Józef Rotblat

---

Życiorys

Dzieciństwo

Józef Rotblat przyszedł na świat w Warszawie, w kamienicy zlokalizowanej przy ul. Miłej 64, w obrębie Muranowa. Był piątym dzieckiem w rodzinie, która liczyła w sumie siedmioro. Jego ojciec, Zelman, prowadził prosperującą firmę zajmującą się transportem. Niestety, w 1914 roku nie udało mu się przedłużyć dzierżawy znajdującego się przy ul. Miłej placu, co zmusiło rodzinę do przeprowadzki do jeszcze niewykończonego mieszkania w kamienicy znajdującej się na rogu ul. Nowolipki 53 oraz ul. Smoczej.

Edukacja

Rotblat początkowo uczęszczał do chederu, jednak szybko zrozumiał, że nie jest to odpowiednie miejsce dla niego. Jego wątpliwości co do istnienia Boga skłoniły go do przemyślenia swojej edukacji; w końcu zdefiniował siebie jako agnostyka. Wkrótce potem przeszedł do klasy o profilu elektromechanicznym w Szkole Rzemieślników Towarzystwa Dostarczania Pracy Ubogim Żydom, gdzie zdobył umiejętności elektryka. W 1926 roku usłyszał o Wolnej Wszechnicy Polskiej, instytucji oferującej wykształcenie wyższe bez wymogu matury wśród Żydów. W 1928 roku przeszedł egzamin wstępny i zyskał miejsce na studiach, a maturę zdał eksternistycznie na trzecim roku. W czasie studiów pracował jako elektryk, ucząc się wieczorami. Jego mentorem w Wolnej Wszechnicy Polskiej był Ludwik Wertenstein, znany pionier polskiej fizyki jądrowej oraz asystent Marii Skłodowskiej-Curie, kierujący Pracownią Radiologiczną Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Spotkanie z Wertensteinem, który nauczał o promieniotwórczości, teorii kwantów i budowie atomów, miało kluczowe znaczenie dla przyszłej kariery Rotblata.

Kariera naukowa

W 1932 roku Rotblat uzyskał tytuł magistra w dziedzinie fizyki, studiując na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Wolnej Wszechnicy Polskiej. Uprawniało go to do podjęcia pracy w charakterze nauczyciela oraz do dalszego kształcenia się. Po studiach podjął pracę w Pracowni Radiologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Na VIII Zjeździe Fizyków Polskich w Lwowie, który odbył się 1 października 1936 roku, wygłosił trzy referaty dotyczące neutronów. W 1938 roku zawarł związek małżeński z Tolą, absolwentką polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim, a w tym samym roku obronił doktorat na Uniwersytecie Warszawskim, na temat badań dotyczących procesów dezintegracyjnych neuronów. Warto zaznaczyć, że dużo zawdzięczał swoim promotorom, prof. Stefanowi Pieńkowskiemu oraz Czesławowi Białobrzeskiemu.

II wojna światowa

W momencie wybuchu II wojny światowej Rotblat przebywał w Liverpoolu, gdzie znalazł się w kwietniu 1939 roku. Dzięki wsparciu Wertensteina, stał się najpierw uczniem, a później współpracownikiem Jamesa Chadwicka, angielskiego fizyka jądrowego i laureata Nagrody Nobla za odkrycie neutronu. W trakcie wojny wielokrotnie próbował pomóc swojej żonie Toli, aby mogła wydostać się z okupowanej Polski, niestety bezskutecznie – prawdopodobnie została zamordowana w obozie zagłady w Bełżcu. W lutym 1944 roku Rotblat znalazł się w Los Alamos, amerykańskim miasteczku-laboratorium, gdzie pracował nad tajnym projektem Manhattan, mającym na celu skonstruowanie bomby atomowej, co miało pomóc Stanom Zjednoczonym w wygraniu wojny z Japonią i III Rzeszą.

Okres powojenny

Po zakończeniu wojny Rotblat, przerażony skutkami zbrojnych rozwiązań, wycofał się z projektu i osiedlił się w Anglii. Tam zajął się rozwijaniem brytyjskiej techniki jądrowej, uzyskując stanowisko szefa wydziału fizyki w Kolegium Medycznym Szpitala św. Bartłomieja w Londynie. W 1946 roku przyjął brytyjskie obywatelstwo, a w 1998 roku został uhonorowany tytułem szlacheckim „Sir”. Jako naukowiec skoncentrował swoje zainteresowania na medycynie nuklearnej, badając wpływ promieniowania jonizującego na rozwój nowotworów. Był członkiem i przewodniczącym Wydziału Przyrodniczo-Matematycznego Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie oraz zagranicznym członkiem Polskiej Akademii Nauk od 1966 roku, a w 1996 roku otrzymał Medal im. Kopernika za swoje osiągnięcia.

Pacyfizm

W czasach zimnej wojny Rotblat stał się wybitnym krytykiem militarnego odstraszania poprzez posiadanie broni masowej zagłady. Podkreślał, że taka broń zagraża dalszemu bytowi ludzkości. W 1955 roku opublikował artykuł w „Bulletin of the Atomic Scientists” na temat skutków eksplozji wodorowej nad atolem Bikini, co przyniosło mu problemy zarówno z amerykańskim rządem, jak i brytyjskim, który planował podobne eksperymenty. Razem z Bertrandem Russellem powołali w 1957 roku międzynarodowy ruch pacyfistyczny, znany jako Konferencja Pugwash w Sprawie Nauki i Problemów Światowych, który przyciągał uczonych z obu stron „żelaznej kurtyny”. Pomimo nacisków ze strony ZSRR oraz krajów zachodnich, Rotblat próbował utrzymać neutralność ruchu, unikając jego upolitycznienia w kontekście ówczesnych napięć politycznych. Jednak krytycy wskazywali na wybiórczość działań konferencji oraz ignorowanie problemów z zachowaniem praw człowieka, na przykład w kontekście działań wobec dysydentów w ZSRR. Konferencja Pugwash spotykała się w 1982 roku w Warszawie, gdzie uczestnicy nie wykazali prawie żadnej reakcji na trwający stan wojenny w Polsce. Rotblat dążył do integracji naukowców z obu światów politycznych, apelując o solidarność przeciwko rozwojowi badań naukowych mogących doprowadzić do powstania nowych rodzajów broni. Wzywał do przestrzegania zasady przypominającej przysięgę Hipokratesa, sugerując, by naukowcy powstrzymywali się od badań, które mogą prowadzić do zagrożenia dla ludzkości.

Nagroda Nobla

W 1995 roku, w pięćdziesiątą rocznicę zrzucenia bomb atomowych na Hiroszimę oraz w momencie wznowienia prób z bronią atomową przez Francję, Rotblat został laureatem Pokojowej Nagrody Nobla, którą otrzymał wspólnie z ruchem Pugwash. Norweski Komitet Noblowski uzasadnił to wyróżnienie jako uznanie ich wysiłków na rzecz atomowego rozbrojenia. Józef Rotblat został pochowany na cmentarzu Hampstead w Londynie.

Odznaczenia

W roku 1987 Józef Rotblat został uhonorowany Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi PRL, co stanowiło znaczące uznanie jego wkładu w życie naukowe Polski.

Następnie, postanowieniem Prezydenta RP z 28 sierpnia 1998, przyznano mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski za jego wyjątkowe osiągnięcia i zasługi dla rozwoju polskiej nauki.

Upamiętnienie

W 2016 roku, w holu Auditorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego, zainaugurowano odsłonięcie tablicy, która ma na celu uhonorowanie legendarnej postaci Józefa Rotblata.

W 2018 roku Rada m.st. Warszawy przyznała jego imię skwerowi, który zlokalizowany jest przy węźle ulic Nowolipki oraz Smoczej.

Następnie, na mocy uchwały z dnia 30 stycznia 2024 roku, Rada Miasta Otwocka nadała imię Józefa Rotblata rondu, które znajduje się w pobliżu trasy S17, obok Narodowego Centrum Badań Jądrowych w Świerku. Warto zaznaczyć, że po drugiej stronie trasy S17 usytuowane jest rondo im. Marii Skłodowskiej-Curie.

Biografia

W 2018 roku ukazała się polska biografia Józefa Rotblata, zatytułowana „Noblista z Nowolipek. Józefa Rotblata wojna o pokój”, która została wydana przez Wydawnictwo Znak. Autorem tej publikacji jest Marek Górlikowski.

---

Oceń: Józef Rotblat

---