Kryspina Stelmowska

Była aktywną członkinią grupy Entuzjastek, która skupiała się wokół Narcyzy Żmichowskiej, oraz uczestniczyła w konspiracyjnej Organizacji prowadzonej przez Edwarda Domaszewskiego, a później przez Henryka Krajewskiego. Kryspina, razem z siostrą, organizowała w swoim mieszkaniu spotkania dla Entuzjastek, co przyczyniło się do wzmacniania ich działalności.

Jej zaangażowanie nie kończyło się na organizacji spotkań. Kryspina była także kolporterką nielegalnej literatury patriotycznej, w tym publikacji emigracyjnych. Wśród nich znajdowały się takie tytuły jak "Psalmy przyszłości" Zygmunta Krasińskiego, "Wieczory pod lipą" Lucjana Siemieńskiego oraz utwory Adama Mickiewicza. Również rozpowszechniała „Słowa wieszcze” F. Lammenais’ego i „Demokratę Polskiego” wśród pracowników Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej oraz kleryków warszawskiej Akademii Duchownej.

Od początku 1849 roku zaczęła organizować wykłady z historii powszechnej w swoim mieszkaniu, które prowadził Wojciech Grochowski. Kryspina była także organizatorką działań mających na celu pomoc dla uwięzionych i ich rodzin; działała wspólnie z Wincentą Zabłocką, Kazimierą Ziemięcką i Emilią Gosselin. W 1849 roku, po aresztowaniu liderów Entuzjastek, w tym Żmichowskiej i Pauliny Zbyszewskiej, Kryspina udała się do Lublina, aby zorganizować dla nich wsparcie.

W 1850 roku sama została aresztowana w związku z rzekomym spiskiem rzemieślników. Po zwolnieniu w maju 1851 roku przez kilka lat była objęta nadzorem policyjnym, co nie przeszkodziło jej w dalszym uczestnictwie w działalności społecznej.

W 1855 roku Kryspina wyszła za mąż za Zygmunta Stelmowskiego, urzędnika Najwyższej Izby Obrachunkowej Królestwa Polskiego. Jej dom stał się miejscem spotkań dla wielu działaczy, w tym znanych postaci jak Bibianna Moraczewska, Tekla Dobrzyńska oraz przez pewien czas również Narcyza Żmichowska. Dodatkowo, Kryspina dawała schronienie wracającym z zesłania patriotom, w tym wielu duchownym.

W tym okresie pomogła też stworzyć pensję żeńską przy ul. Miodowej w Warszawie, pracując z Julią Baranowską. Kryspina Stelmowska była również autorką licznych artykułów do prasy warszawskiej, w tym do czasopisma „Księga Świata” redagowanego przez Hipolita Skimborowicza. Niestety, w późniejszym okresie ciężko chorowała na serce i zmarła w Warszawie, zostawiając po sobie znaczący ślad w historii ruchu kobiecego i patriotycznego. Pochowana została na cmentarzu Powązkowskim.