Irena Totwen-Nowakowska

---

Życiorys

Irena Totwen-Nowakowska była córką Olgi z domu Dobużyńskiej (1895–1965) i Stanisława Totwena (1891–1944/1945). W rodzinie nazywano ją obok siostry Ewy Totwen-Kilarskiej (1919–1999) „Totwenkami”, co podkreślało ich silne związki rodzinne.

W latach 1925–1941 mieszkała w Wilnie, gdzie uczęszczała do Państwowego Gimnazjum im. Księcia Adama Czartoryskiego. Po inwazji niemieckiej w czerwcu 1941 roku, Irena razem z matką i siostrą przeniosła się do Santoki, gdzie zamieszkały u Jana Żejmy (1888–1967), partnery jej matki. Tam zajmowały się produkcją zabawek, co było związane z ich działalnością artystyczną; na początku lat 30. założyły teatr marionetkowy.

W lutym 1945 roku Irena i jej rodzina wróciły do Wilna, ale już w tym samym miesiącu osiedliły się w Białymstoku, zabierając ze sobą scenę oraz kilka lalek. 12 maja 1945 roku odbyła się premiera bajki „O gwiazdce z nieba”, której autorką była Irena. Wspólnie z siostrą i matką stworzyły prywatny Wileński Teatr Łątek, w którym Totwenki były odpowiedzialne za dekoracje, kostiumy oraz różne aspekty techniczne przedstawień. W lipcu teatr przeniósł się do Łodzi, gdzie 26 września 1945 roku zaprezentowano nową wersję ich sztuki, która od tego momentu stała się najważniejszym spektaklem w historii ich teatru.

Sztuka ta w sposób nowatorski przedstawiała diabły i strachy jako postacie, które, mimo pozornej grozy, w rzeczywistości były skapcaniałe i zrezygnowane, co stanowiło kontrast z dramatycznymi wydarzeniami II wojny światowej.

W 1947 roku teatr przeniósł się do Gdańska, jednak w 1949 Irena zdecydowała się opuścić grupę, by rozpocząć studia. W latach 1949–1952 studiowała na Wydziale Biologii Uniwersytetu Łódzkiego. Wykształcenie uzyskała w 1955 roku na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w 1974 roku obroniła doktorat, oparty na badaniach nad reaktywnością i zdolnościami regeneracyjnymi stylonychia mytilus, pod kierunkiem Stanisława Dryla.

W swojej karierze naukowej, która trwała od 1954 do 1985 roku, pracowała w dziedzinie protozoologii w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego Polskiej Akademii Nauk. Jej praca obejmowała okres 1954–1974 w Pracowni Regeneracji i Morfogenezy Pierwotniaków, zaś od 1974 do 1985 roku w Zakładzie Biologii Komórki.

W życiu osobistym jej mężem był zoolog oraz uczestnik powstania warszawskiego Jakub Nowakowski, z którym mieli córkę. Irena Totwen-Nowakowska została pochowana w Panteonie Żołnierzy Polski Walczącej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

W 2021 roku jeden z punktów widokowych na Pogańskiej Górze w Gdańsku zyskał nazwę imienia „Totwenek”, co upamiętnia wkład tej rodziny w polską kulturę oraz sztukę.

---

Oceń: Irena Totwen-Nowakowska

---