Edward Bugajski

---

Dzieciństwo i młodość

Edward Bugajski przyszedł na świat w rodzinie z tradycjami urzędniczymi. W latach 1907-1915 mieszkał z rodzicami w Kowlu, gdzie jego ojciec, Karol, działacz Polskiej Partii Socjalistycznej „Proletariat”, był zmuszony do przymusowego osiedlenia. Po powrocie do Warszawy rozpoczął edukację w gimnazjum E. Konopczyńskiego, które od 1919 roku przekształcone zostało w państwowe gimnazjum im. Adama Mickiewicza.

Pod wpływem swojego ojca, w 1916 roku przystąpił do młodzieżowej organizacji związanej z PPS. W 1918 brał czynny udział w rozbrajaniu okupantów niemieckich. Jako żołnierz oddziałów ochotniczych broniących Warszawy wykazał się podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku.

Po demobilizacji, w 1921 roku rozpoczął pracę w banku i został członkiem Związku Zawodowego Pracowników Bankowych RP. Równocześnie kontynuował naukę i w 1923 roku uzyskał maturę. W latach 1924-1925 odbywał służbę wojskową w szkole podchorążych rezerwy w Modlinie.

Po zakończeniu służby wojskowej, zajął się pracą w Centralnym Archiwum PPS, a także pełnił rolę sekretarza ministra i senatora PPS, Ksawerego Franciszka Praussa. Od 1925 roku był zatrudniony w Kasie Chorych, a później w nowo utworzonej Ubezpieczalni Społecznej. Do 1937 roku był aktywnym członkiem Związku Pracowników Kas Chorych i Instytucji Ubezpieczeń Społecznych RP.

Działalność w OM TUR i PPS

W latach 1922-1927 Edward Bugajski pełnił rolę przewodniczącego komitetu Koła Śródmiejskiego imienia Ludwika Waryńskiego w organizacji OM TUR. Jego działalność przypadła na okres, gdy po przewrocie majowym Koło zaczęło publicznie manifestować swoje negatywne nastawienie do rządów sanacyjnych. Z tego powodu, na wniosek Rajmunda Jaworowskiego, ówczesnego przewodniczącego Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego, Bugajski został w 1927 roku usunięty z szeregów tej organizacji.

Po opuszczeniu Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) w 1928 roku przez Jaworowskiego oraz po powstaniu PPS dawnej Frakcji Rewolucyjnej, Bugajski zaangażował się w proces odbudowy warszawskiej struktury tej partii. Od października 1928 roku został członkiem zarządu PPS Dzielnicy Śródmiejskiej, gdzie z czasem objął stanowisko sekretarza.

W latach 1930-1939 pełnił funkcję przewodniczącego egzekutywy dzielnic partyjnych Annopol i Praga, a także był komendantem oddziałów Akcji Socjalistycznej w tych obszarach. Dodatkowo, w latach 1933-1939 zasiadał w Warszawskim Okręgowym Komitecie Robotniczym PPS, gdzie uczestniczył w kluczowych decyzjach dotyczących działalności partii w stolicy.

Wojna i okupacja

W wrześniu 1939 roku Edward Bugajski aktywnie uczestniczył w organizacji obrony Warszawy. Jako członek Robotniczego Komitetu Samopomocy Społecznej oraz Zespołu Socjalistycznych Organizacji Robotniczych, pełnił kluczowe funkcje w obronie stolicy. Był jednym z dowódców oddziałów Robotniczej Brygady Obrony Warszawy, które walczyły w składzie 1 pułku obrony Pragi. W trakcie walk odniósł rany, co nie przeszkodziło mu w zdobyciu odznaczenia Krzyża Virtuti Militari V klasy oraz awansu na stopień podporucznika.

W kolejnych miesiącach, w październiku 1939, Bugajski dołączył do Komitetu V Obwodu PPS-WRN na Pradze. Tam, pełniąc rolę dowódcy i organizatora, stał na czele V batalionu Gwardii Ludowej PPS-WRN, a także prowadził Wydział Wojskowy Komitetu. Jednak jego działalność nie pozostała niezauważona. Został aresztowany na skutek donosu przez funkcjonariuszy Kommandeur der Sicherheitspolizei und des Sicherheitsdienstes für den Distrikt Warschau w Choszczówce, co doprowadziło do jego osadzenia w więzieniu Pawiak w Warszawie 13 maja 1941 roku.

Wkrótce po aresztowaniu, 29 maja 1941, Bugajski trafił do KL Auschwitz w transportcie z Warszawy, gdzie przydzielono mu numer 16929. W obozie był zmuszony do pracy w różnych komandach. Na początku 1942 roku, zapewne w styczniu, został przeniesiony na kwarantannę zwolnieniową w bloku 11. 8 lutego 1942 poddano go lekarzowi SS, a już 10 lutego 1942 roku, zgodnie z procedurą, został zwolniony z obozu.

Po wojnie, Bugajski przekazał informacje, które miały istotne znaczenie dla dokumentacji zbrodni w Auschwitz. Jego relacje dotyczące obozu stały się podstawą dla książki Natalii Zarembiny, zatytułowanej Oboz śmierci, opublikowanej przez podziemie w 1942 roku. Dzięki jego informacjom, które dotarły do Londynu, światowa opinia publiczna została poinformowana o zbrodniach, które miały miejsce w tym miejscu.

Po powrocie do Warszawy, Bugajski, aby uniknąć represji, ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem i pracował jako robotnik. Pomimo trudnych warunków, kontynuował działania w ramach PPS-WRN. Od 1942 do 1944 roku pełnił rolę łącznika Komendy Głównej Gwardii Ludowej PPS-WRN, a od czerwca 1944 roku utrzymywał kontakt z Komendą Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej.

Powstanie warszawskie

W pierwszych dniach powstania warszawskiego, które miało miejsce do 5 sierpnia 1944 roku, Edward Bugajski znajdował się w sztabie generała Antoniego Chruściela. Po pewnym czasie został przeniesiony ze Śródmieścia na Stare Miasto, gdzie dołączył do sztabu Grupy Północ Armii Krajowej (AK). Grupa ta obejmowała oddziały powstańcze Starego Miasta, Żoliborza oraz Puszczy Kampinoskiej.

Po upadku Starego Miasta, Bugajski zdołał przedostać się do Śródmieścia. Tam pełnił ważną rolę zastępcy komendanta Zgrupowania Warszawskiego Milicji PPS-WRN oraz delegata komendy Warszawskiego Zgrupowania OW PPS w sztabie dowódcy Warszawskiego Korpusu AK. Jego zaangażowanie w walki powstańcze zostało docenione, ponieważ został awansowany na kapitana oraz 2-krotnie odznaczony Krzyżem Walecznych.

7 października 1944 roku, Edward Bugajski zdołał przedostać się z Warszawy do Krakowa, gdzie włączył się w działalność dowództwa Krakowskiego Zgrupowania OW PPS, kontynuując swoją niezwykłą drogę wojskową.

Okres powojenny

W lutym 1945 roku Edward Bugajski zdecydował się na ujawnienie i wstąpił do „lubelskiej” Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). W 1946 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę jako referent w Związku Rewizyjnym Spółdzielni RP, który w 1948 roku został przekształcony w Centralny Związek Spółdzielczy.

W tym samym roku, tj. w 1948, przystąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) i od 1949 był członkiem ZBoWiD. Jego kariera w Centralnym Związku Spółdzielczym trwała od 1949 do 1951 roku, kiedy to pracował w Zakładzie Wydawnictw Spółdzielczych. Początkowo pełnił funkcję zastępcy kierownika Administracji Wydawnictw, a następnie objął stanowisko kierownika Administracji Czasopism.

Od 1 września 1951 roku piastował stanowisko kierownika Sekcji Wydawniczej I Delegatury RSW „Prasa” w Warszawie. Po zakończeniu swojej działalności publicznej, Edward Bugajski został pochowany na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie, w kwaterze 81B-3-22.

Esperantysta

Edward Bugajski był niezwykle ważną postacią w historii ruchu esperanckiego w Polsce. W 1930 roku podjął się inicjatywy założenia „Esperanckiego Klubu” w Warszawie, co przyczyniło się do popularyzacji esperanto w różnych kręgach społecznych, w tym w organizacjach zawodowych oraz wśród młodzieży robotniczej.

Od roku 1948 pełnił funkcję prezesa Polskiego Związku Esperantystów, a także był aktywnym członkiem Międzynarodowego Komitetu Światowego Związku Esperantystów. Jego działania miały znaczący wpływ na rozwój ruchu esperanckiego w kraju. W latach 1946-1951 Bugajski wykorzystywał platformę Polskiego Radia jako stały spiker esperancki, propagując ideologię esperanta.

Dodatkowo, jego twórczość obejmowała liczne artykuły publikowane w pismach politycznych oraz spółdzielczych. Redagował także „Esperancki Kącik” zamieszczany w czasopismach „Społem” i „Wspólnota”. Jego zaangażowanie i pasja do esperanto pozostawiły trwały ślad w ruchu.

Zmarł 22 marca 1956 roku w Warszawie, w szpitalu MSW przy ulicy Wołoskiej, kończąc tym samym jeden z najwspanialszych rozdziałów w historii esperanta w Polsce.

---

Oceń: Edward Bugajski

---