Janusz Przymanowski

---

Życiorys

Janusz Przymanowski był postacią, której życie i działalność związane były z ważnymi wydarzeniami XX wieku. Ukończył Gimnazjum im. Stefana Żeromskiego w Warszawie. W 1939 roku brał udział w wojnie obronnej, a maturę zdał w 1940 roku w Szkole nr 21 w Brześciu nad Bugiem. W latach 1940–1943 znajdował się w internowaniu przez władze sowieckie, gdzie pracował w różnych miejscach, w tym w kamieniołomie bazaltu, w fabryce metalurgicznej oraz jako traktorzysta w sowchozie i kołchozie.

W 1943 roku zdecydował się wstąpić ochotniczo do Armii Czerwonej, gdzie służył jako szeregowiec piechoty morskiej. W listopadzie tego samego roku przeszedł do I Korpusu Polskiego w ZSRR i został przydzielony do 5 Brygady Artylerii Ciężkiej. Tu pełnił funkcję oficera politycznego w 4 baterii aż do momentu walk o Warszawę. W listopadzie 1944, w stopniu porucznika, objął stanowisko specjalnego korespondenta oraz zastępcy naczelnego redaktora gazety 1 Armii Wojska Polskiego „Zwyciężymy”, gdzie dokumentował na przykład szturm Berlina.

Po zakończeniu II wojny światowej przystąpił do Polskiej Partii Robotniczej. Jego dorobek redakcyjny obejmował m.in. funkcję redaktora naczelnego „Skrzydlatej Polski” oraz zastępcy redaktora naczelnego „Żołnierza Polskiego”. Był także publicystą miesięcznika „Wojsko Ludowe”. W 1961 roku awansował do stopnia pułkownika, a w latach 1962–1964 działał jako członek warszawskiego Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, do której należał przez cały okres jej funkcjonowania.

Od 1959 roku studiował na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, a swoją pracę magisterską obronił w 1966. W latach 1980–1985 był posłem na Sejm PRL, gdzie opowiadał się za wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce w grudniu 1981 roku. Jako poseł aktywnie uczestniczył w budowaniu atmosfery zagrożenia, rzekomo związanej z „Solidarnością”:

Były przygotowywane listy proskrypcyjne, kogo i w jakiej kolejności na latarnie, a niektóre regiony wymieniały na tych listach również i dzieci. Co prawda powyżej lat sześciu. Ale Dżyngis-chan był bardziej łaskawy, wyrzynając bowiem podbite narody, wyrzynał je powyżej osi wozu, a wozy miał na wysokich kołach.

W 1982 roku Janusz Przymanowski wygłosił przemówienie w Sejmie. Na emeryturę przeszedł w 1974 roku, a w latach 80-tych XX wieku był członkiem Rady Redakcyjnej organu teoretycznego Komitetu Centralnego PZPR „Nowe Drogi”. Przez wiele lat aktywnie działał jako członek Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, a w latach 1988–1990 zasiadał w Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Debiutował w 1950 roku na łamach prasy jako prozaik i był autorem wielu publikacji o tematyce wojskowej i wojennej. Skupiał się głównie na udziale Polaków w II wojnie światowej. Największej popularności przyniosła mu powieść „Czterej pancerni i pies”, na podstawie której powstał znany serial telewizyjny. W ostatnim odcinku tego serialu zagrał epizodyczną rolę fotografa. Oprócz tego autorstwa Przymanowskiego powstało ponad 200 tekstów piosenek oraz dwa musicale.

Życie prywatne

Janusz Przymanowski był osobą o bogatej historii osobistej. Życie prywatne tego wybitnego człowieka można podsumować jego związkami małżeńskimi; był trzykrotnie żonaty. Jego drugą żoną była Maria Hulewiczowa, natomiast trzecią Aleksandra Przymanowska.

Warto również przypomnieć, że zmarł 4 lipca 1998 roku, pozostawiając po sobie ślad w pamięci wielu osób. Jego ostatnie chwile spoczęły na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, gdzie został pochowany w kwaterze C 11-3-10.

Wybrane utwory

Janusz Przymanowski, znany z różnorodności swoich publikacji, pozostawił po sobie bogaty dorobek literacki. Oto niektóre z jego wybranych dzieł:

• Młodym, Wyd. „Krajowa Agencja Wydawnicza”, Warszawa 1989, ISBN 83-03-02628-3,
• Odsiecz Europy, Wyd. „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1983, ISBN 83-10-08527-3,
• Tarcza i miecz, Wyd. „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1980, ISBN 83-10-07855-2,
• Trójca grzeszna, Wyd. MON, Warszawa 1980, ISBN 83-11-06445-8,
• Fortele Jonatana Koota (dla dzieci; na jej podstawie nakręcono serial animowany w latach 1980–1981), Wyd. „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1978, ISBN 83-10-08105-7,
• Czy na pewno jesteś patriotą?, Wyd. Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1977,
• Drogi do zwycięstwa, Wyd. MON, Warszawa 1977,
• Rycerze srebrnej tarczy, Wyd. Literackie, Warszawa 1976,
• Zawzięty, Wyd. MON, Warszawa 1976,
• Wszyscy i nikt, Wyd. MON, Warszawa 1976,
• Polacy na drogach do zwycięstwa, Wyd. „Interpress”, Warszawa 1975,
• Znużony, Wyd. MON, Warszawa 1974,
• Listy siwiejące O wyborze celu: dróg i sposobów skutecznego postępowania ku pożytku wchodzących w życie napisane, Wyd. „Iskry”, Warszawa 1973,
• Studzianki (reportaż historyczny), Wyd. MON, Warszawa 1971,
• Czterej pancerni i pies, Wyd. MON, Warszawa 1964, ISBN 83-11-06419-9 (w PRL pierwsza część była lekturą do klasy V szkoły podstawowej) – pierwowzór serialu telewizyjnego pod tym samym tytułem,
• Tajemnica wzgórza nr 117, Wyd. „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1969 (w PRL była lekturą do klasy IV szkoły podstawowej),
• Rozpoznania i szarże, Wyd. MON, Warszawa 1968,
• Wezwany, Wyd. MON, Warszawa 1968,
• Minerzy podniebnych dróg (książka i film dla telewizji ZSRR z O. Gorczakowem), Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1970,
• Ze 101 frontowych nocy, Wyd. „Książka i Wiedza”, Warszawa 1961,
• Chłopiec znad Wisły, Wyd. MON, Warszawa 1951,
• Żołnierze czterech rzek, Wyd. MON, Warszawa 1953,
• Bagnet z uralskiej stali, Wyd. Czytelnik, 1953,
• Seria z Pazurem:
• Fort Zerwipazura, Wyd. MON, 1983, ISBN 83-11-06959-X,
• Ułan i ułanka, Wyd. MON, 1983, ISBN 83-11-06960-3,
• Kudłaty Saper, Wyd. MON, 1983, ISBN 83-11-06961-1,
• Bombowa Buki, Wyd. MON, 1984, ISBN 83-11-07009-1,
• Wiri z gór, Wyd. MON, 1983, ISBN 83-11-06961-1,
• Kanonier Wojciech, Wyd. Poznańskie, 1985, ISBN 83-210-0085-1,
• Lewy Róg, Wyd. MON, 1985, ISBN 83-11-07074-1,
• Grad zasłużony, Wyd. MON, 1985, ISBN 83-210-0252-8,
• Zaprzęg ratunku, Wyd. MON, 1985, ISBN 83-210-0263-3.

Tłumaczenia

• Błękitny promień (tyt. oryg. Аппарат „СЛ-1”, Władimir Niemcow), Wyd. „Prasa Wojskowa”, Warszawa 1950,
• Tajemnicze zniknięcie inżyniera Bobrowa (tyt. oryg. Исчезновение инженера Боброва, Wiktor Saparin), Wyd. MON, Warszawa 1949,
• Wąwóz Batyrłar-Dżoł (tyt. oryg. Uszczel’je Batyrłar-Dżoł, Aleksandr Studitski), Wyd. MON, Warszawa 1949.

Filmografia

W kontekście twórczości Janusza Przymanowskiego warto zwrócić uwagę na filmowe adaptacje jego utworów. Te dzieła ukazują bogactwo i różnorodność jego wyobraźni artystycznej.

Filmy fabularne

• 1963 – Вызываем огонь на себя (miniserial ZSRR) – materiały do scenariusza, opowiadanie,
• 1966–1970 – Czterej pancerni i pies – scenariusz,
• 1970 – Czterej pancerni i pies (odc. 21. „Dom”) – obsada aktorska, fotograf,
• 1973 – Zasieki – scenariusz, dialogi,
• 1977 – Wszyscy i nikt – scenariusz, dialogi.

Krótki metraż, dokument, animacja

• 1961 – Aby kwitło życie… – komentarz,
• 1963 – Wioska mała jak Płowce – scenariusz, komentarz,
• 1964 – Na piastowskim szlaku – scenariusz,
• 1980–1981 – Fortele Jonatana Koota – dialogi, słowa piosenki,
• 1981 – Glac-Plac w Fortele Jonatana Koota – słowa piosenki.

Odznaczenia

Janusz Przymanowski był niezwykle odznaczaną osobą, co świadczy o jego zaangażowaniu oraz osiągnięciach w wielu dziedzinach. Oto lista przyznanych mu wyróżnień:

• Order Sztandaru Pracy II klasy (1965),
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1946),
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1987),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (19 sierpnia 1946),
• Krzyż Walecznych (1947, za desant na Czerniakowie podczas walk o Warszawę w 1944),
• Złoty Krzyż Zasługi (1956),
• Srebrny Krzyż Zasługi,
• Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939” (1981),
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1973),
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1978),
• Order Uśmiechu (przyznany na wniosek dzieci w 1968, a odebrany z legitymacją nr 2 w dniu 2 marca 1969 w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie),
• Krzyż Honorowy Bractwa Kurkowego Grodu Bytomskiego (21 października 1988),
• Order Przyjaźni Narodów (1988),
• Medal jubileuszowy „Czterdziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (1985, ZSRR).

Nagrody

Janusz Przymanowski zdobył wiele prestiżowych wyróżnień w swojej karierze twórczej, co świadczy o jego ogromnym wkładzie w kulturę i sztukę. Oto niektóre z nagród, które otrzymał:

• Nagroda Ministra Obrony Narodowej II stopnia w roku 1966,
• Nagroda Ministra Obrony Narodowej I stopnia (zespołowa) oraz Ministra Kultury i Sztuki za serial telewizyjny „Czterej pancerni i pies” w roku 1967,
• Nagroda Prezesa Rady Ministrów za twórczość artystyczną dla dzieci i młodzieży w roku 1977,
• Nagroda Przewodniczącego Komitetu do spraw Radia i Telewizji I stopnia za twórczą współpracę z PRiTV w roku 1978,
• Nagroda Prezesa Rady Ministrów I stopnia w dziedzinie twórczości i sztuki estradowej w roku 1979,
• innych.

---

Oceń: Janusz Przymanowski

---