Krucyfiks Baryczkowski

---

Historia

W historii krucyfiksu, który zyskał dużą popularność, kluczowym momentem było jego ofiarowanie przez rajcę miejskiego Jerzego Baryczkę. Zgodnie z legendą oraz przekazem księdza Sebastiana Neumaniego, Baryczka przywiózł go w 1539 roku z Norymbergi, ratując symbolicznie przed zniszczeniem, które mogło go spotkać z rąk luteran.

Na początku krzyż był umiejscowiony w północnej nawie kościoła św. Jana. Jednak po tragicznej katastrofie związanej z zawaleniem się wieży w 1602 roku, krucyfiks został przeniesiony do tymczasowego pomieszczenia. W 1639 roku zyskał nową, stałą lokalizację w specjalnie ufundowanym ołtarzu kaplicy Wodyńskich, która obecnie jest znana jako kaplica Najświętszego Sakramentu.

W XVIII wieku krucyfiks znalazł swoje miejsce w wybudowanej dla niego kaplicy Cudownego Pana Jezusa, znanej też jako kaplica Baryczków. Budowla ta została ufundowana przez Stanisława Kleinpolta Małopolskiego, podchorążego bracławskiego. Do 16 sierpnia 1944 roku figura pozostawała tam, jednak w czasie powstania warszawskiego została zdjęta przez Wacława Karłowicza i wyniesiona z płonącej świątyni. Uczestniczkami tej akcji były sanitariuszki batalionu „Wigry”, w tym Barbara Gancarczyk oraz Teresa Potulicka-Łatyńska.

Po tej dramatycznej sytuacji krucyfiks został przeniesiony do podziemi kościoła św. Jacka, gdzie figura znalazła się w towarzystwie rannych powstańców. Zdarzył się jednak błąd, ponieważ ks. Henryk Cybulski namaścił go świętymi olejami, co było przypadkowym, ale znaczącym aktem w historii. Po zakończeniu powstania krucyfiks został tymczasowo przeniesiony do kościoła św. Anny.

W 1945 roku figura trafiła do kościoła pokarmelickiego, natomiast do katedry wróciła w uroczystej procesji w 1948 roku, jeszcze przed zakończeniem odbudowy świątyni. Kaplica Baryczków nie była tak mocno zniszczona jak inne miejsca, co umożliwiło ten powrót. W wydarzeniu uczestniczył kard. August Hlond oraz trzech biskupów, podkreślając wagę tej ceremonii.

Niestety, we wrześniu 1981 roku miała miejsce kradzież wotów, które znajdowały się w kaplicy, co stanowi kolejny smutny rozdział w historii tego niezwykłego krucyfiksu.

Forma

Rzeźba przedstawiająca postać Chrystusa została wykonana z drewna lipowego i charakteryzuje się niemal naturalnymi wymiarami. Całość jest pokryta płótnem lnianym, które zostało zagruntowane i wzbogacone polichromią. Na głowie postaci umocowano autentyczne włosy oraz koronę cierniową, co potęguje ekspresję dzieła.

Artysta doskonale uchwycił chwilę tuż po zgonie, oddając jednocześnie powagę i spokój, jakie emanują z oblicza Chrystusa, a na nim odzwierciedlają się oznaki przebytej męki. Oczy są zamknięte, wargi lekko roztwarte, a policzki wklęsłe. Krótka broda ukazuje pofałdowaną skórę szyi, która jest wygięta w wyniku śmierci. Warto zauważyć, że anatomia ciała została przedstawiona z dużą precyzją, w tym muskulatura klatki piersiowej, co podkreśla kunszt wykonania.

Okazuje się, że szczególnie realistycznie odwzorowano siatkę nabrzmiałych żył na nogach i rękach, co nadaje postaci wrażenie autentyczności. Dłonie Chrystusa mają rozchylone palce, a dolne partie nóg zwisają częściowo w bezwładzie, co wprowadza dodatkową dynamikę do kompozycji. Pofałdowanie szat, w tym perizonium, zostało opracowane szczegółowo i stanowi wyraźnie dekoracyjny element rzeźby.

Krucyfiks przez wiele lat otaczany był szczególną czcią przez mieszkańców, którzy wieszali wokół niego liczne wota. Na przykład w 1771 roku liczba wot postawionych w jego otoczeniu była tak ogromna, że zaczęły one przesłaniać samą figurę.

Badania naukowe

Krucyfiks został szczegółowo opisany jako pierwszy przez Tadeusza Dobrzenieckiego w 1948 roku, kiedy to opublikował swoje badania w Biuletynie Historii Sztuki i Kultury. Badacz badający dzieje rodziny Baryczków, Maksymilian Baruch, pozostawił z boku związek krucyfiksu z Norymbergą. Na podstawie analiz Barucha, Dobrzeniecki zakwestionował rok 1539 jako datę, w której krzyż mógł zostać przetransportowany do Warszawy.

Wśród swoich przypuszczeń wskazał, że dzieło mogło pochodzić z Wrocławia lub Śląska, sugerując jednocześnie, że mogło być autorstwa tego samego artysty, który stworzył krucyfiks znajdujący się w wrocławskim kościele Panny Marii na Piasku.

Izabela Galicka oraz Hanna Sygietyńska posunęły się do sformułowania hipotezy, w której zauważyły, że krzyż nawiązuje do naturalistycznej oraz mistycznej rzeźby hiszpańskiej, co wynikało z faktu, że kraj ten był osiągalny dla Baryczków w trakcie ich podróży.

Podobne cechy stylistyczne można również odnaleźć w późnogotyckim krucyfiksie, który znajduje się w kościele św. Trójcy w Gdańsku.

Legenda

Wokół krucyfiksu Baryczkowskiego krąży interesująca opowieść, która dodaje mu niezwykłego charakteru. Legenda głosi, że w czasach kiedy jeszcze możliwe było to w Norymberdze, na głowie Jezusa znajdowały się prawdziwe włosy.

Włosy te mogły być obcinane jedynie przez dziewicę, a do tego celu używano złotych nożyczek. Jak głosi ta historia, wzrost tych włosów zakończył się w momencie, gdy Marcin Luter rozpoczął swoje nauki, które zainicjowały ruch protestancki.

Jednak w Warszawie wydarzył się cud, który przywrócił to niecodzienne zjawisko, choć było to jedynie jednorazowe. Niestety, fenomen ten zniknął po tym, jak włosy były usiłowane obciąć przez oszustkę, która próbowała udawać dziewicę.

---

Oceń: Krucyfiks Baryczkowski

---