i twórczości reportażowej. Jego dzieła obejmują szeroki zakres tematów, które interesowały nie tylko jego samego, ale także rzesze czytelników. Poniżej przedstawiamy wybrane tytuły, które dowodzą bogactwa jego twórczości.

• Ośmiornica. Historia jednego koncernu (Książka i Wiedza 1952),
• Przeważnie o ludziach (Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik 1953),
• Na południe od Babiej Góry (Państwowe Wydawnictwo Iskry 1954),
• Śladami brudnej sprawy (Książka i Wiedza 1954),
• Cichy front (Państwowe Wydawnictwo „Iskry” 1955, 1956),
• Czy Stanisław Talarek musiał umrzeć? (raport wespół z Mirosławem Azembskim; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1955, Wyd. Kraj 1955),
• Dokąd oczy poniosą… (Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1958, 1959),
• Żywe srebro (wespół z Henrykiem Kawką; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1959, 1963),
• Zwierciadło bogini. Reporter w kraju tranzystorów i gejsz (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1961, 1962, 1964),
• Klejnot Korony. Reporter w Hongkongu w godzinie zarazy (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1963; Nagroda Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich 1963),
• Księżyc nad Tahiti… Reporter na wyspach mórz południowych (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1963; „Książka Miesiąca” w plebiscycie Kuriera Polskiego 1963),
• Basia nad biegunem (Biuro Wydawnicze „Ruch” 1964),
• Dalej niż daleko. Reporter na Nowej Zelandii, Nowej Gwinei, w Malazji i Kambodży o dolach i niedolach, radościach i smutkach lądów i ludów oglądanych dalej niż daleko (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1964),
• Ocean nie bardzo Spokojny (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1967),
• Poczta do Nigdy-Nigdy. Reporter w kraju koala i białego człowieka (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1968, 1970, 1972, 1978; 1989, ISBN 83-07-01810-2, seria: „Z żaglem”; Zysk i S-ka Wydawnictwo 2015, ISBN 978-83-7785-556-0, seria: „Naokoło świata”),
• Z zapartym tchem (Państwowe Wydawnictwo „Iskry” 1969, seria: „Łowcy sensacji”),
• Upał i gorączka. Reporter wędruje szlakiem cierpienia (Państwowe Wydawnictwo „Iskry” 1970, 1973, seria „Naokoło świata”; Muza S.A. 1996, seria „Dookoła świata”),
• Westchnienie za Lapu-Lapu. Reporter na najdalszym Dalekim Wschodzie (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1973, 1976; Nagroda „Nowych Książek” – „Książka Roku 1973”),
• Min-Min. Mała opowieść o wielkim lądzie (Krajowa Agencja Wydawnicza 1977),
• Walizka z przygodami. Reporter tu, reporter tam (Państwowe Wydawnictwo „Iskry” 1977; seria „Naokoło świata”),
• Lądy i ludy (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1979; seria: „Biblioteka Literatury Faktu”),
• Buntownicy Mórz Południowych (Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia” 1980, 1986; ISBN 83-10-07587-1),
• Ląd, który przestał być plotką (Państwowy Instytut Wydawniczy 1983; ISBN 83-06-00731-X),
• Ani diabeł, ani głębina: Dzieje odkryć Australii, opowiedziane ludziom, którym się bardzo spieszy (Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia” 1987; ISBN 83-10-08847-7; „Wyróżnienie Doroczne Funduszu Literatury” Ministerstwa Kultury i Sztuki, Warszawa 1988),
• Nieznana Australia: Rzeczywistość przekracza fantazję (Wydawnictwo Borgis 2018; ISBN 978-83-629-9333-8).

Twórczość Lucjana Wolanowskiego jest doskonałym przykładem połączenia pasji do reportażu z rzetelnym dziennikarstwem, które potrafi zafascynować i zainspirować każdego, kto choć raz sięgnie po jego książki.

Przekłady

Wśród zasłużonych postaci literackich odnajdujemy interesujący przekład, który wzbogaca polską kulturę. Przykładem jest dzieło autorstwa Ewena Montagu pt. Człowiek, którego nie było, które stanowi niezapomniane wspomnienie z czasów wojny, w szczególności z lat 1939–1945.

Książka ta została wydana przez Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej w 1958 roku, co dodatkowo podkreśla jej wartość historyczną i literacką. Warto zwrócić uwagę na kontekst, w którym powstała, oraz na jej znaczenie w polskiej literaturze.

---

Oceń: Lucjan Wolanowski

---