Edward Żebrowski, znany również jako Edward Bernstein, to postać o niezwykłym dorobku artystycznym w polskim kinie. Urodził się 26 lipca 1935 roku w Warszawie, gdzie również zmarł 13 lutego 2014 roku. Żebrowski był nie tylko reżyserem, lecz także scenarzystą i aktorem filmowym, co czyni go wielowymiarowym twórcą.
Jego twórczość obejmuje zarówno filmy dokumentalne, jak i fabularne, co świadczy o jego wszechstronnych umiejętnościach oraz pasji do różnych form sztuki filmowej. Edward Żebrowski był autorem licznych scenariuszy filmowych, przez co istotnie wpłynął na rozwój polskiej kinematografii.
Życiorys
Edward Żebrowski to postać, która na stałe wpisała się w historię polskiej kultury filmowej. Był on synem Ludwika Bernsteina oraz Anny, z d. Żebrowskiej, córki lekarza Edwarda Żebrowskiego. Jego rodzice zawarli związek małżeński w roku 1933. Ojciec Edwarda przez jakiś czas pełnił role wojskowego, a w 1934 roku ukończył Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego. Matka natomiast studiowała w konserwatorium muzycznym oraz szkole handlowej. Przed wybuchem II wojny światowej, Edward mieszkał w rodzinnym majątku w Lasocinie, z kolei jego życie w czasie wojny związało się z Bratoszewicami, gdzie jego ojciec pracował jako ekonom.
Po zakończeniu II wojny światowej, Edward Żebrowski osiedlił się najpierw w Lęborku, a następnie przeprowadził się do Poznania, gdzie oraz w niewielkim wieku, bo mając 15 lat, zdał egzamin maturalny. W okresie swojej nauki szkolnej rozwijał również swoje umiejętności bokserskie. Po ukończeniu edukacji, rozpoczął pracę jako robotnik w Fabryce Pojazdów Szynowych H. Cegielskiego.
W 1955 roku Edward rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Jednak zaledwie po roku postanowił je przerwać. W późniejszych latach uczęszczał na krótkie kursy z zakresu filozofii oraz zapisał się na Państwową Wyższą Szkołę Teatralną w Warszawie, ale i tam nie ukończył nauki. W 1957 roku zaczął regularnie publikować felietony w Tygodniku Zachodnim, a także pełnił funkcje kierownika literackiego w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie (w latach 1958-1959) oraz kierownika działu krajowego w czasopiśmie Od Nowa (do 1960). W latach 50. zaprzyjaźnił się z Markiem Hłaską, który uwiecznił Żebrowskiego w swojej książce „Piękni dwudziestoletni” jako towarzysza podróży.
Na początkowym etapie lat 60. pracował w Studiu Małych Form Filmowych. W 1962 roku kontynuował swoje edukacyjne dążenia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej i Filmowej w Łodzi, którą ukończył w 1965 roku, broniąc pracę magisterską na temat Semantycznych zagadnień dzieła filmowego. W trakcie studiów, we współpracy z Bogdanem Dziworskim, zrealizował trzy etiudy: Tombola, dokument Szkoła uczuć oraz fabularny Wieczór, gdzie wystąpił Leon Niemczyk.
Po ukończeniu studiów, Edward Żebrowski zrealizował dokumenty sportowe, takie jak Maraton oraz Skok, w którym wystąpił tyczkarz Włodzimierz Sokołowski. Od lat 60. współpracował z Krzysztofem Zanussim w zakresie scenariuszy filmowych, które zostały opublikowane w tomie Nowele filmowe (wyd. 1976).
W grudniu 1965 roku, razem z Ireneuszem Iredyńskim, został aresztowany na podstawie zmanipulowanego oskarżenia o usiłowanie gwałtu. 27 stycznia 1966 roku skazano ich na 3 lata pozbawienia wolności (być może incydent ten był wynikiem prowokacji wymierzonej w Iredyńskiego). Edward trafił do Zakładu Karnego w Sztumie, jednak po ośmiu miesiącach opuścił mury więzienia. Na koniec lat 60. przyjął nazwisko panieńskie swojej matki.
Po wyjściu na wolność, znalazł się w Zespole Filmowym „Tor”, gdzie współpracował z Krzysztofem Zanussim. Na podstawie ich wspólnych scenariuszy K. Zanussi zrealizował filmy takie jak Twarzą w twarz (1967), Zaliczenie (1968), Góry o zmierzchu (1970) oraz Za ścianą (1971). Uczestniczył również w pisaniu scenariusza Struktury kryształu (1969), gdzie został wymieniony jako współpracownik literacki. W 1970 roku nakręcił dla Telewizji Polskiej filmy Dzień listopadowy, będący adaptacją prozy Jarosława Iwaszkiewicza z główną rolą, jaką zagrał Leszek Herdegen, oraz Szansa, opowiadającą historię o oddawaniu nerki, w której wystąpił Zbigniew Zapasiewicz.
W 1972 roku Edward był scenarzystą Wysp szczęśliwych w reżyserii Stanisława Brejdyganta. Debiutował również pełnometrażowym filmem Ocalenie, w którym Zbigniew Zapasiewicz wystąpił w roli głównej. Film ukazywał historię naukowca czekającego na przeszczep nerki.
W 1975 roku Edward wyreżyserował wspólnie z K. Zanussim film Miłosierdzie płatne z góry. W tym samym okresie rozpoczął współpracę z Michałem Komarem, z którym w 1975 roku napisał niezrealizowany scenariusz Traktat, opisując dzieje żołnierza z czasów wojen napoleońskich.
W 1977 roku, razem z Andrzejem Kijowskim, napisał scenariusz do filmu Stanisława Różewicza Pasja, poświęconego Edwardowi Dembowskiemu. Rok później stworzył inny film fabularny pt. Szpital przemienienia, będący adaptacją powieści Stanisława Lema, do której scenariusz napisał wspólnie z Michałem Komarem. W tym filmie główną rolę odegrał Piotr Dejmek. W 1980 nakręcił swój trzeci i ostatni pełnometrażowy film W biały dzień – był to film inspirowany prozą Władysława Terleckiego, w którym Michał Bajor odegrał główną rolę. Otrzymał za ten film Srebrne Lwy Gdańskie na 8. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych.
Po roku 1980, Edward Żebrowski był zmuszony zaprzestać reżyserii filmów z powodu postępującej choroby Buergera oraz skutków wylewu, którego doznał w 1975 roku. Mimo to, współpracował przy scenariuszach kolejnych filmów K. Zanussiego, takich jak Niedostępna (1982) oraz Dotknięcie ręki (1992). W latach 1978–1980 był przewodniczącym sekcji filmu fabularnego Stowarzyszenia Filmowców Polskich, a między 1979 a 1984 oraz 1989 a 1991 prowadził wykłady na Wydziale Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Edward Żebrowski, wraz z Krzysztofem Kieślowskim, prowadził również warsztaty w Berlinie Zachodnim i w Narodowej Szkole Filmowej i Telewizyjnej w Kopenhadze. Kontynuował pracę nad scenariuszami (m.in. z Michałem Komarem – Błogosławiona wina, Ciuciubabka, Obok siebie) oraz współpracował ze Szkołą Wajdy. Był również prezesem Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych.
Wczesne lata 60. przyniosły mu również małżeństwo z Barbarą Lisowską, a jego drugą żoną była Małgorzata Jaworska. Edward Żebrowski zmarł z powodu choroby nowotworowej płuc.
Wybrana filmografia
Filmy dokumentalne
- Maraton (1965),
- Skok (1966).
Filmy fabularne (reżyser)
- Szansa (1970, dla TVP),
- Dzień listopadowy (1971, dla TVP),
- Ocalenie (1972, nagroda im. Andrzeja Munka),
- Miłosierdzie płatne z góry (1975) – z Krzysztofem Zanussim,
- Szpital przemienienia (1978, na podstawie powieści Stanisława Lema o tym samym tytule),
- W biały dzień (1980, Srebrne Lwy Gdańskie na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku).
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Aleksander Rodziewicz | Małgorzata Walewska | Marta Berowska | Romuald Kłos | Zygmunt Badowski | Beata Barciś | Piotr Konca | Janina Szyllinżanka | Bożena Wahl | Stanisław Brejdygant | Jerzy Karaszkiewicz | Kamila Kamińska | Jerzy Zalewski | Pezet | Kamil Kulczycki | Dorota Naruszewicz | Józef Szczepkowski (1849–1909) | Tamara Sorbian | Karol Płudowski | Piotr StramowskiOceń: Edward Żebrowski (reżyser)