Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich

---

Inspiracja

Projekt Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich obejmuje unikalną instalację – palmę, która została stworzona pod wpływem wizyty Joanny Rajkowskiej oraz Artura Żmijewskiego w Izraelu w 2001 roku. Początkowy koncept zakładał stworzenie całego szpaleru takich drzew, co miało na celu podkreślenie lokalnego krajobrazu. Jednak ostatecznie artystka zdecydowała się na zainstalowanie tylko jednej palmy.

Rajkowska postrzega swój projekt jako manifest lewicowy, co nadaje mu głębszy sens i kontekst społeczny. W ten sposób instalacja staje się nie tylko dziełem sztuki, ale także formą wyrazu ideologicznego i zachęta do refleksji nad kwestiami kulturowymi oraz politycznymi.

Realizacja

Palma, znana w przestrzeni publicznej, została stworzona przez amerykańską firmę Soul-utions.Com, która wykorzystała do jej budowy zarówno tworzywa sztuczne, jak i naturalne materiały. Dzięki swoim wymiarom, sięgającym około 15 metrów, a także wodoodpornej konstrukcji, palma ta wprowadza unikalny element do otoczenia. Jej stabilność opiera się na metalowej konstrukcji, która została obciążona betonowymi prefabrykatami.

Projekt wywołał szereg kontrowersji. W debacie publicznej pojawiały się pytania dotyczące okresu, na jaki miała być zainstalowana, kosztów jej utrzymania oraz odpowiedzialności za te koszty. Dyskutowano również o prawach związanych z wizualizacją palmy i możliwością wpływania na jej otoczenie, a także o jej wymowie politycznej w kontekście lokalnej kultury.

Pierwotnie pozwolenie na zajęcie pasa drogowego wydane było na rok. Autorka, Joanna Rajkowska, podkreślała w 2007 roku, że projekt został zrealizowany bez wykorzystania publicznych funduszy. Niemniej jednak, utrzymanie palmy okazało się kosztowne – obejmowało między innymi konserwację i naprawy uszkodzeń spowodowanych przez niekorzystne warunki atmosferyczne. Autorka manifestowała chęć przekazania palmy miastu, lecz odpowiednie władze były sceptyczne co do tego pomysłu. Mimo to, po pewnym czasie udało się umorzyć zaległe opłaty, które autorka oraz współpracująca z nią fundacja nie uiściły.

Media, w szczególności Gazeta Wyborcza, wielokrotnie popierały ideę pozostawienia palmy, publikując na ten temat ponad 20 artykułów. Z sondażu przeprowadzonego w październiku 2003 roku przez Instytut Badań Rynku i Opinii SMG/KRC wynikało, że aż 75% mieszkańców Warszawy opowiadało się za tym, aby palma została na swoim miejscu.

W aspekcie prawnym, palma należy do Joanny Rajkowskiej. W 2007 roku, w zamian za dotację w wysokości 40 tys. zł na remont instalacji, zgodziła się na przekazanie praw autorskich miastu, co pozwalało na wykorzystywanie jej wizerunku w materiałach promocyjnych. Umowa ta straciła ważność w 2011 roku.

Na początku lata 2007, palma przeszła remont, obejmujący wymianę kory i liści, co całkowicie odmieniło wygląd jej korony. Kontrolowano także stan mocujących śrub oraz połączeń, zabezpieczając je przed korozją oraz wpływem warunków atmosferycznych. Dodatkowo, po demontażu starych liści, zamontowano nową głowicę, co w przyszłości miało zwiększyć trwałość konstrukcji i ułatwić wymianę liści.

W 2010 roku ponownie podjęto rozmowy na temat odkupienia palmy. Joanna Rajkowska zaproponowała kwotę miliona złotych, lecz mimo wcześniejszego zrzeczenia się praw, nadal chciała mieć decydujący wpływ na losy instalacji.

W lutym 2011, za zgodą autorki, na palmie zawieszono palestyńską chustę jako formę protestu przeciwko wizycie polskiego rządu w Izraelu. Z kolei w 2012 roku, w przeddzień rozpoczęcia Euro 2012, w ramach protestu przeciw polityce władz Warszawy, Joanna Rajkowska powiesiła na palmie transparent z hasłem „Chleba zamiast igrzysk” i usunęła wszystkie liście.

Zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego dla rejonu ulicy Foksal, przyjętym w lipcu 2017 roku, zaplanowano zlikwidowanie ronda gen. Charles’a de Gaulle’a, jednak dodano zapis pozwalający na zachowanie palmy w przestrzeni publicznej Warszawy, choć nie wskazano nowego miejsca instalacji. O tych planach medialnie informowano w maju 2021 roku.

W czerwcu 2019 roku, z okazji Światowego Dnia Środowiska, palma została symbolicznie „uśmiercona” przy pomocy wymiany zielonych liści na martwe, prawdziwe, aby zwrócić uwagę na ludzkie działanie prowadzące do zniszczenia ekosystemu. Joanna Rajkowska stwierdziła, że był to kluczowy moment w historii jej projektu.

Akcja „usychająca palma” była częścią kampanii społecznej „Dla Planety”, zaprojektowanej we współpracy z UNEP/GRID-Warszawa oraz agencją Syrena Communications, przy wsparciu Joanny Rajkowskiej oraz za zgodą Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Ta akcja inaugurująca kampanię „Zielona Wstążka dla Planety” miała na celu przekazanie informacji o realności kryzysu klimatycznego oraz zachęcenie społeczeństwa do podejmowania proekologicznych działań.

W 2022 roku tygodnik Polityka uznał tę instalację za jedno z dziesięciu najważniejszych dzieł sztuki ostatnich trzydziestu lat.

---

Oceń: Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich

---