Adam Moszczeński

---

Życiorys

Adam Moszczeński przyszedł na świat jako syn Bolesława, łowczego kaliskiego, oraz Marianny z Bronikowskich, reprezentujących herb Nałęcz. Warto zauważyć, że jego nazwisko często bywa błędnie zapisywane jako Moszczyński, a w dokumentach cryptonym zarejestrowano go jako A. M. lub Adam Mosz.

W swojej karierze wojskowej pełnił funkcję oficera w armii pruskiej, a także zaangażował się aktywnie w konfederację barską. W 1780 roku reprezentował Kaliskie jako poseł na sejm, a następnie został wybrany sędzią sejmowym do prowincji wielkopolskiej. Był bliskim współpracownikiem oraz patronem Stanisława Szczęsnego Potockiego, a także jednym z najaktywniejszych członków konfederacji targowickiej. Znany jako konsyliarz w konfederacji generalnej koronnej, miał znaczący wpływ na jej obrady. W tym czasie działał również jako jurgieltnik oraz agent rosyjskiego polityka Grigorija Potiomkina.

Od 1785 roku służył jako pułkownik i komendant 14. Regimentu Pieszego, który nosił imię Potockich. W 1786 roku został wybrany posłem na sejm z województwa bracławskiego, co uzmysławia jego znaczącą rolę w ówczesnej polityce. Pełnił funkcję szefa w targowickiej formacji Regimentu Pieszego pod flagą konfederacji wolnych.

Po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej, Moszczeński zmuszony był do ucieczki do Tulczyna. Po III rozbiorze Polski przyjął służbę w armii rosyjskiej, a jego działalność w okresie insurekcji doprowadziła do tragicznych konsekwencji. Sąd Najwyższy Kryminalny skazał go na śmierć przez powieszenie, obok kary wiecznej infamii, konfiskaty majątków oraz utraty wszelkich urzędów.

Należał do francuskiej loży wolnomularskiej Egalité Parfaite et Sincère Amitié, a od 1777 roku także do polskiej loży Parfait Silence, co dodatkowo podkreśla jego złożoną biografię i zaangażowanie w działania społeczne oraz polityczne swojej epoki.

Twórczość

Na schyłek swojego życia Adam Moszczeński postanowił spisać swoje wspomnienia, które zaczęto publikować stopniowo od 1838 roku. Zostały one skompilowane w rozrachunku, który ukazał się w Poznaniu w 1858 roku pod tytułem Pamiętnik do historii polskiej w ostatnich latach panowania Augusta III oraz na początku rządów Stanisława Poniatowskiego. Jego dzieło stanowi niezwykle cenne źródło wiedzy, które pozwala zrozumieć zwyczaje i codzienne życie zarówno magnaterii, jak i szlachty w Polsce tamtego okresu.

Ważniejsze utwory i mowy

• Głos… szambelana J. K. Mci, posła kaliskiego, z dnia 29 września 1780 w Izbie poselskiej, brak miejsca wydania (1780),
• Głos… w Izbie Senatorskiej z dnia 23 października 1782, Warszawa 1782,
• Głos… chorążego winnickiego, posła z województwa bracławskiego, dotyczący uchwały przeciwko rezolucji Rady Nieustającej, z dnia 28 października 1786, mówionego w Izbie poselskiej, Warszawa (1786),
• Głos… sekretarza W. Księstwa Litewskiego, posła bracławskiego, przedstawionego na sesji sejmowej dnia 19 kwietnia 1790 roku, brak miejsca wydania (1790),
• Protestacja przeciwko sukcesji tronu w Polsce z dnia 11 października 1790 roku, brak miejsca wydania (1790), współautor: B. Hulewicz,
• Pamiętnik do historii polskiej… z fragmentami dotyczącymi rzezi humańskiej, opublikowanymi w „Tygodniku Literackim” w roku 1838, nr 11-13; obejmującymi panowanie Augusta III oraz ówczesne zwyczaje, zaprezentowane w „Przyjacielu Ludu” w rocznikach 12 (1845) i 13 (1846); całość opublikowano (W. Broel Plater), Poznań 1858; wydania następne: Poznań 1863; Poznań 1867 „Pamiętniki z XVIII W.” nr 9; Kraków 1888 „Nowa Biblioteka Uniwersalna”, fragmenty dotyczące Buntu Gonty i Żeleźniaka z roku 1768. Publikowane według manuskryptu przez S. Korwina w: Trzeci Maj i Targowica, Kraków 1890, s. 227-240; fragmenty rzezi humańskiej, wydane przez A. Darowskiego w „Niwa” w 1890 roku, nr 3-4; wydanie skrócone (na podstawie wydania z roku 1858) w Warszawie 1905 z przedmową H. Mościckiego, oraz kolejne wydanie tytułowe w Warszawie 1907; rękopisy dostępne w Bibliotece Raczyńskich (sygn. 110) oraz w Ossolineum (sygn. 841/I); odpis dla K. Świdzińskiego w Bibliotece Krasińskich,

Listy

• Do Stanisława Augusta, rękopisy z lat 1764–1792, w zbiorach Biblioteki Czartoryskich (sygn. 672-673, 682, 734),
• Do S. Sz. Potockiego, rękopis znajdujący się w Bibliotece Czartoryskich (sygn. 3474); fragment tego listu pojawia się w pracy W. Smoleńskiego, zatytułowanej Konfederacja targowicka, Kraków 1903,
• Fragmenty z listów od S. Sz. Potockiego oraz jego żony, J. z Mniszchów Potockiej, z lat 1789–1795, opublikowane przez A. Czartkowskiego w Pan na Tulczynie, Lwów (1925) „Gawędy o Dawnym Obyczaju” nr 9, s. 224-228.

---

Oceń: Adam Moszczeński

---