Jan Cynarski

---

Życiorys

Jan Cynarski, po ukończeniu V Gimnazjum, zdecydował się na studia na wydziale historyczno-filologicznym Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Począwszy od 1901 roku, jako student, zaangażował się w działalność nielegalnej organizacji młodzieży polskiej „Spójnia”. Już w 1904 roku aktywnie uczestniczył w Kole studenckim Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Jego zaangażowanie sięgnęło demonstracji, które miały miejsce w listopadzie 1904 roku na Placu Grzybowskim w Warszawie, a także wiecu studenckim w dniu 28 stycznia 1905 roku, gdzie podjęto kluczową uchwałę o zamknięciu Uniwersytetu. Prowadził również zajęcia w kole samokształceniowym Stefana Okrzei.

W październiku 1905 roku, na polecenie PPS, wyjechał do Lublina, a następnie udał się do Nałęczowa. Niestety, w związku z zagrożeniem zdrowotnym z powodu choroby płuc, pierwszą połowę 1906 roku spędził w Otwocku. W tym okresie zainicjował zamach na szefa żandarmerii, generała Andrzeja Markgrafskiego, który został przeprowadzony przez oddział Organizacji Bojowej PPS pod dowództwem Tomasza Arciszewskiego „Stanisława” 2 sierpnia 1906 roku. Jego rzekomy udział w tej akcji doprowadził do aresztowania w nocy z 25 na 26 sierpnia 1906 roku, a następnie osadzenia w Cytadeli. Po paru miesiącach, w połowie listopada, został zwolniony z uwagi na brak dowodów przeciwko niemu.

Po uwolnieniu kontynuował studia na Uniwersytecie w Kazaniu, gdzie uzyskał tytuł kandydata nauk w dziedzinie historyczno-filologicznej. W latach 1905-1906 sympatyzował z grupą „młodych” w PPS, z której w listopadzie 1906 roku wyłoniła się PPS Lewica. Po powrocie z Kazania do Warszawy wiosną 1907 roku, zaangażował się w działalność PPS Lewicy. 12 maja 1907 roku został ponownie aresztowany, tym razem pomyłkowo traktowany jako ukrywający się bojowiec Wincenty Halska ps. „Kostek”, który brał udział w zamachu na Nolkena. Po stwierdzeniu błędu, w związku z wcześniejszym aresztowaniem nakazano mu opuszczenie granic Królestwa.

Od 1907 roku przebywał głównie za granicą, jednak jego działalność nie ustała. Uczestniczył w przygotowaniach i pracach X (I) Zjazdu PPS-Lewicy w grudniu 1907 i styczniu 1908. Po tym wydarzeniu opuścił PPS Lewicę w proteście przeciwko usunięciu z programy partii hasła niepodległości. Wiosną 1908 roku nawiązał kontakt z grupą integralistów, co miało na celu dążenie do jedności w PPS. Współpracował z Józefem Kwiatkiem, z którym aktywnie uczestniczył w zjeździe młodzieży postępowej w Zurychu.

Po 1909 roku, uzyskał zgodę na powrót do Królestwa, gdzie wznowił działalność w PPS. Pracował jako nauczyciel w gimnazjach, a także kontynuował nielegalną działalność wśród młodzieży. W 1910 roku był jednym z trzech członków Centralnego Komitetu Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej oraz redaktorem pisma ZMPN „Jutro”. Niestety, w nocy z 15 na 16 maja 1911 roku został ponownie aresztowany i, po siedmiu miesiącach więzienia w Ratuszu, administracyjnie skazany na zesłanie do guberni wiackiej. Po zamianie wyroku na wyjazd z Królestwa, osiedlił się w Lwowie.

W Lwowie objął funkcję przewodniczącego miejscowej sekcji PPS. Jako przedstawiciel PPS, zaangażował się w działalność Stowarzyszenia Młodzieży Niepodległościowej „Promień”. W 1912 roku organizował opozycję wobec polityki Józefa Piłsudskiego wraz z Feliksem Perlem, wchodząc do jej Komisji Centralnej.

W momencie wybuchu I wojny światowej, zaciągnął się do 1 pułku piechoty Legionów. Od marca 1915 roku został oddelegowany do Łodzi, gdzie redagował czasopismo „Łodzianin”. W 1914 roku był członkiem komisariatu obwodowego w Kielcach Polskiej Organizacji Narodowej. W 1915 roku krótko aresztowano go przez władze niemieckie. W czerwcu 1915 roku udało mu się dotrzeć do Piotrkowa, a później w sierpniu do Warszawy, gdzie podjął pracę jako nauczyciel historii w gimnazjach oraz kontynuował redagowanie pism PPS. Działał w Centralnym Komitecie Narodowym w Warszawie od grudnia 1915 roku do lutego 1917 roku w Wydziale Szkolnym, a od października 1916 roku do czerwca 1917 roku redagował „Przegląd Szkolny”. Był także aktywnym członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Od marca 1917 do listopada 1918 roku akceptowano jego członkostwo w Stronnictwie Niezawisłości Narodowej oraz pełnił funkcję inspektora szkolnego w okręgu łomżyńskim i szczuczyńskim od października 1917 do grudnia 1919 roku.

W grudniu 1919 roku powrócił do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę jako radca ministerialny w Wydziale Wschodnim Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Od 1920 do 1923 roku pełnił rolę attaché prasowego poselstwa w Rydze. Jego kariera urzędnicza w Ministerstwie Spraw Zagranicznych trwała najprawdopodobniej do 1928 roku, kiedy to przeszedł na stan spoczynku 16 stycznia 1931 roku.

Po 1926 roku wznowił aktywną działalność w PPS. W 1928 roku, po rozłamie stworzonym przez Rajmunda Jaworowskiego, został przewodniczącym Komitetu Dzielnicowego Śródmieście PPS, a od stycznia 1929 do stycznia 1933 roku pełnił funkcję członka egzekutywy Warszawskiego Robotniczego Komitetu Okręgowego PPS. Od 1931 do 1937 roku był członkiem Centralnej Komisji Rewizyjnej PPS.

Był też aktywnym działaczem Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego oraz organizatorem prac Komisji Archiwalno-Historycznej Stowarzyszenia byłych Więźniów Politycznych, a także redaktorem „Kroniki Ruchu Rewolucyjnego w Polsce”. Po wybuchu II wojny światowej zaangażował się w działalność konspiracyjną, współpracując z Polskimi Socjalistami oraz pismem „Barykada Wolności”. Został aresztowany przez Gestapo 1 września 1943 roku, a po czasie spędzonym na Pawiaku, na początku listopada tegoż roku, został deportowany do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, gdzie zmarł 12 grudnia 1943 roku.

Ordery i odznaczenia

Jan Cynarski został uhonorowany szeregiem odznaczeń, które potwierdzają jego wkład w odzyskanie niepodległości Polski oraz jego wierną służbę. Wśród nich znajdują się:

• Krzyż Niepodległości – 20 lipca 1932 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”,
• Odznaka „Za wierną służbę”,
• Odznaka pamiątkowa Polskiej Organizacji Wojskowej.

Publikacje

W swej pracy naukowej Cynarski koncentrował się głównie na historii Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) oraz na dziejach walki o niepodległość Polski. Jego osiągnięcia publikacyjne obejmowały artykuły zamieszczane w pismach partyjnych związanych z PPS, jak również w czasopiśmie „Niepodległość” oraz kwartalniku „Kronika Ruchu Rewolucyjnego w Polsce” w latach 1935-1939.

Do jego najważniejszych prac zalicza się broszurę „Wskrzeszenie Polski przez Rosję” wydaną w 1915 roku. Wśród innych dzieł Cynarskiego można wymienić:

• Dzieje PPS od 1904 do wybuchu wojny światowej w: Księga jubileuszowa PPS 1892-1932, Warszawa 1933,
• Historia najnowsza (1933-1934, 3 tomy, z Henrykiem Mościckim),
• Historia XX wieku (1935, z Henrykiem Mościckim),
• Józef Kwiatek, Warszawa 1935,
• Prawda o Stanisławie Brzozowskim, Warszawa 1936,
• Artykuły w Encyklopedii Nauk Politycznych (1936-1938, 3 tomy),
• Walka o szkołę na północnych kresach państwa (1939, wspomnienia).

---

Oceń: Jan Cynarski

---