Józef Hurwic

---

Życiorys

Okres przedwojenny

Józef Hurwic, zapamiętany jako wybitny naukowiec, urodził się w Warszawie w rodzinie żydowskiej, syna Wolfa (Wolka) i Soni Mereckiej. Jego siostra, Irena (Sara) Nowakowska, również odegrała znaczącą rolę w jego życiu. Młody Józef uczęszczał do innowacyjnego gimnazjum Felicji Buki, które było koedukacyjne oraz niereligijne, z polskim jako językiem wykładowym. Po zamknięciu tej placówki w 1927 roku, kontynuował edukację w II Gimnazjum Męskim Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskiego Szkół Średnich w Warszawie, z którego wyszedł w 1929 jako absolwent. Już wtedy wykazywał zainteresowanie chemią, co skłoniło go do studiowania na Politechnice Warszawskiej. Od 1933 roku pracował jako młodszy asystent u Stanisława Kalinowskiego w Zakładzie Fizyki, gdzie zajmował się badaniami ze spektrografii oraz właściwościami dielektrycznymi różnych substancji. W marcu 1939 roku z dumą uzyskał tytuł magistra inżyniera.

II wojna światowa

Kiedy wybuchła II wojna światowa, Hurwic znalazł się na terenach ZSRR. W styczniu 1940 roku dotarł do Lwowa, gdzie pracował jako redaktor w Państwowym Wydawnictwie Mniejszości Narodowych Ukrainy. Po niemieckim ataku na ZSRR został ewakuowany do Kijowa i ochotniczo wstąpił do Armii Czerwonej. Po kilku miesiącach służby przeszedł do batalionu pracy. Jego droga prowadziła aż do Swierdłowska na Uralu, gdzie w grudniu 1941 roku podjął pracę jako inżynier w przemyśle chemicznym i zbrojeniowym. Pełnił również rolę przewodniczącego Związku Patriotów Polskich w Swierdłowsku. W marcu 1945 roku przeniósł się do Moskwy, gdzie zajął się pracą redaktorską w Polskiej Agencji Prasowej (dawniej Polpres) aż do repatriacji do Polski 9 czerwca 1947 roku.

Lata 1948–1969

1 stycznia 1948 roku Hurwic rozpoczął pracę jako starszy asystent w Pracowni Pomiarów Elektrochemicznych Głównego Instytutu Chemii Przemysłowej. Po powrocie do badań dotyczących dielektryków, skonstruował aparat do pomiaru stałej dielektrycznej oraz zaczął wyznaczać momenty dipolowe różnych substancji. Dodatkowo prowadził wykłady na Politechnice Warszawskiej. W 1949 roku zyskał status samodzielnego pracownika naukowego. 10 stycznia 1951 roku obronił doktorat na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej, którego tematem była praca dotycząca zastosowania roztworów w determinacji momentów dipolowych. Pracował w Katedrze Chemii Fizycznej, gdzie w 1951 został zastępcą profesora, a następnie profesorem nadzwyczajnym w 1954 roku oraz profesorem zwyczajnym w 1967. W 1961 roku objął kierownictwo Katedry Fizyki, a w maju 1962 roku został wybrany na dziekana Wydziału Chemicznego. W 1966 roku zaczął również nauczać na Politechnice Telewizyjnej, zdobywając popularność jako wykładowca.

Niezwykle istotnym momentem w jego karierze było uzyskanie dla Polskiego Towarzystwa Chemicznego domu, w którym urodziła się Maria Skłodowska-Curie (przy ul. Freta 16 w Warszawie), aby stworzyć tam muzeum poświęcone jej życiu i pracy. W anonimowej ankiecie przeprowadzonej wśród studentów Politechniki Warszawskiej w 1968 roku został uznany za jednego z najlepszych wykładowców. Niestety, po wydarzeniach marcowych, 20 sierpnia 1968 roku, stracił stanowisko dziekana ze względu na działania ministra Henryka Jabłońskiego, a 25 września 1968 roku był zmuszony do złożenia prośby o bezterminowy urlop bezpłatny.

Francja

Po wielu zawirowaniach historycznych, 28 czerwca 1969 roku Józef Hurwic emigrował do Francji na zaproszenie tamtejszego rządu. Z rodziną osiedlił się w Marsylii, gdzie podjął pracę jako professeur associé w Laboratorium Chemii Nieorganicznej na Université d’Aix-Marseille. Wykładał chemię aż do momentu przejścia na emeryturę w 1979 roku. Już w 1969 roku zainicjował powstanie Zakładu Chemii Dielektryków, który później został przekształcony w Zakład Dielektrochemii. Angażował się również w międzynarodowe konferencje naukowe, jednocześnie kierując pracami doktoranckimi. W latach 1979–1987 prowadził wykłady zlecone na Akademii Medycznej La Timone w Marsylii, do 2005 roku skupiając się na pracach historyczno-naukowych zarówno w języku polskim, jak i francuskim. W listopadzie 1989 roku Senat Politechniki Warszawskiej przeprosił go za wyrządzone krzywdy, proponując powrót na uczelnię. Od 2005 roku mieszkał w Paryżu, a 1 sierpnia 2016 roku spoczął na cmentarzu Père-Lachaise.

Praca badawcza

Chemia

Już od czasów studiów, Józef Hurwic intensywnie interesował się dziedziną dielekrochemii, pojęciem, które wprowadził w 1975 roku, pisząc je pierwotnie w języku francuskim. Jego prace obejmowały analizę stałej dielektrycznej oraz pomiary momentów dipolowych, co pozwoliło na formułowanie wniosków o strukturze cząsteczek organicznych. Dodatkowo, prowadził badania dotyczące oddziaływań międzycząsteczkowych.

Historia nauki i naukoznawstwo

W tym samym czasie, równolegle z badaniami chemicznymi, Hurwic angażował się w historię budowy materii, koncentrując się zwłaszcza na biografistyce, gdzie szczególną uwagę poświęcał postaciom takim jak Maria Skłodowska-Curie, Dmitrij Mendelejew oraz Kazimierz Fajans. W 1981 roku otrzymał stypendium, które umożliwiło mu zbadanie archiwum Fajansa. Na koncie Hurwica znajduje się również wiele publikacji popularnonaukowych oraz prac poświęconych dydaktyce nauki. Cały dorobek obejmuje około 100 prac naukowych z zakresu chemii fizycznej i fizyki, a także około 100 prac dotyczących historii nauki oraz wiele książek naukowych.

Dziennikarstwo i praca wydawnicza

„Problemy”

Po zakończeniu II wojny światowej, Józef Hurwic zajął się szeroko pojętą popularyzacją nauki oraz dziennikarstwem. W 1948 roku dołączył do zespołu redakcyjnego miesięcznika popularnonaukowego „Problemy”, który był założony w 1945 roku przez Tadeusza Unkiewicza. Początkowo pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego, a po śmierci Unkiewicza w 1959 roku, Hurwic objął to stanowisko. Warto zauważyć, że był jedynym redaktorem naczelnym tego pisma, który nie należał do partii politycznych – po Marianie Eile, redaktorze „Przekroju”. Nakład „Problemów” osiągał nawet 130 tysięcy egzemplarzy, co czyniło je jedną z najważniejszych publikacji w Polsce. Oprócz artykułów naukowych, pismo zawierało także liczne teksty literackie; stałą rubrykę w nim miał Julian Tuwim. Kroniki autorstwa Tuwima Hurwic opublikował w latach 1958-1963 w trzech tomach zatytułowanych „Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą”. Od 1960 roku przyznawano nagrodę „Problemów”, która została ufundowana w celu wspierania popularyzacji nauki. W ramach serii Biblioteka Problemów, od 1956 roku publikowano książki o charakterze popularnonaukowym.

Encyklopedia Współczesna

W 1956 roku Józef Hurwic zaczął organizować oraz redagować Encyklopedię Współczesną. Publikacja ta wystartowała w 1957 roku i ukazywała się w formie comiesięcznych zeszytów, w skład których wchodziły zarówno teksty encyklopedyczne, jak i kronikarskie. W ciągu trzech roczników, wydawnictwo zostało w 1960 roku uznane za „obiektywistyczne”, po czym jego działalność została wstrzymana.

Inne publikacje

• Cicer cum caule (redaktor), Czytelnik, 3 tomy, 1958–1963,
• Encyklopedia Przyroda i Technika, redaktor naczelny, 1963 (nazwisko usunięte z wydania III z 1969),
• Encyklopedia Techniki (wydana w 1970 roku bez nazwiska przewodniczącego komitetu redakcyjnego),
• Kierownik naukowy redakcji wydawnictw chemicznych PWN, 1951-1969.

Prasa

Hurwic pełnił funkcję redaktora lub był członkiem komitetów redakcyjnych licznych czasopism, w tym:

• „Wiedza i Życie”,
• „Wiadomości Chemiczne”,
• „Chemia Współczesna”,
• „Roczniki Chemii”, dział chemii fizycznej,
• „Wszechświat”,
• „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”,
• „Nukleonika (inne języki)”,
• „Organon”,
• „Problemy”.

Książki

• Budowa materii, PWN, 1964,
• Twórcy nauki o promieniotwórczości, Biblioteka Problemów, PWN, 1989,
• Kazimierz Fajans. Sylwetka uczonego. Ossolineum, 1991. Tłumaczenie na niemiecki: 2000,
• Maria Skłodowska-Curie i promieniotwórczość, Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Dobkowskiej, 1993, 2001; tłumaczenie na francuski: 2003; na angielski: 2011,
• Wspomnienia i refleksje, szkic autobiograficzny, 1996, 2001, wyd. III, Dom Wydawniczo-Promocyjny Gal, 2006,
• Uczeni też ludzie, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 2006.

Był także autorem licznych tłumaczeń z języka rosyjskiego, między innymi: Jakub Perelman, Matematyka na wesoło; Teodor Wejtkow, Kronika elektryczności; różnorodne książki naukowe dotyczące chemii.

Życie naukowe i akademickie

Józef Hurwic brał aktywny udział w różnorodnych aspektach życia naukowego i akademickiego, co podkreśla jego zaangażowanie w rozwój nauki.

• Był członkiem Polskiej Akademii Nauk (PAN), gdzie uczestniczył w pracach komitetów oraz komisji.
• Od 1947 roku związany był z Polskim Towarzystwem Chemicznym, pełniąc funkcję wiceprezesa w latach 1952-1964, a następnie prezesa w latach 1964-1969. W 1986 roku zdobył tytuł członka honorowego.
• W 1960 roku dołączył do Société chimique de France.
• Od 1970 roku był członkiem Société de Chimie physique we Francji.
• Był aktywnym członkiem prezydium Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
• W latach 1958-1968 zasiadał w prezydium Komitetu do Pokojowego Wykorzystania Energii Jądrowej.
• Pracował również w polskich oraz międzynarodowych komisjach związanych z nauczaniem, m.in. w UNESCO.
• W latach 1965-1967 brał udział w jurysPrzyznawania nagrody Kalinga, przyznawanej przez UNESCO za popularyzację wiedzy.

Jest również uznawany za:

• członka honorowego Komitetu Historii Nauki PAN,
• członka korespondenta Europejskiej Akademii Nauk i Sztuk w Paryżu, a także Akademii Nauk, Rolnictwa, Sztuk i Literatury w Aix-en-Provence,
• członka zwyczajnego Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie w Londynie, oraz
• członka Polsko-Skandynawskiego Instytutu Naukowego w Kopenhadze.

Najważniejsze odznaczenia

Józef Hurwic był osobą, która zdobyła wiele prestiżowych nagród i odznaczeń w trakcie swojego życia. Poniżej przedstawiono listę najważniejszych wyróżnień, które podkreślają jego znaczenie oraz osiągnięcia w różnych dziedzinach.

• Złoty Krzyż Zasługi, przyznane w latach 1953 oraz 1954,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, otrzymany w 1955 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1955 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany w 1966 roku,
• Odznaka Honorowa Polskiego Towarzystwa Chemicznego (PTCh), nadana w 1981 roku,
• Medal Marii Skłodowskiej-Curie od PTCh, przyznany w 2001 roku,
• Medal Pro Meritis, przyznany przez Institutum Poloniae Scandinaviaque w 2001 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, otrzymany w 2002 roku,
• Medal Polskiej Akademii Nauk im. Mikołaja Kopernika, które jest najważniejszym indywidualnym odznaczeniem PAN; wręczono go 8 maja 2006 roku z okazji 95. urodzin.

---

Oceń: Józef Hurwic

---