Eugeniusz Smoliński

---

Młodość

Eugeniusz Smoliński był synem Juliana, który pracował jako ślusarz na kolei, oraz Julianny z Szadkowskich. W siódmym roku życia osiedlił się w rodzinnym domu w Ożarowie. W 1924 roku zakończył edukację w publicznym gimnazjum w Warszawie i zdecydował się na rozpoczęcie studiów chemicznych na Uniwersytecie Warszawskim. Rok później, kontynuując swoją karierę edukacyjną, przeniósł się na Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej.

W 1931 roku udało mu się obronić pracę dyplomową, której temat dotyczył materiałów wybuchowych, w rezultacie czego uzyskał dyplom inżyniera chemika. Przed wybuchem II wojny światowej pracował w Państwowej Wytwórni Prochu w Pionkach, które znajduje się w pobliżu Radomia. W tej instytucji pełnił rolę szefa stacji doświadczalnej zajmującej się prochami bezdymnymi, a od 1 maja 1937 roku był kierownikiem laboratorium centralnego. Ponadto, Eugeniusz Smoliński pełnił funkcję szefa ochrony PWP w Pionkach, działając pod nadzorem II Departamentu Ministerstwa Spraw Wojskowych.

Okupacja niemiecka

Po rozpoczęciu działań wojennych, Eugeniusz Smoliński postanowił ewakuować się do Tarnopola, gdzie przez jakiś czas pozostawał. Następnie osiedlił się w Radomiu, gdzie podjął pracę w fabryce kawy zbożowej oraz marmolady. W 1941 roku udał się do Ożarowa, by odwiedzić swoich rodziców, a tego samego lata ożenił się z dentalistką Pelagią Arciszewską.

Od 1942 roku zaangażował się w konspiracyjną działalność Armii Krajowej w Warszawie, gdzie stał się ekspertem od materiałów wybuchowych. Jego pierwsze stanowisko to referent materiałów wybuchowych, lecz później, pod przybranym imieniem „Kazimierz Staniszewski”, objął funkcję kierowniczą w wytwórni materiałów wybuchowych przy ul. Polnej 16 w Warszawie. Zajmował się tam produkcją w ramach konspiracyjnego oddziału Sztabu Komendy Głównej Armii Krajowej.

Bezpośrednio przed wybuchem powstania warszawskiego Eugeniusz Smoliński zdecydował się na wycofanie z konspiracyjnej działalności. Po zakończeniu wojny pracował jako technik w firmie budowlanej.

Okres powojenny

W lutym 1945 roku, Eugeniusz Smoliński zgłosił się do ministra Hilarego Minca. Otrzymał zadanie jako pełnomocnik rządu, mając na celu uruchomienie państwowej wytwórni prochu, która znajdowała się w Łęgnowie nieopodal Bydgoszczy. Zakład ten był największą pod względem powierzchni fabryką zbrojeniową, wybudowaną przez Niemców podczas II wojny światowej, stanowiąc część koncernu Dynamit Nobel AG w hitlerowskich Niemczech, znanego jako DAG Fabrik Bromberg. Pomimo że po dwóch miesiącach Smoliński został mianowany tymczasowym dyrektorem naczelnym, faktyczną kontrolę nad zakładem sprawowała Armia Czerwona, prowadząca regularny rabunek jeszcze przedwojennego mienia zakładu. Do jesieni 1945 roku Rosjanie zdemontowali urządzenia i wywieźli je na wschód, a pozostałe maszyny wysadzili w powietrze. 31 sierpnia 1945 roku Smoliński oficjalnie przejął zakład, który był w opłakanym stanie, a protokół zdawczo-odbiorczy był bardzo ogólnikowy, co później można było wykorzystać w procesie sądowym przeciwko niemu.

Po przejęciu fabryki, Smoliński zobowiązał się do uruchomienia produkcji trotylu do końca listopada 1946 roku. W ówczesnych trudnych warunkach, to zadanie okazało się niezwykle ambitne i nierealistyczne. Napotkał jednak na wiele trudności, co sprawiło, że zapowiadane uruchomienie produkcji w Łęgnowie ciągle się opóźniało. Latem 1947 roku sytuacja przyciągnęła uwagę Urzędu Bezpieczeństwa, który rozpoczął inwigilację pracowników zakładu, a na początku sierpnia 1947 roku aresztowano pierwsze osoby.

W dniu 13 sierpnia 1947 roku, Eugeniusz Smoliński został aresztowany pod fałszywym zarzutem sabotażu. Zarzucano mu, że w okresie od września 1945 roku do 14 sierpnia 1947 roku, jako dyrektor naczelny Państwowej Wytwórni Prochów w Łęgnowie, dopuścił się szeregu aktów sabotażu, utrudniając i uniemożliwiając normalne funkcjonowanie fabryki. Po aresztowaniu przekazano go do Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, a potem do Urzędu Bezpieczeństwa. Na początku przebywał w areszcie Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Bydgoszczy, później był przenoszony do różnych więzień, w tym do Koronowa, Bydgoszczy przy Wałach Jagiellońskich, a na końcu do Rakowieckiej w Warszawie.

Po ponad roku trudnego śledztwa, Smoliński oraz grupa jego najbliższych współpracowników stanęli przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Bydgoszczy. W sfingowanym procesie pokazowym, 13 października 1948 roku, Smoliński został skazany na karę śmierci. Prezes Najwyższego Sądu Wojskowego dr Władysław Garnowski uznał, że nie zasługuje na łaskę. Prośbę o ułaskawienie złożyła najbliższa rodzina oskarżonego, w tym żona Pelagia i ojciec Julian Smoliński, a także prof. Tadeusz Urbański, dziekan Wydziału Chemicznego Politechniki Warszawskiej. W swej prośbie podkreślał, że Smoliński uratował poniemiecką recepturę do produkcji materiałów wybuchowych wysokiej wartości, co miało ogromne znaczenie dla przemysłu państwowego. Jednakże, Bolesław Bierut odrzucił wniosek (decyzja z 19 marca 1949 roku).

Eugeniusz Smoliński stracił życie w dniu 9 kwietnia 1949 roku w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Jego ciało zostało potajemnie pochowane przez organy bezpieczeństwa publicznego na tzw. „Łączce” na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Żona Smolińskiego przez wiele lat miała nadzieję, że może żyje on gdzieś na Syberii i kiedyś wróci do kraju. W podobny sposób przedstawiono tę sytuację dzieciom.

Identyfikacja szczątków Eugeniusza Smolińskiego

W lecie 2012 roku Instytut Pamięci Narodowej zainicjował ekshumację ciał osób, które zostały zamordowane w okresie stalinowskim i pochowane na tzw. „Łączce” na Powązkach. Akcja ta skutkowała odkryciem szczątków 198 osób. W dalszej kolejności przeprowadzono ich identyfikację, która odbyła się poprzez porównanie kodów DNA z próbkami pobranymi od bliskich ofiar.

Eugeniusz Smoliński był jednym z pierwszych trzech zidentyfikowanych przez zespół Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów, pod przewodnictwem dr. Andrzeja Ossowskiego. Obok niego zidentyfikowanych zostało również dwóch innych mężczyzn: Edmund Bukowski oraz Stanisław Łukasik.

W dniu 27 września 2015 roku na Wojskowych Powązkach odbyła się ceremonia odsłonięcia panteonu-mausoleu, w którym złożono szczątki kilkudziesięciu ofiar stalinowskiej bezpieki. Wśród tych szczątków znalazły się również resztki Eugeniusza Smolińskiego, potwierdzając jego tragiczny los.

Jako rodzina, Eugeniusz Smoliński pozostawił po sobie dwie córki: Elżbietę Smolińską-Bellen oraz Ewę Smolińską-Szwocer, które stoją na czele jego pamięci i dziedzictwa.

---

Oceń: Eugeniusz Smoliński

---