Kazimierz Fajans

---

Życiorys

Kazimierz Fajans przyszedł na świat w zasłużonej i zasymilowanej rodzinie żydowskiej, która odegrała istotną rolę w historii Polski. Jego rodzicami byli Herman i Wanda Wolberg, a w 1904 roku ukończył on szkołę średnią w Warszawie. Następnie rozpoczął studia chemiczne w Niemczech, zaczynając od Uniwersytetu Lipskiego, a później uczęszczając na zajęcia w Heidelbergu i Zurychu.

W 1909 roku bronił doktoratu, który dotyczył badań związanych z syntezą stereoselektywną związków chiralnych. W latach 1910-1911 spędził rok na stażu w laboratorium Ernesta Rutherforda w Manchesterze, gdzie prowadził badania nad promieniotwórczością. To właśnie wtedy odkrył dwutorowy rozpad izotopów bizmutu oraz zjawisko rozgałęziania się szeregów promieniotwórczych. Ustalil również okresy połowicznego zaniku dla niektórych radionuklidów. Po powrocie do Niemiec rozpoczął pracę jako asystent, a później docent na Politechnice w Karlsruhe.

W 1912 roku Fajans, niezależnie od Fredericka Soddy’ego, odkrył prawo przesunięć promieniotwórczych, znane również jako reguła Soddy’ego-Fajansa. To odkrycie miało kluczowe znaczenie w ustalaniu pozycji pierwiastków promieniotwórczych w układzie okresowym, a także w dalszym poznawaniu izotopów różnych pierwiastków. Co więcej, wspólnie z Osvaldem H. Göhringiem odkrył pierwiastek o liczbie atomowej 91, który później nazwano „protaktyn”.

Analizując szeregi promieniotwórcze, Fajans zauważył istnienie izotopów trwałych, a jego prace nad adsorpcją jonów promieniotwórczych doprowadziły go do sformułowania ogólnych zasad strącania substancji z roztworów.

W 1917 roku objął katedrę chemii fizycznej na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium. Od 1932 roku kierował także Instytutem Chemii Fizycznej, który powstał dzięki dotacji od Fundacji Rockefellera. W tym czasie skoncentrował swoje badania na budowie cząsteczek i kryształów, odkrywając istotne zależności termochemiczne oraz refraktometryczne dla substancji krystalicznych. Metoda jego oceny charakteru wiązań chemicznych znana jest jako reguły Fajansa.

W 1935 roku, wskutek narastających prześladowań, opuścił Niemcy. Jego kariera akademicka została przerwana przez kampanię antysemicką, która uniemożliwiła mu objęcie katedry chemii nieorganicznej na Uniwersytecie Lwowskim po śmierci Stanisława Tołłoczki. Krótko przebywał w Cambridge, a potem osiedlił się w Stanach Zjednoczonych, przyjmując katedrę na Uniwersytecie Michigan w Ann Arbor w 1936 roku. Związał swoje życie z tą instytucją aż do końca swojego istnienia.

Dzięki badaniom reakcji jądrowych z użyciem cyklotronu Fajans odkrył nowe izotopy renu oraz ołowiu. Mimo że jego prace nad kwantykułową teorią wiązania chemicznego nie zdobyły akceptacji społeczności naukowej, pozostał aktywny w swoim zawodzie po przejściu na emeryturę w wieku 70 lat. Był członkiem Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce oraz wielu innych towarzystw i akademii naukowych.

Fajans był mężem Salomei Kapłan, z którą doczekał się dwóch synów: Edgara, który żył w latach 1911-1990, oraz Stefana, który zmarł w 2014 roku.

---

Oceń: Kazimierz Fajans

---