Iza Bieżuńska-Małowist

---

Życiorys

Iza Bieżuńska, która oficjalnie przyjęła imię Idess w listopadzie 1947 roku, przyszła na świat 1 stycznia 1917 roku w Warszawie. Była córką Eliasza Bieżuńskiego, który prowadził własny biznes jako kupiec i był właścicielem kamienic, oraz Dyny Prawda. Jej rodzinne korzenie sięgały tradycji żydowskiej, a w jej życiu ważną rolę odgrywała także starsza siostra, Rajzla. Do 1929 roku Iza, z powodu przewlekłej choroby serca, uczyła się w warunkach domowych, a formalną naukę rozpoczęła od czwartej klasy.

W 1934 roku ukończyła gimnazjum humanistyczne Janiny Święcickiej w Warszawie, co otworzyło jej drzwi do dalszej edukacji. Rozpoczęła studia historyczne oraz filologiczne na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Tam miała okazję uczestniczyć w zajęciach prowadzonych przez uznawanych naukowców, takich jak Tadeusz Zieliński, Aleksander Turyn, Władysław Strzelecki, Jerzy Manteuffel i historycy: Tadeusz Wałek-Czernecki oraz Zdzisław Zmigryder-Konopka. W trzecim roku studiów redagowała bibliografię historii starożytnej, która publikowana była w Przeglądzie Klasycznym, pod nadzorem Zmigrydera-Konopki.

W 1938 roku Iza obroniła swoją pracę magisterską zatytułowaną „Emancypacja kobiety greckiej w świetle źródeł papirusowych”, co dało jej tytuł magistra filozofii w zakresie historii. Mimo sukcesów w nauce, nie zdołała ukończyć studiów filologicznych. Tego samego roku została asystentką w Wolnej Wszechnicy Polskiej, ponieważ jej żydowskie pochodzenie uniemożliwiało jej zatrudnienie na Uniwersytecie Warszawskim. Wzięła także udział jako najmłodszy uczestnik w VIII Międzynarodowym Kongresie Historyków w Zurychu.

Między 1937 a 1939 rokiem Iza odbyła praktykę nauczycielską w gimnazjum im. Cecylii Goldman-Landauowej, będąc pod opieką Mariana Małowista. W 1939 roku, tuż przed wybuchem II wojny światowej, francuskie wydanie jej pracy magisterskiej o tytule „Etudes sur la condition juridique et sociale de la femme grecque en Egypte gréco-romaine” ujrzało światło dzienne. Po utworzeniu warszawskiego getta rozpoczęła naukę historii i greki w tajnych kompletach oraz w żeńskich gimnazjach żydowskich, takich jak Felicja (Fryda) Mirlasowa i gimnazjum im. Cecylii Goldman-Landauowej.

W lipcu 1942 roku, dzięki pomocy Aleksandra Gieysztora i Witolda Kuli, udało się jej potajemnie opuścić getto. Iza przez długi czas ukrywała się w różnych mieszkaniach, w tym w domu Stanisława Sendorowskiego na Żoliborzu. Działo się to w trakcie dramatycznych wydarzeń, kiedy udało jej się wyprowadzić z getta swoich rodziców. Niestety, zamieszkali oni u gospodyni, która ich zadenuncjowała, co doprowadziło do ich prawdopodobnego rozstrzelania na Gęsiówce. W konsekwencji Bieżuńska straciła wówczas prawie całą rodzinę, w tym wiele członków bliskiej rodziny, co miało nieodwracalny wpływ na jej życie.

We wrześniu 1944 roku, podczas powstania warszawskiego, przeszła przez oboz w Pruszkowie i ostatecznie znalazła schronienie w Jeżowie. Po wojnie w 1945 roku Iza wróciła do Warszawy, gdzie podjęła pracę jako referent do spraw personalnych w Departamencie Nauki i Szkół Wyższych Ministerstwa Oświaty do listopada 1947. Ponadto pełniła funkcję starszego asystenta naukowego w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1947 roku uzyskała stopień doktora na podstawie pracy „Z zagadnień niewolnictwa w okresie hellenistycznym (Quelques problèmes de l’esclavage dans la période héllenistique)”, która została opublikowana w 1949 roku.

Rok 1947 przyniósł jej także pierwsze powojenne stypendium rządu francuskiego, które pozwoliło jej na wyjazd do Paryża. Dzięki rekomendacji epigrafika Louisa Roberta, dołączyła do Association pour l’Encouragement des Études Grecques. W tym okresie Iza poślubiła Mariana Małowista, naukowca, którego poznała w środowisku akademickim. W 1951 roku zdobyła stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy „Poglądy nobilitas okresu Nerona i ich podłoże gospodarczo-społeczne”, wydanej w 1952 roku.

Rok 1954 przyniósł jej tytuł profesora nadzwyczajnego, a już w 1973 roku Bieżuńska uzyskała tytuł profesora zwyczajnego. Od 1952 roku kierowała Katedrą Historii Starożytnej w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, a od 1969 roku zarządzała Zakładem Historii Starożytnej aż do przejścia na emeryturę w 1987 roku. Jej praca w redakcjach pism akademickich, takich jak Przegląd Historyczny, była również nieoceniona, będąc zastępcą redaktora naczelnego przez wiele lat.

Iza Bieżuńska specjalizowała się w historii społecznej i gospodarczej świata hellenistycznego oraz rzymskiego, a także w problematyce niewolnictwa, ze szczególnym uwzględnieniem Egiptu oraz historii kobiet w starożytności. W 1959 roku, w uznaniu jej dorobku naukowego, wygłosiła wykład w paryskiej Académie des Inscriptions et Belles Lettres. W roku akademickim 1971/1972 przebywała jako visiting member of Clare Hall w Cambridge, a w latach 1974/1975 i 1980 była gościem Institute for Advanced Study w Princeton. W 1981/1982 prowadziła wykłady jako Gastprofessor na Uniwersytecie w Hamburgu.

Ponadto, brała udział w pracach Groupe International de Recherches sur l’Esclavage dans l’Antiquité (GIREA), organizacji skupiającej naukowców zajmujących się badaniami nad niewolnictwem w starożytności. Jej publikacje ukazały się w poważnych pismach starożytniczych, takich jak „Klio. Beiträge zur Alten Geschichte” od 1959 roku oraz „Eirene. Studia graeca et latina” od 1964 roku. W Polsce Bieżuńska była członkiem Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej Polskiej Akademii Nauk oraz przewodniczącą Rady Kultury Antycznej, powołanej w 1986 roku przez rektora UW.

Iza Bieżuńska cieszyła się międzynarodowym uznaniem w środowisku akademickim i miała staże w kluczowych ośrodkach uniwersyteckich na świecie. W 1982 roku otrzymała tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Besançon we Francji. Całym swoim życiem i pracą zainspirowała wielu młodszych naukowców i studentów.

Zmarła 27 lipca 1995 roku w Nieborowie, a jej ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu żydowskim w Warszawie, przy ulicy Okopowej (kwatera 2, rząd 1).

Uczniowie

Wśród licznych uczniów Izy Bieżuńskiej-Małowist można wymienić znane osobistości, które wniosły istotny wkład w różnorodne dziedziny. Są wśród nich:

• Benedetto Bravo,
• Hanna Geremek,
• Maria Jaczynowska,
• Jerzy Kolendo,
• Ryszard Kulesza,
• Włodzimierz Lengauer,
• Tadeusz Łoposzko,
• Adam Łukaszewicz,
• Jan Trynkowski,
• Ewa Wipszycka-Bravo,
• Małgorzata Wojciechowska,
• Edward Zwolski.

Publikacje

Oto wybór publikacji Izy Bieżuńskiej-Małowist, które ilustrują jej wkład w badania nad historią oraz kulturą starożytną:

• 1939: Położenie prawne kobiety greckiej w świetle źródeł papyrusowych,
• 1948: Źródła dopływu niewolników w okresie hellenistycznym,
• 1949: Dzieje ustroju rzymskiego w ujęciu Zdzisława Zmigrydera-Konopki,
• 1949: Z zagadnień niewolnictwa w okresie hellenistycznym,
• 1952: Poglądy nobilitas okresu Nerona i ich podłoże gospodarczo-społeczne,
• 1957: Sytuacja wewnętrzna Aten w dobie wojny peloponeskiej,
• 1958: Dzieje starożytnej Grecji,
• 1958: Poglądy Cicerona na zadania i obowiązki męża stanu,
• 1967: Ruch abolicjonistyczny a problem niewolnictwa starożytnego w historiografii XIX w.,
• 1968: Główne kierunki badań nad niewolnictwem starożytnym we współczesnej historiografii,
• 1987: Niewolnictwo,
• 1991: W kręgu wielkich humanistów. Kultura antyczna na Uniwersytecie Warszawskim po I wojnie światowej,
• 1993: Kobiety Antyku,
• 2019: Studien zur rechtlichen und gesellschaftlichen Stellung der griechischen Frau im griechisch-römischen Ägypten.

Ordery i odznaczenia

Iza Bieżuńska-Małowist zdobyła szereg istotnych odznaczeń w trakcie swojej kariery, które świadczą o jej wkładzie i zasługach.

• krzyż kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955).

Upamiętnienie

W 1996 roku został opublikowany numer Przeglądu Historycznego, który był w całości poświęcony pamięci Izy Bieżuńskiej-Małowist (rok 1996, Tom 87, zeszyt 2).

Na 26. rocznicę jej śmierci w 2016 roku, również ukazał się odrębny numer specjalny tego czasopisma (rok 2016, tom 107, zeszyt 3).

W 2019 roku, dzięki nakładom UVK Verlagsgesellschaft mbH z Konstancji, pojawiło się niemieckie tłumaczenie pracy magisterskiej Izy Bieżuńskiej-Małowist, która pierwotnie została wydana w 1939 roku po francusku. Nieliczne egzemplarze tej pracy przetrwały w bibliotekach oraz zbiorach prywatnych.

---

Oceń: Iza Bieżuńska-Małowist

---