Maria Skalińska

---

Życiorys

Maria Skalińska, urodzona w rodzinie Stanisława Samuela Grosglika oraz Jadwigi ze Stożyńskich, zaczęła swoją edukację w Szkole na Wiejskiej. Po jej zakończeniu, w 1906 roku, zaangażowała się w rozpowszechnianie wydawnictw Polskiej Partii Socjalistycznej. Już rok później podjęła decyzję o wyjeździe do Szwajcarii, gdzie rozpoczęła studia na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Berneńskiego. W gronie jej nauczycieli znaleźli się znakomici wykładowcy, m.in. Théophile Rudolphe Studer oraz Eduard Fischer. W 1912 roku jej wysiłki zaowocowały dysertacją, co dało jej tytuł doktora filozofii magna cum laude.

Po powrocie do Warszawy w 1913 roku Maria podjęła pracę jako nauczycielka biologii w szkołach średnich. W tym czasie prowadziła również badania anatomiczne i histologiczne ryb oraz płazów, korzystając z pracowni zoologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W 1916 roku, pod kierunkiem Edmunda Malinowskiego, utworzono stację genetyczną w Morach, gdzie Maria (wówczas znana jako Sachsowa) rozpoczęła pracę jako asystentka. Po trzech latach zaczęła prowadzić wykłady na temat genetyki i embriologii.

W latach 1920-1924 była adiunktem w Zakładzie Genetyki i Hodowli Roślin Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Skierniewicach, a w 1922 roku została członkiem zarządu Związku Asystentów i Adiunktów. Po likwidacji Wyższej Szkoły Ogrodniczej w 1921 roku, zaczęła wykładać na Wydziale Ogrodniczym SGGW oraz nauczała botaniki na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Wolnej Wszechnicy Polskiej. W 1924 roku złożyła pracę habilitacyjną z genetyki roślin na Uniwersytecie Jagiellońskim, a nieco później objęła stanowisko profesora ad personam w Wolnej Wszechnicy Polskiej, gdzie powołała do życia pierwszą w Polsce pracownię cytologiczno-genetyczną, którą prowadziła aż do wybuchu II wojny światowej.

W 1925 roku Maria wyjechała do Szwajcarii, aby specjalizować się w genetyce roślin na Uniwersytecie w Genewie pod przewodnictwem profesora Roberta Chodata. W 1928 roku wróciła do Mor w, gdzie zaczęła wykłady z hodowli roślin ozdobnych w Zakładzie Kwiaciarstwa SGGW. Po zakończeniu swojej pracy w Morach w 1934 roku, związała się z łódzkim oddziałem Wolnej Wszechnicy Polskiej, prowadząc wykłady w Pracowni Kwiaciarstwa SGGW. Równolegle do 1924 roku regularnie dojeżdżała do Krakowa, gdzie jako docent wykładała przedmioty związane z cytologią, embriologią i genetyką roślin na Uniwersytecie Jagiellońskim. Początkowo miała tam tytuł veniam legendi, natomiast w 1938 roku uzyskała tytuł profesora tytularnego.

W sierpniu 1939 roku Maria udała się do Londynu, gdzie brała udział w Międzynarodowej Komisji ds. Nomenklatury i Terminologii Cytologiczno-Genetycznej. Po wybuchu II wojny światowej pozostała w Wielkiej Brytanii, gdzie prowadziła badania nad filogenezą w Royal Botanics Garden w Kew. Od 1945 roku przez rok wykładała na Wydziale Chemicznym Uniwersytetu Londyńskiego, ucząc botanikę polskich słuchaczy.

W 1946 roku Maria wróciła do Polski i osiedliła się w Krakowie, wkrótce zaczynając pracę na Uniwersytecie Jagiellońskim jako profesor kontraktowy. Stanęła na czele Katedry Anatomii i Cytologii Roślin, gdzie prowadziła wykłady na temat anatomii, cytologii oraz genetyki roślin. Od 1950 roku prowadziła badania nad embriologią roślin okrytonasiennych, mając na celu określenie liczby chromosomów w polskich roślinach, szczególnie tych występujących w Tatrach. W 1958 roku zainicjowała wydawanie serii botanicznej „Acta Biologica Cracoviensia”, którą redagowała aż do końca swojego życia. W 1961 roku przeszła na emeryturę, a w lipcu roku 1966 otrzymała Nagrodę Państwową I stopnia za prace kariologiczne nad florą Tatr.

Maria Skalińska zmarła w 1977 roku, a jej spoczynek znajduje się na cmentarzu Rakowickim (kwatera VI-6-15).

Działalność naukowa

Maria Skalińska była wybitnym naukowcem, który pozostawił po sobie bogaty dorobek, obejmujący ponad sto prac naukowych, w tym rozprawy, artykuły, notatki oraz publikacje książkowe, wśród których szczególnie wyróżnia się wydana w 1939 roku książka zatytułowana „Genetyka”. W swoim wczesnym etapie działalności naukowej, przed wybuchem II wojny światowej, koncentrowała się głównie na badaniach z zakresu genetyki oraz cytogenetyki roślin. Skalińska eksplorowała różnice od klasycznych zasad Mendla, analizując między innymi wpływ cytoplazmy na proces dziedziczenia oraz przyczyny sterylności mieszańców.

W ówczesnym czasie zorganizowała pierwszy w Polsce ośrodek badań cytogenetycznych w Wolnej Wszechnicy Polskiej, wprowadzając innowacyjne podejście do integracji cytogenetyki z badaniami embriologicznymi. Efekty tych badań opublikowała, między innymi, w znanej serii prac dotyczących gatunków z rodzaju orlik Aquilegia oraz ich mieszańców i poliploidów.

W czasie II wojny światowej, przebywając w Wielkiej Brytanii, prowadziła badania w Ogrodach Botanicznych Kew, gdzie analizowała związki pomiędzy poliploidalnością a geograficznym rozmieszczeniem oraz wymaganiami ekologicznymi różnych cytotypów. Jej prace nad kariologią gatunku kozłka lekarskiego Valeriana officinalis miały istotne znaczenie dla analizy problemów taksonomicznych.

Po powrocie do Polski, po zakończeniu wojny, kontynuowała badania cytotaksonomiczne nad rodzajem kozłek Valeriana. Na Uniwersytecie Jagiellońskim zorganizowała katedrę i zespół naukowy do badań cytologicznych oraz embriologicznych. Rozpoczęła długofalowe badania nad kariologią flory Tatr, które później rozszerzyła na całą florę Polski. Dzięki jej wysiłkom, ustalono liczbę chromosomów dla około 1500 gatunków występujących w Polsce, co miało kluczowe znaczenie dla zrozumienia wielu problemów ewolucyjnych.

Maria Skalińska zainteresowała się również embriologią roślin okrytonasiennych, koncentrując się na rozmnażaniu roślin apomiktycznych. Analizowała związki między poliploidalnością a apomiksją oraz mechanizmy różnicowania się taksonów uznawanych za obligatoryjne apomikty. W szczególności badała różne gatunki z rodzaju wiechlina Poa, dokumentując m.in. formowanie woreczków zalążkowych i proces partenogenetycznego rozwoju zarodka u wiechliny granitowej Poa granitica w 1959 roku.

W 1955 roku, podczas badań w Tatrach, odkryła nowy gatunek trawy – wiechlinę szlachetną (Poa nobilis). W trakcie swojej kariery Skalińska wykształciła wiele pokoleń studentów, magistrów, a także doktorów i docentów. Będąc na emigracji w Wielkiej Brytanii, aktywnie angażowała się w Stowarzyszeniu Profesorów i Docentów Polskich Szkół Akademickich, wspierając młodych naukowców.

Podręcznik „Genetyka” oraz polskie tłumaczenia podręcznika botaniki Edwarda Strasburgera (321964, 1967, 1972), w których była współautorką, miały istotne znaczenie dla rozwoju polskiej nauki oraz edukacji. Do jej współpracowników i wychowanków z Uniwersytetu Jagiellońskiego należeli m.in. Romana Czapik, Eugenia Pogan i Andrzej Joachimiak.

W pracach naukowych przedstawiała swoje nazwisko, Skalińska, obok autorstwa taksonów, którymi się zajmowała. Bierze także udział w krajowych i międzynarodowych kongresach i sympozjach naukowych. Jej nazwisko upamiętnia jeden z gatunków mniszka, Taraxacum skalinskianum, co świadczy o trwałym śladzie jaki pozostawiła w świecie nauki.

Członkostwo

Maria Skalińska miała zaszczyt być członkiem wielu prestiżowych instytucji naukowych oraz towarzystw. Poniżej przedstawiono jej najważniejsze członkostwa:

• członek korespondent Towarzystwa Naukowego Warszawskiego od 1946 roku,
• członek zwyczajny Towarzystwa Naukowego Warszawskiego od 1947 roku,
• członek korespondent Polskiej Akademii Umiejętności od 1949 roku,
• członek British Genetical Society od 1942 roku,
• członek International Association of Plant Taxonomists od 1962 roku,
• członek International Organization of Biosystematics od 1962 roku,
• członek zarządu Czechosłowackiego Towarzystwa Botanicznego od 1964 roku oraz członek honorowy tej organizacji od 1967 roku,
• członek honorowy Bułgarskiego Towarzystwa Botanicznego od 1969 roku,
• członek honorowy Polskiego Towarzystwa Botanicznego od 1969 roku,
• członek honorowy Polskiego Towarzystwa Genetycznego,
• współpraca z Komitetem Botanicznym PAN,
• współpraca z Komisją Biologiczną Oddziału Krakowskiego PAN.

Ordery i odznaczenia

Prace Marii Skalińskiej w dziedzinie kariologii flory Polski były doceniane przez różne instytucje. Jej osiągnięcia zostały uhonorowane wieloma prestiżowymi nagrodami, w tym:

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1956 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, który otrzymała 5 lipca 1939 roku,
• Srebrny Medal Czechosłowackiej Akademii Naukowej ku czci Grzegorza Mendla, nadany w 1965 roku,
• Państwowa Nagroda Naukowa I stopnia w zakresie nauk biologicznych, przyznana w 1966 roku,
• Medal im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk, który dostała w 1972 roku.

Wybrane publikacje

Pani Maria Skalińska jest autorką ponad 100 publikacji naukowych, z których większość została napisana w języku angielskim. Wiele z tych prac dotyczy różnorodnych badań w zakresie botaniki i genetyki. Poniżej przedstawiamy wybrane tytuły jej publikacji:

• Maria M. Skalińska, E.E. Malinowski, O dziedziczeniu barw i kształtów kwiatów Petunii, „C. R. de la Soc. Sc. de Varsovie”, 9, 1916.
• Maria M. Skalińska, S.S. Cuchtman, Karyologische Analyse einer polymorphen Rasse von Perunia violacea Lind., „Bibl. Univ. Liberao Pol.”, 19, 1927.
• Maria M. Skalińska, Sur les causes d’une disjunction non-typique des hybrides du genre Aquilegia, „Acta Soc. Bot. Pol.”, 5, 1928.
• Maria M. Skalińska, Synthesis of hypertetraploid types of Aquilegia, „Amer. Naturalist”, 71, 1937.
• Maria M. Skalińska, The problem of indigeneity of Scottish Aquilegia, „Journ. of Bot. London”, 1940.
• Maria M. Skalińska, Cytogenetic studies in triploid hybrids of Aquilegia, „Journ. of Genetics”, 47, Cambridge, 1945.
• Maria M. Skalińska, Pyloploidy in Valeriana officinalis Linn. in relation to its ecology and distribution, „Proc. of the Linneani Soc. London Sess.”, 157, 1945.
• Maria M. Skalińska, Badania cytologiczne nad polskimi gatunkami rodzaju Valeriana, „C. R. de la Soc. de Varsiovie”, 42, 1949.
• Maria M. Skalińska, Studies in chromosome numbers of Polish Angiosperms, „Acta Soc. Bot. Pol.”, 20, 1949–1950.
• Maria M. Skalińska, Cytological studies in Gentiana-species from the Tatra and Pieniny Mts., „Bull. Acad. Pol. d. Sc.”, 1951.
• Maria M. Skalińska, Badania embriologiczne nad Poa granitica Br. Bl., apomiktycznym gatunkiem karpackim. Embriological Studies in Poa granitica Br. Bl., an Apomictic Species of the Carpathian Range, „Acta Botanica Cracoviensia. Series Botanica”, 2, 1959, s. 91–112.
• Maria M. Skalińska, Cytological studies in a chromosomal aberrant of Valeriana and its derivatives, „Folia Biologica”, 10, 1962.
• Maria M. Skalińska, IOPB Chromosome number reports, „Taxon”, 17, 1968.
• Maria M. Skalińska, Apomixis in Hieracium quarantiacum L., „Genetica Polonica”, 10, 1969.
• Maria M. Skalińska, Cytological diversity in the progeny of octoploid facultative apomicts of Hieracium aurantiacum, „Acta Biol. Crac. Ser. Bot.”, 19, 1976.

Wszystkie wymienione publikacje są dowodem na szeroki zakres badań oraz głęboką wiedzę pani Maria Skalińskiej w dziedzinie botanik. Jej prace przyczyniły się do rozwoju nauki i zrozumienia mnożenia roślin oraz ich genetyki.

---

Oceń: Maria Skalińska

---