Adolf Warski

---

Życiorys

Wczesna działalność

Adolf Warski swoją przygodę z działalnością polityczną rozpoczął już w czasach młodzieńczych, angażując się w tajne kółka samokształceniowe. W 1886 roku przystąpił do I Proletariatu, a trzy lata później, w 1889, był jednym z założycieli Związku Robotników Polskich. Niestety, jego aktywności polityczne szybko przyciągnęły uwagę władz, co skutkowało aresztowaniem go w 1891 roku i osadzeniem w X Pawilonie Cytadeli. Po uzyskaniu wolności w 1892 roku, wyjechał na emigrację do Paryża.

W Zurychu związał się z socjaldemokratycznym kółkiem studenckim, w którym aktywnie uczestniczyli Róża Luksemburg oraz Leon Jogiches. W 1893 roku, obok Juliana Marchlewskiego, objął redaktora naczelnego pisma „Sprawa Robotnicza”. Tego samego roku był również jednym z inicjatorów utworzenia SDKPiL, w którym zasiadał w Zarządzie Głównym.

Na przełomie XIX i XX wieku Warski kontynuował swoją działalność w Niemczech, gdzie współpracował z Różą Luksemburg. Początkowo był zwolennikiem jej poglądów dotyczących kwestii narodowych. Jako delegat SDKPiL brał udział w II Zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. Był zaangażowany w rewolucję lat 1905–1907, pełniąc rolę redaktora w takich gazetach jak „Robotnik”, „Czerwony Sztandar” i „Sprawa Robotnicza”. W 1905 roku, podczas krajowej konferencji odbywającej się w Warszawie, opracował wraz z Leona Jogichesa program dążący do pełnej autonomii Królestwa Polskiego, które miało stać się republiką parlamentarno-demokratyczną.

W okresie między 1906 a 1911 rokiem, jako członek ZG SDKPiL, skutecznie współrządził partią w bliskiej współpracy z Tyszką, lojalnym zwolennikiem Jogichesa. Na V Zjeździe SDPRR został wybrany do Komitetu Centralnego. W owym czasie stawiał na równe traktowanie bolszewików i mienszewików w SDPRR. Po wybuchu I wojny światowej, Warski działał w Sosnowcu, gdzie wydawał pismo partyjne „Głos Robotniczy”. Na przełomie 1914 i 1915 roku przeniósł się do Szwajcarii.

Na konferencji w Zimmerwaldzie w 1915 roku, reprezentował polską radykalną lewicę, wyrażając krytykę wobec bolszewików i ich tendencji do rozbicia partii lewicowych. W ramach „ruchu zimmerwaldzkiego” podporządkowywał się niemieckim radykałom, w tym Związkowi Spartakusa, na czele z Różą Luksemburg i Karlem Liebknechtem. W 1916 roku powrócił do Warszawy, gdzie podjął działalność partyjną, lecz został wkrótce aresztowany. Po odbyciu zaocznego wyboru do nowego Zarządu Głównego SDKPiL, opublikował krytyczny artykuł dotyczący nowo powstałego państwa polskiego, wyrażając sprzeciw wobec bezprogramowości SDKPiL.

Po I wojnie światowej

W rezultacie rewolucji, w 1918 roku, stał się współzałożycielem Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, która później zmieniła nazwę na KPP. Warski był kluczowym członkiem komitetu, który zainicjował prace nad nowym programem zjednoczonej partii, a jego wniosek o dodanie słowa „Robotnicza” do nazwy partii miał na celu odróżnienie się od organizacji bolszewickich. Na zjeździe zjednoczeniowym stanowczo zastrzegł, że zrezygnuje z członkostwa w partii, jeśli jej program będzie zakładał jedynie autonomię Polski w ramach sfederalizowanej republiki radzieckiej. Niestety, nie uzyskał nominacji do nowych władz partii i pozostał jedynie członkiem Centralnej Redakcji.

Od 1920 roku był również członkiem KC KPRP, a między 1926 a 1929 członkiem Biura Politycznego. Po powrocie do Polski, rozpoczął pracę w Ministerstwie Opieki Społecznej. Warski stał się liderem „większości” w KPP oraz posłem na Sejm I kadencji, obejmując mandat po rezygnacji Stefana Królikowskiego w styczniu 1926 roku. W 1929 roku, podczas VI Plenum KC KPP, oskarżono go o „odchylenia prawicowe”, co skutkowało odsunięciem od władzy. Uczestniczył w V Zjeździe KPP w 1930 roku, gdzie Komintern zdjął go z funkcji partyjnych. Warski został członkiem Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) i osiedlił się w Moskwie, podejmując pracę w Instytucie Marksa-Engelsa-Lenina, gdzie później uzyskał rentę specjalną.

Skazanie i rehabilitacja

W trakcie „wielkiej czystki”, 12 lipca 1937 roku, Warski został aresztowany przez NKWD. Jego wspomnienia obrazują ciężką sytuację psychiczną – jak podaje Wacław Solski, „Zwariował przed śmiercią w więzieniu, wydawało mu się, że go aresztowali hitlerowcy, że jest w Berlinie i na badaniach mówił tylko po niemiecku. Ale nie jestem pewien czy istotnie zwariował. Może to było z jego strony jakąś formą protestu czy demonstracji albo tragiczną drwiną.” Na skutek tych przeżyć, 21 sierpnia 1937 roku, Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR skazało go na karę śmierci z powodu przynależności do szpiegowsko-terrorystycznej organizacji POW. Tego samego dnia został stracony, a jego prochy pochowano anonimowo po kremacji na Cmentarzu Dońskim.

27 lat później, 29 kwietnia 1955 roku, nastąpiła rehabilitacja Warskiego ponownie przez Kolegium Wojskowe SN ZSRR, przywracając jego dobre imię.

Upamiętnienie

W latach 1959–1990 Warski był patronem Stoczni Szczecińskiej, a jego imieniem został nazwany statek – drobnicowiec typu B-54/III z tejże stoczni. Symboliczny grób Adolfa Warskiego znajduje się na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie, w kwaterze 51A-V-26.

Potomkowie

W jego rodzinie zachowały się postacie znane szerszej publiczności – wnukiem był Władysław Krajewski, natomiast prawnukiem jest Stanisław Krajewski.

---

Oceń: Adolf Warski

---