Anna Rajecka

Kultura i sztuka

Anna Rajecka, znana również jako Madame Gault de Saint-Germain, urodziła się około 1762 roku w Warszawie, a zmarła w 1832 roku w Paryżu. Była wybitną polską malarką oraz rysowniczką, która podczas swojej kariery artystycznej zdobyła uznanie nie tylko w Polsce, ale i na międzynarodowej scenie artystycznej.

W swojej edukacji artystycznej miała zaszczyt uczyć się od takich mistrzów jak Ludwik Marteau oraz Marcello Bacciarelli. Około 1783 roku osiedliła się w Paryżu, gdzie kontynuowała swoją twórczość oraz zdobywała nowe doświadczenia.

Na początku swojej kariery była stypendystką króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, co wskazuje na jej znaczenie w ówczesnym życiu artystycznym. Niektórzy uważali ją za nieślubną córkę lub nawet kochankę monarchy, co podkreślało jej wyjątkową pozycję w społeczeństwie. W Paryżu nawiązała współpracę z atelier Jacques-Louisa Davida, co przyczyniało się do jej dalszego rozwoju artystycznego.

W 1791 roku, Rajecka miała zaszczyt jako pierwszy artysta z Polski wystawić swoje prace na paryskim Salonie, co stanowiło ważny krok w jej karierze oraz otworzyło drzwi do szerokiego uznania.

Życiorys

O pierwszych latach życia Anny Rajeckiej niewiele wiadomo. Urodziła się około 1760 roku, najprawdopodobniej w Warszawie, a jej rodziną mógł być malarz Józef Rajecki. W miarę upływu czasu zaczęły pojawiać się pewniejsze informacje, które potwierdzają, że rozwijała swoje umiejętności malarskie pod okiem Ludwika Marteau oraz być może Marcello Bacciarellego. Istnieje prawdopodobieństwo, że nauczyła się tworzenia miniatur od jego żony, Fryderyki z Richterów, a także od Antoniego Lesseura.

Dzięki Bacciarellemu i Marteau Rajecka zyskała dostęp do dworu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jako jedna z niewielu artystek miała zaszczyt uczestniczyć w legendarnych czwartkowych obiadach, co budziło wówczas wiele domysłów i plotek. W kręgach Warszawy krążyły opowieści o jej złośliwej wymianie zdań z biskupem Ignacym Krasickim, które rzekomo były utrwalane w formie frywolnych wierszyków, sugerujące nawiązywanie relacji z królem, chociaż te wierszyki znane są jedynie z późniejszych przekazów. Mówiło się również, że król podarował jej dwór w Starej Wsi koło Białej Rawskiej. Niektórzy, nieprzychylni królowi, spekulowali, że była jego nieślubną córką, co zostało jednak zaprzeczone przez samego króla w liście do Filippo Mazzeiego.

Anna Rajecka specjalizowała się głównie w portretach, a sporadycznie tworzyła także sceny rodzajowe. Najczęściej posługiwała się pastelami, przygotowując wiele rysunków i zajmując się miniaturą, a także kopiując prace znanych artystów. W okresie warszawskim, około 1780 roku, malowała głównie portrety króla oraz osób z jego bliskiego otoczenia.

Od około 1780 roku, na pewno przed 1 czerwca 1783 roku, Rajecka kształciła się jako stypendystka króla w Paryżu, korzystając z gościnności wdowy po królewskim mechaniku Antoine-Josephie Loriocie, znanym wynalazcy. Jej nauczycielem prawdopodobnie był Jean-Baptiste Greuze, a jej styl był jeszcze w XIX wieku dołączany do stylu dzieł z warsztatu tego artysty. Możliwe, że miała także okazję studiować pod okiem Élisabeth Vigée-Lebrun.

W 1788 roku Rajecka wyszła za mąż i postanowiła na stałe osiedlić się we Francji. Jej mężem był artysta miniaturzysta Pierre-Marie Gault de Saint-Germain, autor dzieł o estetyce. Nie zachowały się informacje o tym, czy para doczekała się dzieci.

Choć decyzja o osiedleniu się w Francji rozczarowała Stanisława Augusta Poniatowskiego, który planował dla niej stanowisko profesorskie w Warszawie, Anna poza tym w 1792 roku otrzymywała nadal wsparcie finansowe od króla. Dodatkowo, starała się o królewskie stypendium dla swojego męża, który wiele lat po śmierci króla nadal podpisywał się jako ancien pensionaire du Roi de Pologne – były stypendysta Króla Polski. Istnieją również niepotwierdzone informacje o jej podróżach studyjnych do Włoch; zachował się list do Bacciarellego z 12 listopada 1789 roku, w którym prosiła o umożliwienie takiej podróży, choć otrzymała odmowę z powodu planów króla wobec niej.

W Paryżu, początkowo wysyłała malowane przez siebie obrazy do Warszawy, jednak tylko niewielka ich część została uznana przez Bacciarellego za godną królewskiej kolekcji. Ostatecznie związała się z kręgiem artystycznym Jacques-Louisa Davida, który miał wpływ na poprawę jej prac. Nie jest jasne, czy Rajecka rzeczywiście uzyskała formalne wykształcenie u Davida, bowiem nie znalazła się ani w spisie Delécluze′a, ani w późniejszym spisie wnuka artysty, Julesa Davida, obejmującym jego uczniów.

W czasie pobytu we Francji, dzięki protekcji Louisa de Silvestre’a, zyskała zlecenia wśród miejscowych arystokratów. W tym okresie stworzyła prace, które do dziś uznawane są za jej najważniejsze osiągnięcia, m.in. portrety Anny z Sapiehów Potockiej, Ignacego oraz Stanisława Potockich, a także Aleksandry z Lubomirskich Potockiej (1789). W polskich zbiorach można znaleźć Dziewczynę z gołąbkiem (1790) w Muzeum Narodowym w Warszawie, obraz wysłany w 1791 roku do króla, przedstawiający prawdopodobnie Rozalię z Chodkiewiczów Lubomirską, choć według tradycji miała to być jedna z kobiet z rodziny Potockich, hrabina Tołstoj. W zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie znajduje się także Portret Ignacego Potockiego.

W czasie rewolucji francuskiej w 1789 roku Rajecka wstępnie planowała powrót do Polski, ale została zatrzymana w Paryżu przez zlecenie Stanisława Augusta dotyczące kopii portretów znaczących postaci francuskiego życia politycznego. Z zachowanej korespondencji między Poniatowskim a jego paryskim agentem, Fillippo Mazzeim, wiadomo, że król planował przeznaczyć na te portrety imponującą sumę 500 liwrów, licząc, że wykonawczynią będzie właśnie Rajecka. Analogiczne zamówienie zaproponowano także Jacques-Louisowi Davidowi, który jednak, odrzucając królewskie zlecenie, zgodził się na wybór obrazów do skopiowania, zlecając to swoim uczniom oraz Annie. Mimo negatywnej opinii Davida o talentach Rajeckiej, szczególnie w malarstwie olejnym, król w listach ze stycznia 1791 roku wyrażał się o jej zdolnościach z pełnym uznaniem. Jednak już w marcu tego samego roku sugerował Mazzeiemu zakończenie współpracy z nią, narzekając na jej trudności w zadowoleniu oraz na jakość przesyłanych prac.

Pomimo napiętych relacji z królem, Rajecka pozostała we Francji i początkowo odnosiła sukcesy. W 1791 roku, jako pierwszy polski artysta, wystawiła swoje obrazy na paryskim Salonie. Zachowały się tytuły trzech z jej prac (w tym m.in. portret deputowanego Charlesa Lametha, malarza Jean-Antoine’a Girousta oraz intymny portret księżniczki Lambalk), lecz nie ma pewności co do ich dalszego losu.

Jej prace cechował delikatny erotyzm, czerpiący inspirację z twórczości Jean-Baptiste’a Greuze’a. Następnie, w 1792 roku, gdy w Paryżu zapanował terror rewolucyjny, małżeństwo uciekło do Clermont-Ferrand, a Rajecka prawdopodobnie niedługo potem zaniechała działalności artystycznej. Po pewnym czasie Anna wróciła do Paryża, jednak jej losy w tym czasie pozostają niejasne. Zmarła w Paryżu w 1832 roku, a ostatnie lata życia spędziła w stanie niewidomym.

Twórczość

Pełna lista dzieł Anny Rajeckiej pozostaje nieznana, co jest niezwykle interesujące. W inwentarzu kolekcji obrazów, który sporządzono po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego, znalazło się zaledwie jedno dzieło artystki. Istnieje możliwość, że kilka innych prac zostało błędnie oznaczonych. W książce „Dictionary of pastellists before 1800”, wydanej w 2006 roku przez Neila Jeffaresa, zamieszczono następujące obrazy:

  • Portret księżnej d’Angouleme, née Marie-Thérèse-Charlotte, Madame Royale (1778–1851), owalny pastel o wymiarach 55 × 46, oraz wisiorek z portretem młodego chłopca w niebieskim stroju, przypuszczalnie delfina Louis-François-Joseph-Xavier de France (1781–1789), obydwa w prywatnej kolekcji w Paryżu,
  • Portret Madame Beaulaton, owalny pastel 56 × 45, znajdujący się w musée d’Art Roger-Quilliot w Clermont-Ferrand,
  • Portret Izabeli Branickiej, owalny, 65 × 55, w kolekcji Pałacu Myślewickiego w Warszawie,
  • Portret Cadet Roussel (?Guillaume-Joseph Roussel ou Rousselle, 1743–1807), o wymiarach 65 × 55, w prywatnych rękach we Francji,
  • Portret Marie-Élisabeth de Champflour, owalny pastel 97 × 89, w musée d’Art Roger-Quilliot,
  • Portret Generała Jana Chrzciciela Komarzewskiego w mundurze, z gwiazdą Orderu św. Stanisława, znany z czarno-białych reprodukcji,
  • Dziewczyna z gołąbkiem, przypuszczalnie portret księżnej Rozalii z Chodkiewiczów Lubomirskiej, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie,
  • Wisiorek, na awersie z portretem Edwarda Onslowa (1758–1829), owalny, o wymiarach 61 × 50, na rewersie portret jego żony Marie-Rosalie de Bourdeilles de Brantôme (1761–1842), w zbiorach Clandon Park (National Trust),
  • Portret Ignacego Potockiego (1750–1809), owalny, 60 × 49, w zasobach Muzeum Narodowego w Warszawie,
  • Portret Aleksandry z Lubomirskich Potockiej, żony Stanisława Kostki Potockiego, owalny, 59,5 × 49, zaginiony przed 1945, wcześniej w kolekcji Branickich i zbiorach Pałacu w Wilanowie,
  • Portret doktora Jean-Geoffroy Seifferta, lekarza Księcia Orleanu, znany ze wzmiankach XVIII-wiecznych,
  • Portret księżniczki Sułkowskiej (losy nieznane),
  • Portret Ludwiki z Poniatowskich Zamoyskiej, żony Jana Jakuba Zamoyskiego (1728–1792), w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie,
  • Portret chłopca w stroju w paski, owalny, 75 × 54, w zbiorach Galerie Talabardon & Gautier,
  • Portret mężczyzny w brązowym stroju, 53 × 45, w paryskim musée Nissim de Camondo,
  • Portret młodego mężczyzny w niebieskim płaszczu typu redingote, 40 × 31, wystawiony w 2015 roku na aukcji w Clermont-Ferrand przez dom Vassy Jalenques,
  • Portret damy w białej szacie, owalny, 45 × 38, sprzedany przez paryski dom aukcyjny Drouot 17 października 2011 roku za 8500 euro,
  • Portret nieznanej damy, pastel na papierze, 55,5 × 46,3, znajdujący się w kolekcji Musée des Beaux-arts w Dijon,
  • Dwa portrety kobiece wzmiankowane w materiałach Salonu z 1791 roku (numery 166 i 341),
  • Portret śpiącej dziewczyny (Śpiąca kobieta), pastel na papierze, owalny, 49,5 × 60,5, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie,
  • Satyr i Przechodzień (na motywach bajki La Fontaine’a), wystawiony na Salonie w 1791 roku, pod numerem 90,
  • Flora niosąca girlandę z kwiatów, reprezentująca Pokój, o wymiarach 70,2 × 56,7, dawniej w kolekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego w Pałacu pod Blachą, ostatnie wzmianki w 1819 roku, znany z reprodukcji,
  • Alegoria czterech pór roku, 81 × 63,5 (losy jak powyżej),
  • Lato, do ok. 1944 w zbiorach łańcuckich Alfreda Potockiego, zaginiony,
  • Dziewczyna w wianku, owalny, 58,5 × 48,5, sprzedany na aukcji Sadde-Collette 8 października 2000 roku za 38 500 franków.

Przypisy

  1. a b c d e f g Jeffares 2006 ↓, s. 1–3.
  2. a b c d e f g h i j k l Jeffares 2006 ↓, s. 1.
  3. a b c d Jakubowska 2011 ↓, s. 19.
  4. a b Jakubowska 2011 ↓, s. 20.
  5. Gniotek 2005 ↓, s. 37–39.
  6. a b Gniotek 2005 ↓, s. 39.
  7. Król 1988 ↓, s. 96–99.
  8. a b c Król 1988 ↓, s. 99.
  9. Król 1988 ↓, s. 97.
  10. a b Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 86.
  11. Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 87–88.
  12. Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 87.
  13. Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 88.
  14. a b Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 91.
  15. a b Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 50.
  16. Batowski 1951 ↓, s. 5.
  17. Batowski 1951 ↓, s. 6.
  18. Batowski 1951 ↓, s. 13.
  19. a b c d Kozakiewicz 1976 ↓, s. 266–267.
  20. a b c Kozakiewicz 1976 ↓, s. 266.
  21. a b c Greer 2001 ↓, s. 304.
  22. Salon 1791 ↓.
  23. a b c d e f g Rastawiecki 1851 ↓, s. 125.
  24. Webart.omikron.com.pl – biografia. [dostęp 09.03.2009 r.]
  25. Pałac w Wilanowie – zdjęcie i opis obrazu.

Oceń: Anna Rajecka

★★★★★
Średnia ocena:4.59 Liczba ocen:25