Jan Henryk Rosen

---

Życiorys i twórczość

Pobyt za granicą

Jan Henryk Rosen, syn znanego malarza batalisty Jana Bogumiła Rosena, zyskał solidne wykształcenie w Warszawie, Monachium oraz Paryżu. Wpływ na jego twórczość miało nie tylko artystyczne dziedzictwo ojca, ale także dokładność w oddawaniu detali. Uczył się korzystania z wzorów, w tym głównie z fotografii oraz ilustracji książkowych. Jego matką była Wanda Hantke, córka Bernarda. Obie rodziny, oświeceni Żydzi, przyjęły chrzest w wyznaniu ewangelicko-reformowanym. Jan miał dwie siostry – Marię (1894–1983) oraz Zofię (1897–1975), rzeźbiarkę, które nie doczekały się potomstwa.

W latach 1893-1894 Rosenowie osiedli w Paryżu, gdzie Jan Henryk uczęszczał do Lycée Carnot, przypuszczalnie w latach 1897–1902. W 1903 roku przeszedł na katolicyzm, a następnie w 1904 roku wyjechał z matką i siostrami do Montreux w Szwajcarii. Kontynuował tam naukę w szkole, stąd relocation do Collège St.-Michel we Fryburgu oraz przygotowania do matury w Lozannie w latach 1907–1909. W tym samym okresie, od 1909 do 1911, studiował na wydziale humanistycznym Uniwersytetu w Lozannie, a w roku akademickim 1911/1912 podjął naukę na Sorbonie, gdzie rozwijał swoje zainteresowania literackie. W latach 1912–1913 pełnił funkcję sekretarza w redakcji magazynu „La Revue”, którego redaktor naczelny, Jean Finot, blisko związany był z jego rodziną. W „La Revue” opublikował dwa teksty, a także współpracował z innymi pismami.

W okresie pierwszej wojny światowej, Rosen stał się ochotnikiem w armii francuskiej, walcząc na froncie, a w 1917 roku wstąpił do tworzącej się polskiej armii we Francji. Po wojnie, w latach 1919–1920, pełnił obowiązki doradcy wojskowego przy Lidze Narodów w Genewie, gdzie jego aktywność związana była z prawicową formacją Narodowej Demokracji.

Powrót do Polski

Po powrocie do ojczyzny, Jan Henryk otrzymał przydział do 9. Pułku Ułanów w Brodach, jednak niedługo potem odszedł z wojska. W 1922 roku rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, jednocześnie kontynuując edukację artystyczną w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych u Jana Kauzika. W roku 1923 zadecydował skupić się na malarstwie, co zaprowadziło go na wieś do majątku wuja. Już w listopadzie 1922 roku zadebiutował w Zachęcie, prezentując dzieło „Żywot św. Franciszka z Asyżu”. W następnym roku uczestniczył w wystawie Grupy 12, gdzie mógł zaprezentować tryptyk Św. Antoni Padewski, który później został przekazany do kościoła karmelitów w Warszawie.

W 1925 roku w Zachęcie zaprezentował dwanaście obrazów, które nawiązywały do „Złotej legendy” Jakuba de Voragine. Jego wyjątkowy talent związany ze sztuką sakralną wzbudził zainteresowanie abpa Józefa Teodorowicza z archidiecezji ormiańskokatolickiej we Lwowie, który zaprosił go do wykonania malarskiej dekoracji wnętrza katedry ormiańskiej. W latach 1925-1929 zrealizował wiele wielkoformatowych malowideł ściennych. W pierwszym etapie powstały dzieła takie jak Ścięcie św. Jana Chrzciciela, Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny, Ofiara Abrahama i Pogrzeb św. Odilona, a w kolejnym etapie kontynuował malowanie w prezbiterium.

W 1930 roku objął profesurę Katedry Rysunku Figuralnego na Politechnice Lwowskiej; jednakże katedra ta została zlikwidowana w 1934 roku. Jan ambitnie pracował dalej, wykonując malowidła dla różnych instytucji, zwłaszcza związanych z Kościołem katolickim.

Wyjazd do Stanów Zjednoczonych

Pod koniec 1937 roku, poszukując nowych możliwości, Rosen wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie spędził resztę swojego życia. W 1939 roku, na zaproszenie Jerzego Potockiego, ambasadora RP, przyjechał do Waszyngtonu, aby wykonać murale dla ambasady i dekoracje na Wystawę Światową w Nowym Jorku. W latach 1939–1949 uczył sztuki sakralnej na The Catholic University of America, gdzie uzyskał tytuł doctor honoris causa w 1957 roku.

W drugiej połowie lat czterdziestych stworzył szereg dekoracji, w tym mural dla katedry Łaski Bożej w San Francisco. W latach 50. pracował jako konsultant Episkopatu USA w zakresie ikonografii, uczestnicząc w budowie Narodowego Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia. W 1965 roku zaprojektował mozaikę w katedrze św. Ludwika w St. Louis, której powierzchnia szacowana była na 14 000 ft² (około 1300 m²), co czyni ją jedną z największych mozaik na świecie.

W ciągu 45 lat pobytu w USA zrealizował blisko 50 grup malowideł oraz mozaik w kościołach różnorodnych wyznań. Na prośbę papieża Jana Pawła II namalował obraz Św. Stanisław, który znajduje się w Castel Gandolfo. Zmarł w 1982 roku w Arlington, blisko Waszyngtonu. Na jego życzenie, pochowano go tam, a w Doylestown, przy Narodowym Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej, stanął pomnik ku jego czci, zaprojektowany przez Gordona Kraya.

Inspiracje

Inspiracje Jana Henryka Rosena miały swoje źródło w jego głębokiej religijności, co stało się podstawą jego twórczości. Krytycy oraz historycy sztuki zauważyli, że artyzm Rosena czerpał z różnych nurtów, w tym wpływów takich malarzy jak Rogier van der Weyden, Gerard David, Edward Burne-Jones, Dante Gabriel Rossetti, Ford Madox Brown (Julian Zachariewicz), a także z elementów sztuki bizantyńskiej oraz secesyjnej, jak zauważa Mirosława Zakrzewska-Dubasowa.

W swoim artykule „Nowe wystawy w Zachęcie, kolekcja prac Jana Henryka Rosena”, opublikowanym 15 września 1925 roku w „Gazecie Porannej”, Mieczysław Skrudlik wskazał malarstwo średniowieczne jako jedno z kluczowych źródeł inspiracji dla Rosena. Obok tego, Joanna Wolańska wymienia różnorodne postacie z nauki i literatury, które oddziaływały na religijny aspekt malarstwa artysty.

Jednym z pierwszych ważnych wpływów był francuski pisarz i krytyk sztuki Joris-Karl Huysmans, którego dwie powieści, „W drodze” oraz „Katedra”, powstały po jego nawróceniu na katolicyzm. Wolańska sugeruje, że lektura tych dzieł zainspirowała Rosena do zgłębiania tematów związanych z żywotami świętych, w szczególności tych przedstawionych w „Złotej legendzie”.

Kolejną osobistością, mającą istotny wpływ na jego twórczość, był Émile Mâle, również francuski historyk sztuki średniowiecznej, który prowadził wykłady, na które uczęszczał Rosen podczas swoich studiów na Sorbonie. Warto również zauważyć, że sam artysta wskazał na dwóch niemieckich uczonych – Karla Volla i Hugona von Tschudiego – jako na swoich nauczycieli. Obaj byli związani z Monachium w około 1911 roku, gdzie Rosen prawdopodobnie przebywał.

Ordery i odznaczenia

Jan Henryk Rosen był osobą, której życie i osiągnięcia zasługują na szczególne uznanie. Jego działalność została nagrodzona licznymi odznaczeniami, które podkreślają jego wkład w historię. Poniżej prezentujemy wyjątkowe wyróżnienia, które otrzymał:

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (20 stycznia 1977),
• Krzyż Walecznych,
• Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938),
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja),
• Cross de Guerre (Francja),
• Military Medal for Bravery in the Field (Wielka Brytania),
• Order Świętego Grzegorza Wielkiego (Watykan, na wniosek ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego).

Niektóre prace

Podczas pobytu w Polsce

Jan Henryk Rosen w swoim czasie spędzonym w Polsce wykonał wiele znaczących prac. Jego malowidła ścienne w katedrze ormiańskiej we Lwowie w latach 1925–1929 pozostają szczególnie dużo znaczące. W prezbiterium można znaleźć sceny przedstawiające: Ustanowienie Najświętszego Sakramentu, Ukrzyżowanie oraz Pokłon pasterzy.

W nawie katedry znalazły się dzieła takie jak: Ofiara Abrahama, Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny, Gloryfikacja (Ścięcie) św. Jana Chrzciciela oraz Pogrzeb św. Odilona, a także Święci Wspomożyciele w czternastu scenach.

Warto również zwrócić uwagę na freski, które zdobiły baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny, chociaż niestety uległy zniszczeniu po przekształceniu tego miejsca w toalety w czasach przynależności Lwowa do ZSRR. Rosen w swoim twórczym dorobku uwiecznił także freski w kościele ss. Karmelitanek oraz malowidła w kaplicy rzymskokatolickiego seminarium duchownego obrządku łacińskiego we Lwowie z 1929 roku.

Warto podkreślić, że artysta pracował nad wieloma freskami także w kaplicy pałacu arcybiskupów łacińskich oraz w Wyższym Seminarium Duchownym w Przemyślu, gdzie jego freski powstały w 1936 roku. Jego twórczość obejmowała także witraże oraz freski w niektórych kościołach, takich jak kościół św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej oraz kaplica Jana Sobieskiego przy kościele św. Józefa na wzgórzu Kahlenberg w Wiedniu, zakończona w 1931 roku.

Rosen pozostawił po sobie także polichromie w kościele Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Załużu, a jego obrazy, takie jak Obrona Częstochowy i Cud nad Wisłą, zdobią kaplicę letnią rezydencji papieskiej w Castel Gandolfo z 1934 roku. Nie można pominąć również fresków oraz witraży w kościele Najświętszego Serca Jezusowego w Skarżysku-Kamiennej oraz witraży w prezbiterium archikatedry Świętej Rodziny w Częstochowie. Warto zaznaczyć, że projekty malowideł kaplicy letniej rezydencji papieskiej w Castel Gandolfo również znalazły swoje miejsce w transepcie archikatedry w Częstochowie, ukazując jego wyjątkowy styl.

Rosen wykonał także polichromię w kościele św. Marcina w Krościenku Wyżnym. Jego prace w polskich kościołach są niepowtarzalne i stanowią ważny element polskiej sztuki sakralnej.

Podczas pobytu za granicą

Po wyjeździe z Polski, Jan Henryk Rosen kontynuował swoją twórczość zagranicą. Jego malowidła w Katedrze Narodowej w Waszyngtonie, w tym Złożenie Chrystusa do grobu z 1938 roku, cieszą się dużym uznaniem. W Ambasadzie RP w Waszyngtonie wykonano mural Chwała oręża polskiego w 1939 roku, który niestety pozostał niedokończony.

W katedrze w Saint Louis zrealizował mozaikę w 1965 roku, a freski w katedrze Łaski Bożej w San Francisco powstały w latach 1946–1950. W Narodowym Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia w Waszyngtonie znajduje się mozaika Chrystus Pantokrator – uznawana za największe tego typu przedstawienie Chrystusa na świecie z 1959 roku. Jego prace można również podziwiać w katolickiej katedrze św. Mateusza Apostoła w Waszyngtonie, gdzie znajdziemy mozaiki w kaplicy Najświętszego Sakramentu oraz w kaplicy chrzcielnej.

Na uwagę zasługują także malowidła w refektarzu klasztoru św. Józefa z Kupertynu w Ellicott City, przedstawiające św. Józefa, oraz Św. Franciszka z Asyżu błogosławiącego św. Antoniego Padewskiego. Jego prace, takie jak malowidła przedstawiające Chrystusa Króla czy Matkę Bożą Królową Zakonu Serafickiego w kaplicy radiowego ośrodka Godziny Różańcowej Ojca Justyna w Athol Springs koło Buffalo, podkreślają żywotność jego twórczości.

W 1941 roku stworzył malowidło na płótnie The Divine Healer dla Wesley Memorial Hospital, któremu z uwagi na przebudowę holu w 2013 roku nadano nową lokalizację w Northwestern Memorial Hospital w Chicago. Rosen wykonał również dekorację kaplicy św. Tomasza z Akwinu z 30-metrowym muralem Pochodzenie Prawdy w St. Catherine’s Academy w Anaheim w 1958 roku.

Na koniec należy wspomnieć o odkryciu zamurowanego w kanale wentylacyjnym obrazu św. Antoniego, odkrytym w 2014 roku w klasztorze o.o. Bernardynów w Radecznicy. Obraz, autorstwa Rosena, przeszedł proces renowacji i został wystawiony na widok publiczny 26 grudnia tego samego roku w kościele.

Malowidła ścienne Rosena w katedrze ormiańskiej

Dzieła Rosena w katedrze ormiańskiej odzwierciedlają jego niespotykaną wrażliwość artystyczną i głęboki związek z religijną tematyką, są niezwykle ważne nie tylko w kontekście jego kariery, ale także w historii polskiej sztuki sakralnej.

Dzieła Rosena zrealizowane za granicą

Prace Jan Henryka Rosena poza Polską ukazują jego malarską i rzeźbiarską klasę, a także wpływ, jaki wywarł na rozwój sztuki w krajach, w których mieszkał. Stanowią nieodłączny element dialogu kulturowego i artystycznego między Polską a światem.

---

Oceń: Jan Henryk Rosen

---