Agnieszka Pajączkowska

---

Życiorys

Agnieszka Pajączkowska to osoba, która przyczyniła się znacząco do kultury w Polsce. Urodziła się w 1986 roku w Warszawie, gdzie rozpoczęła swoją edukację. Ukończyła kulturoznawstwo na Uniwersytecie Warszawskim. Dodatkowo, zdobyła stopień doktora w Instytucie Kultury Polskiej oraz ukończyła Studium Fotografii Związku Polskich Artystów Fotografików.

Agnieszka była związana z Towarzystwem Inicjatyw Twórczych „ę” oraz projektem „Młodzi menedżerowie kultury”. Jako animatorka kultury, aktywnie promowała sztukę fotograficzną wśród młodzieży, a także współpracowała z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Jej zaangażowanie zaowocowało współtworzeniem Towarzystwa Krajoznawczego Krajobraz.

W 2016 roku, jako jedyna przedstawicielka fotografii, stała się częścią grupy osób kultury, w tym m.in. Agaty Diduszko-Zyglewskiej, Jacka Dehnela, Łukasza Najdera oraz Olgi Tokarczuk. Wspólnie podpisały list otwarty przeciwko wypowiedzi Ministra Spraw Zagranicznych Witolda Waszczykowskiego na temat uchodźców.

W 2015 roku Agnieszka została uhonorowana stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie „Sztuki wizualne”. Rok później jej osiągnięcia zostały docenione, gdyż otrzymała tytuł „Kulturysta Roku 2016” nadany przez Radiowy Dom Kultury Radiową Trójkę. W 2017 roku dołączyła do rady programowej wrocławskiego TIFF Festival, a w 2018 roku była związana z warszawskim Instytutem Fotografii Fort.

W 2020 roku, w duecie z Pawłem Piotrem Reszką, Agnieszka dotarła do finału Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego, a także uzyskała tytuł laureatki wspomnianej nagrody z Katarzyną Kobylarczyk. Jej twórczość została również doceniona poprzez nominację do Poznańskiej Nagrody Literackiej – stypendium im. Stanisława Barańczaka w 2020 roku. Wyróżniona została również Nagrodą im. Beaty Pawlak oraz Nagrodą Literacką Prezydenta Miasta Białegostoku im. Wiesława Kazaneckiego za książkę roku 2019.

Obecnie mieszka we Wrocławiu, kontynuując swoją pasję do sztuki i kultury.

Wędrowny Zakład Fotograficzny

Od roku 2012 Agnieszka Pajączkowska realizuje swoją autorską inicjatywę znaną jako Wędrowny Zakład Fotograficzny. Podczas swoich podróży po Polsce, zaopatrzona w aparat cyfrowy oraz drukarkę, tworzy portrety osób, które spotyka na swojej drodze, oferując w zamian ich historie. Działanie to nawiązuje do tradycji wędrownych, sezonowych fotografów, którzy byli popularni na przełomie XIX i XX wieku.

Zdjęcia te stanowią pretekst do osobistego, a jednocześnie wielowymiarowego zrozumienia badanych przez Pajączkowską regionów oraz ich mieszkańców. Jej twórczość posiada interdyscyplinarny charakter, a Zakład funkcjonuje zarówno jako projekt fotograficzny, jak i jako działalność animacyjna czy reporterska. Miał on swoje odbicie w różnych formach, w tym na stronie internetowej oraz na wystawach fotografii.

W 2019 roku Pajączkowska podzieliła się swoimi doświadczeniami ze swoich podróży, publikując je w formie literackiego reportażu. Dziennikarz kulturalny Włodzimierz Kalicki porównał projekt Zakładu do intencji prekursora realizmu, Stendhala, stwierdzając:

„Ludzkie doświadczenia dopiero zaplecione we wspólnotę losu opowiadają prawdę, której podważać, bo niby jest przypadkowa i jednostkowa, nie sposób. Ta prawda woła i płacze z niepoliczonych opowieści Pajączkowskiej: człowieka nie wolno wyrwać z jego miejsca na ziemi i rzucić gdzieś tam, bo jakiś paluch postukał w mapę. Bohaterowie „Wędrownego zakładu” cierpią na brak pieniędzy, brak zdrowia, brak miłości, ale ich cierpieniem największym (…) jest brak swojego miejsca na ziemi.”

Indywidualne podejście do tworzonych dzieł ujawnia znacznie szersze tematy historyczne, w szczególności dotyczące akcji przesiedleńczej „Wisła”. Pajączkowska, rozpoczynając swoją działalność w miejscowości Sejny, odwiedzała w głównej mierze tereny przygraniczne takie jak Podkarpacie, Lubelszczyzna, Podlasie, Suwalszczyzna oraz Dolny Śląsk. Dzięki opowieściom o życiu w przygranicznych wsiach, ukazywała bardziej złożony obraz sytuacji repatriantów, którzy zostali wysiedleni z Kresów Wschodnich na tzw. „Ziemie Odzyskane”, oraz relacji polsko-żydowskich i polsko-ukraińskich, a także tragedii rzezi wołyńskiej. W historiach i zdjęciach Zakładu pojawiają się także problemy związane z ksenofobią, postępującą urbanizacją oraz demograficznymi skutkami tychże procesów.

Agnieszka Pajączkowska przyznała:

„Być może jest to ostatni moment, by znaleźć w Polsce osoby, które faktycznie potrzebują zdjęć, to znaczy żyją we wsiach tak odległych od miast, są na tyle stare lub ubogie, że fotografia jest czymś, do czego nie mają na co dzień dostępu. Trafiłam do wsi, których mieszkańcy sami mówili mi: „Ta wieś się kończy”.”

Bezpośredni i antropologiczny aspekt działania Zakładu sprawia, że podejście Pajączkowskiej można porównać z twórczością reportażysty Krzysztofa Kąkolewskiego oraz fotografki Zofii Rydet, która była dla niej znaczącą inspiracją, mimo że sama Pajączkowska nie postrzega się jako fotografka.

W ciągu pięciu lat działania Wędrownego Zakładu Fotograficznego Agnieszka Pajączkowska pokonała łącznie 4500 kilometrów, odwiedzając ponad 200 miejscowości i tworząc 200 portretów.

Wystawy i projekty

Oto przegląd wystaw i projektów, w które zaangażowana była Agnieszka Pajączkowska:

• Migawki. Seminarium wizualne, Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”, 2013,
• Tożsamości odzyskane. Interwencje, 2014,
• Wizualny Eksperyment Muzealny, Stowarzyszenie Katedra Kultury, 2014,
• Coś, co zostanie. Lokalne działania z Zapisem socjologicznym Zofii Rydet, Fundacja im. Zofii Rydet, 2015,
• Wędrowny Zakład Fotograficzny na Dolnym Śląsku, TIFF Festival, Wrocław 2016,
• Album rodzinny: SPOJRZENIA, Dom Spotkań z Historią w Warszawie, 2016-2017,
• Przywiezione, TIFF Festival, Wrocław 2017,
• Co widzisz? Patrzenie na archiwalne fotografie w Gdyni, Muzeum Miasta Gdyni, 2018.

Publikacje

Agnieszka Pajączkowska jest autorką wielu cenionych publikacji, które ukazują jej pasję do fotografii oraz wnikliwe podejście do kultury wiejskiej. Oto niektóre z jej wydawnictw:

• Wędrowny Zakład Fotograficzny, Wydawnictwo Czarne, 2019, ISBN 978-83-8049-892-1,
• A co wyście myślały? Spotkania z kobietami z mazowieckich wsi, razem z Aleksandrą Zbroją, Wydawnictwo Poznańskie, 2019,
• Nieprzezroczyste. Historie chłopskiej fotografii, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023, ISBN 978-83-8191-729-2 (Wycofane).

Każda z tych książek wnosi coś unikalnego do dyskusji o zdjęciach oraz perspektywach kobiet w polskiej wsi, ukazując różnorodność głosów i doświadczeń.

Kontrowersje

W wyniku kontrowersji, cały nakład książki „Nieprzezroczyste. Historie chłopskiej fotografii” został wycofany po zawarciu ugody pomiędzy Wydawnictwem Czarne a spadkobiercami jednego z przedstawionych bohaterów. Na stronie wydawnictwa umieszczono komunikat dotyczący usunięcia całego rozdziału zatytułowanego „Jak to, co wiem, zmienia to, co widzę”. Przyczyną tego działania było „nieuprawnione i błędne połączenie personaliów”.

W szczególności chodziło o Franciszka Kulpę, który był fotografem amatorem oraz organistą, urodzonym w 1890 roku w Gniewczynie. Autorzy błędnie połączyli jego dane z inną osobą o tym samym imieniu i nazwisku, urodzoną znacznie później, a która nie miała związku rodzinnego z fotografem. Ta pomyłka odnosiła się do komendanta Ochotniczej Straży Pożarnej w Gniewczynie, który w 1942 roku, jego podwładni byli powiązani z tragicznymi wydarzeniami związanymi z „wyłapywaniem” oraz mordowaniem Żydów.

W odpowiedzi na te nieporozumienia, autorka opublikowała przeprosiny, które ukazały się w Gazecie Wyborczej, w wydaniu datowanym na 9 lipca 2024 roku.

---

Oceń: Agnieszka Pajączkowska

---