Karol Benda

Kultura i sztuka

Karol Benda, znany również jako Karol Spitzbarth, był osobą o ogromnym wpływie na polski świat sztuki. Urodził się 17 lutego 1893 roku w Warszawie, gdzie również spędził swoje ostatnie chwile, zmarł 25 sierpnia 1942 roku.

Był nie tylko utalentowanym aktorem teatralnym i filmowym, ale także cenionym reżyserem oraz dyrektorem teatru. Jego bogata twórczość artystyczna pozostawiła trwały ślad w polskim teatrze i kinie.

Życiorys

Karol Benda był osobą niezwykle utalentowaną, z artystycznymi korzeniami w rodzinie, gdzie jego ojcem był architekt Artur Otton Spitzbarth, a jego matką Aleksandra z Dunin-Borkowskich. Jego bratem był architekt Artur Jerzy Spitzbarth. Swoje pierwsze kroki w świecie aktorstwa stawiał, ucząc się pod okiem Stanisława Sachsa, znanego również jako Stanisławski, w Krakowie. W międzyczasie podjął również studia na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Jego debiut aktorski miał miejsce 3 maja 1913 roku, kiedy to na scenie Teatru im. Juliusza Słowackiego zagrał rolę Pana Młodego w Weselu Stanisława Wyspiańskiego. Wkrótce przyjął do użytku pseudonim artystyczny, który od tamtej pory towarzyszył mu w karierze. W maju 1915 roku przeniósł się do Wiednia, gdzie występował w Teatrze Polskim. Po roku powrócił do Krakowa, aby w sezonie 1916/1917 występować ponownie w Teatrze im. Juliusza Słowackiego.

W następnych latach, Karol Benda osiedlił się w Warszawie, gdzie otrzymał angaż w Teatrze Polskim na sezon 1917/1918. Kolejny rok spędził w Łodzi, a od lutego 1919 do 1924 roku grał w warszawskich Teatrach Miejskich, takich jak Teatr Rozmaitości, Teatr Reduta, oraz Teatr Dramatyczny. W 1924 roku objął stanowisko dyrektora Teatru Miejskiego w Toruniu. Rok później, angażując się w połączenie trzech scen w Toruniu, Bydgoszczy i Grudziądzu, 25 września 1925 roku został dyrektorem Zjednoczonych Teatrów Pomorskich oraz pomysłodawcą toruńskiej Pomorskiej Opery.

Po odejściu z tej funkcji w lutym 1926 roku, Benda występował w teatrach Grudziądza i Torunia. W sezonie 1928/1929 grał w Teatrze Nowym w Poznaniu, a następnie wyjechał do Paryża, gdzie prowadził amatorski Teatr Polski, ukierunkowany na wystawianie klasycznego repertuaru teatralnego dla polskiej społeczności zamieszkałej w tym mieście. Do kraju powrócił w 1930 roku, gdzie przez dwa lata ponownie pełnił rolę dyrektora Teatru Miejskiego w Toruniu.

W 1932 roku wrócił do stolicy, występując w kilku warszawskich teatrach, w tym w Teatrze im. Stefana Żeromskiego oraz w Teatrze im. Gabrieli Zapolskiej w sezonie 1933/1934. Podjął również współpracę z Teatrem Rozmaitości i kierował Teatrem Aktora ze Stefanem Jaraczem oraz Mirą Zimińską w sezonie 1934/1935. Kolejny rok spędził na scenie Teatru Kameralnego, a następne 3 edycje w Teatrze Malickiej, przerywane jedynie w 1938 roku występami w operetce 8.15.

Od 1940 roku kontynuował swoją karierę aktorską oraz reżyserską w jawnie działającym Teatrze Komedia i równocześnie prowadził w swoim mieszkaniu drukarnię magazynu „Głos Polski”. W nocy z 8 na 9 czerwca 1940 roku, podczas inwazji nazistów, jego życie było zagrożone, gdyż w sąsiednim lokalu szukano drukarni. W tym czasie był torturowany, lecz Witold Zdzitowiecki, sąsiad, podał fałszywe informacje, ratując tym samym drukarnię. Niestety, w 1942 roku, w tragicznych okolicznościach, Benda zmarł na scenie podczas występu w komedii „Kochanek to ja”. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu ewangelicko-augsburskim (aleja A, grób 11).

Przypisy

  1. MarekM. Teler MarekM., Tęczowi niezłomni, „Replika” (95), Warszawa: Fundacja Replika, 01.2022 r. Issn 1896-3617.
  2. Jerzy S. Majewski: Historia warszawskich kin. Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2019 r., s. 194. ISBN 978-83-268-2722-8.
  3. śp. KAROL SPITZBARTH BENDA

Oceń: Karol Benda

★★★★★
Średnia ocena:4.75 Liczba ocen:25