Plon (płaskorzeźba)

---

Okoliczności powstania

Geneza oraz usytuowanie dzieła znanego jako Plon ściśle wiąże się z działaniami Biura Odbudowy Stolicy, które ówcześnie miało swoje siedziby w budynku przy ul. Katowickiej 7. To właśnie ta ulica stała się wyborem BOS na miejsce realizacji koncepcji wzorcowej ulicy willowej. Projekt miał na celu przekształcenie Saskiej Kępy po II wojnie światowej, nadając jej nowy charakter. Ulicę Katowicką planowano wzbogacić o różnorodne elementy małej architektury oraz plastyki, takie jak rzeźby, ławki, fontanny oraz płaskorzeźby.

Całość zamierzenia powstała dzięki współpracy zespołu architektów, którego przewodnictwo objął Bohdan Lachert, oraz grupy rzeźbiarzy. Ci ostatni, wykazując się ogromnym zaangażowaniem, bezinteresownie stworzyli szereg rzeźb i dekoracji. Spośród nich, płaskorzeźba autorstwa Jerzego Jarnuszkiewicza do dziś cieszy się mianem najlepiej zachowanej w całej tej dekoracyjnej koncepcji. Pomimo pozytywnego odbioru projektu przez mieszkańców ulicy, prace artystów nie obyły się bez krytyki.

Jednym z krytyków był Jerzy Baurski, który w 1948 roku podjął temat Plonu na łamach czasopisma Architektura. W swoich uwagach zauważył:

Czy to możliwe, że po pracowniach współczesnej, społecznej instytucji włóczą się takie mdłe melodie i formy rzeźbiarskie, jakżeż to możliwe, że ten młody, utalentowany plastyk popełnia czułostkowe i banalne, źle technicznie wykonane i sypiące się rzeźby, ni przypiął ni przyłatał, ni do architektury domu ni do współczesnego życia

Tematyka i użyte materiały

Płaskorzeźba wykonana z cementu jest interesującym dziełem sztuki, trwale przytwierdzonym do klinkierowej ściany narożnej w jednym z domów. Przedstawia dwóch kobiet, które z zaangażowaniem niosą tytułowy plon, symbolizując w ten sposób płodność i obfitość. Towarzyszy im postać małego chłopca, który z radością trzyma dwie ryby, co może symbolizować bogactwo wód. Obok niego znajduje się także baranek, co dodatkowo podkreśla naturalny kontekst przedstawienia. W tle możemy dostrzec drzewo, które może symbolizować życie i wzrost.

W 2011 roku, w wyniku naturalnego starzenia się, pojawiły się ubytki w płaskorzeźbie, które zostały prowizorycznie wypełnione rysunkami. Po przeprowadzonej renowacji brakujące elementy zostały starannie uzupełnione przy użyciu sztucznego kamienia, co pozwoliło zachować ideę i pierwotny charakter dzieła.

Historia renowacji

Z upływem lat, poszczególne elementy dekoracyjne, w tym również Plon, ulegały niszczeniu. Do lipca 2011 roku płaskorzeźba pozostawała niekompletna, na skutek zniszczeń, a także wandalizmu. Ostatecznie na dziele brakowało fragmentów, takich jak postać chłopca trzymającego ryby oraz baranek. Warto zauważyć, iż fragment budynku, na którym znajdowała się ta wartościowa dekoracja, nie został objęty remontem podczas odnawiania elewacji. Głównym powodem takiej sytuacji były wysokie koszty, które musiała pokryć wspólnota mieszkaniowa. Dodatkowo, Plon nie był wówczas wpisany do rejestru zabytków, co uniemożliwiało pozyskanie funduszy z Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków.

W obronie płaskorzeźby wystąpili mieszkańcy Saskiej Kępy, którzy zainicjowali działania mające na celu jej ocalenie. Akcję, rozpoczętą przez Ewę Brykowską-Liniecką w 2005 roku, wspierało wiele osób, w tym samorząd mieszkańców oraz stowarzyszenie ŁADna Kępa. Inicjatywa miała na celu dotarcie do dokumentacji dotyczącej Plonu, jednak jak informował prof. Waldemar Baraniewski, Jerzy Jarnuszkiewicz dokonywał realizacji swoich prac opierając się jedynie na ogólnych szkicach.

W 2010 roku, dnia 10 listopada, pod Plonem zorganizowano happening, który przyciągnął uwagę wielu osób, w tym aktorki Magdaleny Gnatowskiej. Jeszcze w styczniu 2011 roku, dzięki wnioskowi wspólnoty mieszkańców, wojewódzka konserwator Barbara Jezierska podjęła decyzję o wpisaniu płaskorzeźby do rejestru zabytków. W maju 2011 roku, podczas święta Saskiej Kępy, zorganizowano Spotkanie pod Plonem, na którym mieszkańcy mogli zapoznać się z wystawami dotyczącymi architektów i rzeźbiarzy związanych z dzielnicą. Wolontariusze informowali gości o akcji ratowania Plonu oraz zachęcali do uczestnictwa w zbiórce publicznej, co przyniosło im 2547,88 zł, podczas gdy całkowity koszt renowacji szacowano na 49 tysięcy złotych.

W międzyczasie, akcję współfinansował burmistrz Pragi-Południe, a stołeczny konserwator zabytków obiecał dotację w wysokości 30 tys. zł. Ostatecznie, fundusze na renowację przyznała także Rada m.st. Warszawy. Na początku lipca 2011 płaskorzeźba została zdjęta ze ściany budynku i przekazana do prac konserwatorskich, które odbywały się pod okiem Bartosza Markowskiego w podwarszawskiej pracowni. W realizacji tych prac wsparła także Fundacja Teresy Sahakian, która pomogła w finansowaniu renowacji.

Po zakończeniu renowacji, Plon wrócił na swoje miejsce w październiku tego samego roku. W trakcie konserwacji dzieło zostało oczyszczone ze starych farb, a pęknięcia uzupełniono żywicą. Dodatkowo, zamontowano wzmocnienia z stali nierdzewnej, a brakujące elementy odtworzono przy użyciu sztucznego kamienia. Całość została pomalowana na biało, a łączny koszt procesu, który obejmował także renowację narożnika domu, wyniósł około 50 tys. zł.

Na uroczystość odsłonięcia Plonu w listopadzie 2011 roku przybyło blisko 200 osób. Burmistrz Pragi-Południe, Tomasz Kucharski, podkreślił znaczenie tego wydarzenia, mówiąc:

W czasie, gdy tyle zabytków przepada, ten przykład tym bardziej zasługuje na pochwałę.

Cytat za: „Plon” uratowany. 200 osób na odsłonięciu rzeźby. gazeta.pl, 2011-11-14. [dostęp 2011-11-16]. Głos zabrały również inne osoby, w tym historycy sztuki, a inicjatorka całej akcji zapowiedziała kolejne przedsięwzięcia związane z projektem Wokół Plonu, które miały na celu rekonstrukcję innych tradycyjnych elementów dekoracyjnych ulicy Katowickiej.

Kontynuacja działań rozpoczęła się w 2013 roku, podczas Święta Saskiej Kępy, kiedy to mieszkańcy zorganizowali akcję mającą na celu odnowienie skweru przed Plonem. Celem było zwrócenie uwagi na dawniej istniejące betonowe ławy i tereny zielone. Akcja ta towarzyszyła zbiórce publicznej, która przyniosła 1855,89 zł, co umożliwiło odtworzenie betonowych siedzisk, które po raz pierwszy zaprezentowano podczas Święta Saskiej Kępy w maju 2014. W tym samym roku projekt rewitalizacji skweru zgłoszono do budżetu partycypacyjnego na rok 2015, a ostateczna odbudowa ław rozpoczęła się we wrześniu 2014, po czym zaangażowano się w nasadzenia zieleni. W 2016 roku, płaskorzeźba oraz skwer zostały wyróżnione Nagrodą im. Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcy w kategorii Najlepsza architektura Saskiej Kępy, w kategorii Przestrzeń Publiczna i Zieleń.

---

Oceń: Plon (płaskorzeźba)

---