Feliks Gawdzicki

---

Życiorys

Feliks Gawdzicki przyszedł na świat w Warszawie, w rodzinie kuchmistrza wojewody ruskiego, Augusta Czartoryskiego, około 1755 roku. Jego ojcem był Franciszek Gawdzicki (Gaudzicki), a matką Brygida z domu Salamonowicz. Miał dwie siostry: Franciszkę, która później poślubiła Pawła Barssa, zamożnego warszawskiego mieszczanina, oraz Marię, która została żoną Mikołaja Radziwiłła, starosty radoszkowskiego.

W młodości Feliks dorastał w pałacu Augusta Aleksandra Czartoryskiego, usytuowanego na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, gdzie jego ojciec miał zatrudnienie. To właśnie tam zyskał wczesne wykształcenie i kontakt z artystami oraz uczonymi związanymi z dworem. W 1776 roku zdecydował się wstąpić do odradzającego się wojska polsko-litewskiego, gdzie rozpoczął służbę w regimencie Gwardii Konnej Litewskiej na stanowisku chorążego. Po zakończeniu kariery wojskowej prawdopodobnie wstąpił do masonerii, co wskazuje na jego zaangażowanie w życie społeczne i intelektualne tamtej epoki.

Warto podkreślić, że poza literacką działalnością, Gawdzicki aktywnie uczestniczył w ruchach republikańskich definiowanych przez oświecenie. Już na samym początku swojej aktywności politycznej powiązał się z grupą, która przygotowywała powstanie kościuszkowskie, pełniąc rolę kuriera zagranicznego. W tej funkcji łączył Drezno z warszawską dywizją pod dowództwem generała Józefa Wodzickiego. W 1787 roku nabył majątek Dobrut, w którym osiedlił się i gospodarował.

W tym samym roku, gdy Stanisław II August podróżował przez Radom do Kaniowa, Gawdzicki w imieniu obywateli powiatu radomskiego wręczył mu swoje wiersze. W czasie obrad Sejmu Czteroletniego przebywał w Warszawie, pilnie monitorując sytuację polityczną i uczestnicząc w publicystycznej dyskusji sejmowej. 29 lipca 1792 roku otrzymał od króla 20 dukatów, co było dowodem jego uznania wśród elit politycznych. W osobie Gawdzickiego zaiskrzyła ambicja polityczna, gdy 14 kwietnia 1794 roku znalazł się wśród powstańców kościuszkowskich, gdzie dowodził Milicją Sandomierską jako pułkownik, co przyciągnęło uwagę generała Igelströma.

Następnego dnia, 15 kwietnia, zorganizował Radomski Korpus Ochotników, co zaowocowało jego włączeniem do centralnej administracji powstańczej i uzyskaniem członkostwa w Sądzie Kryminalnym Wojskowym 23 sierpnia 1794 roku. Po upadku insurekcji i klęsce Rzeczypospolitej w 1795 roku rozważał emigrację do Saksonii. Jednak po nieudanej próbie, Gawdzicki pozostał w Polsce, gdzie z zaangażowaniem działał w strukturach wolnomularskich, zdobywając tytuł kawalera różanego krzyża (VII stopnia) oraz będąc członkiem kapitularnej loży Rycerze Gwiazdy w Warszawie, a także loży Jutrzenka Wschodząca w Radomiu.

Do późnych lat życia utrzymywał aktywność jako literat. 2 marca 1810 roku w Dobrut wziął ślub z Franciszką Ciokowską. Zmarł w swoim majątku Dobrut 7 marca 1836 roku, w wieku 81 lat, a jego pogrzeb odbył się w Parafii Kowala Stępocina.

Twórczość

Feliks Gawdzicki wywarł znaczący wpływ na polską literaturę, debiutując jako poeta w latach 1774–1776, kiedy to jego wiersze znalazły się na łamach Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych. W późniejszym okresie jego twórczość wzbogacił zbiór Pieśni Wolnomularskie, wydany w roku 1820, który zyskał uznanie wśród współczesnych mu czytelników.

Ważniejsze utwory

Wśród jego istotnych dzieł można wymienić:

• Wiersze z lat 1774–1776 ogłoszone w: Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, 1774, t. 10, cz. 2, s. 286-290; 1775, t. 12: cz. 1, s. 33-41, 156-160, cz. 2, s. 297-300; 1776, t. 13, cz. 1, s. 23-29,
• Najjaśniejszemu Stanisławowi Augustowi, Królowi Polskiemu, W. Ks. Lit. etc., wiersz ofiarowany w Radomiu w roku 1787, anonimowo, pierwodruk w kodeksie Biblioteki Kórnickiej, sygn. 1016; następne wydania z błędnie przypisanym autorem S. Trembeckiemu,
• Do J. Oświeconego Księcia Jmci Mikołaja Radziwiłła, starosty radoszkowskiego, brak roku wydania,
• Do Dyzmy T. (Tomaszewskiego), Warszawa: Piotr Dufour (końcowe miesiące 1791),
• Do JWImci Księdza Hugona Sztumberg Kołłątaja, dnia 1 kwietnia 1792 r., brak miejsca i roku wydania,
• Tryumwirat. Komedia(!) z Woltera zinterpretowana przez Gawdzickiego, zakazana przez cenzurę w styczniu 1793,
• Składnia o despotycznych czynnościach Igielströma w Polszcze z pobudką do wojny, rozwiązująca hipotetycznie B. Leśnodorski,
• Bajeczki, nr 1, Kraków 1797, w tym utwory jak „Do Pana Joachima”, „Bajki”: Dwa zające i wąż oraz Zdrój i kał,
• List do s. (stolicy) Krakowa, utwór polityczny powstały na początku XIX wieku, rękopis: Ossolineum, sygn. 692/I, k. 38,
• Wiersze w Pamiętniku Warszawskim, t. 10 (1818), s. 515; t. 12, s. 430-431,
• Pieśni wolnomularskie, brak miejsca wydania (około 1820),
• Wiersze w Tygodniku Polskim 1819, t. 4, nr 51, s. 284-286; 1820, t. 1, s. 21, 311-312,
• Wiersze w Wandzie 1821, t. 2, s. 49-50,
• Wiersze w Rozmaitościach, dodatku do Gazety Warszawskiej 1833, nr 49, s. 193; 1834, nr 50, s. 197.

Można podejrzewać, że był także autorem anonimowych pism jakobińskich oraz – według hipotezy J. W. Gomulickiego, przedstawionej w 1959 roku – miał wkład w niektóre pamflety polityczne z okresu Sejmu Czteroletniego, tradycyjnie przypisywane F. Zabłockiemu. W rękopisie Biblioteki Kórnickiej, sygn. 1619, s. 207-209, zapisano również 3 anakreontyki, które powszechnie uznawane są za dzieła S. Trembeckiego.

Przekłady

Dwie perspektywy pracy Gawdzickiego obejmują:

• Voltaire: Tryumwirat, nawiązując do wcześniejszych utworów,
• Ch. F. Gellert: „Osły. Bajka naśladowana”, Wanda 1820, t. 1, s. 310,
• Pierry: „Pudel i konie od fiakra”, Wanda 1820, t. 1, s. 311-312,
• J. Racine: Atalia, akt 2 scena 5, fragmenty nowego tłumaczenia, Rozmaitości Warszawskie 1828, nr 47.

Listy

Gawdzicki pozostawił po sobie również cenną korespondencję:

• Do S. Wodzickiego z roku 1823, rękopis: Ossolineum, sygn. 11654/II,
• Do K. Koźmiana z roku 1825, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2031, t. 2, k. 135-136.

---

Oceń: Feliks Gawdzicki

---