Andrzej Trautman

---

Życiorys

Pochodzenie i kariera

Andrzej Trautman przyszedł na świat w Warszawie. Podczas burzliwych dni powstania warszawskiego, razem z matką został deportowany do Niemiec. Gdy osiągnął wiek dwunastu lat, jego rodzina podjęła decyzję o przeprowadzce do Paryża, gdzie Andrzej ukończył szkołę średnią. W 1949 roku powrócił do Polski, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Łączności Politechniki Warszawskiej, gdzie w 1955 roku uzyskał tytuł magistra inżyniera.

W następnych latach Trautman pogłębiał swoją wiedzę w dziedzinie fizyki w grupie Leopolda Infelda, działając w Instytucie Fizyki Polskiej Akademii Nauk. W 1959 roku obronił pracę doktorską, która dotyczyła promieniowania grawitacyjnego, pod okiem mentorów Infelda i Jerzego Plebańskiego. W 1962 roku zdobył habilitację, opierając się na badaniach dotyczących praw zachowania w ramach ogólnej teorii względności.

Przez ponad cztery dekady Andrzej Trautman był związany z Instytutem Fizyki Teoretycznej (IFT) na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, pracując tam od 1961 roku aż do momentu przejścia na emeryturę w 2003 roku. Na swojej drodze kariery zajmował różne stanowiska, począwszy od adiunkta, aż do profesora zwyczajnego, którym został w 1964 roku. W latach 1974-1983 pełnił również funkcję dyrektora IFT.

Dorobek naukowy

Trautman jest uznawany za jednego z pionierów w dziedzinie teorii fal grawitacyjnych, których wyniki zostały potwierdzone w 2015 roku w amerykańskich obserwatoriach LIGO. W 1960 roku wspólnie z Ivorem Robinsonem opublikował znaczący artykuł, który stanowił nowe spojrzenie na fale grawitacyjne, dostarczając rozwiązania równań Einsteina. Dodatkowo prowadził badania nad teorią Einsteina-Cartana. Andrzej Trautman miał także znaczący wkład w rozwój matematycznych metod w fizyce, eksplorując takie dziedziny jak teoria grup oraz ich reprezentacje, algebra Clifforda, spinory czy twistory. Uznanie dla jego pracy wyraża się poprzez nadanie nazw pojęciom, takim jak metryki Trautmana-Robinsona oraz masy Trautmana-Bondiego.

W latach 1965-1999 Trautman wypromował sześciu doktorów, w tym J.P. Lasotę (1971), Marka Abramowicza (1973) oraz Jerzego Lewandowskiego (1989). Miał również znaczący wpływ na badania Michała Hellera, recenzując jego doktorat w 1966 roku, a w latach 90. sugerując mu zastosowanie geometrii nieprzemiennej w teorii względności.

Poza działalnością naukową, Trautman angażował się również w popularyzację fizyki, m.in. poprzez przeprowadzanie wywiadów, organizację wykładów publicznych oraz pisanie książek. Był także autorem tłumaczeń prac Alberta Einsteina na język polski.

Status polityczny

Jak sam relacjonował, w latach 1952-1981 był członkiem PZPR, jednak w dniu 17 grudnia 1981 roku złożył swoją legitymację partyjną, co było wyrazem protestu przeciwko pacyfikacji górników w kopalni Wujek.

Życie prywatne

Andrzej Trautman był żonaty z Różą Michalską, która później przyjęła nazwisko Trautman. Również ona zajmowała się pisaniem pracy doktoranckiej pod kierunkiem Infelda. W swoich wspomnieniach, Andrzej Trautman podkreślał, że to właśnie Róża miała kluczową rolę w przekonaniu ich profesora o istnieniu obserwowalnych fal grawitacyjnych, co było dla niego osobistym wyzwaniem, którego sam nie potrafił zrealizować.

Również ich syn, Paweł, poszedł w ślady rodziców i uzyskał tytuł doktora fizyki, kontynuując rodzinną tradycję w dziedzinie nauki.

Publikacje

Artykuły

W trakcie swojej imponującej kariery, która miała miejsce od 1955 do 2014 roku, Andrzej Trautman opublikował ponad sto artykułów badawczych. Jego prace pojawiły się w co najmniej kilkunastu cenionych czasopismach naukowych, w tym:

• „Communications in Mathematical Physics”,
• „General Relativity and Gravitation”,
• „Acta Physica Polonica B”,
• „Journal of Geometry and Physics”,
• „International Journal of Modern Physics A”,
• „Classical and Quantum Gravity”,
• „Twistor Newsletter”,
• „Contemporary Mathematics”,
• „Proceedings of the Royal Society of London”,
• „Journal of Mathematical Physics”,
• „Journal of Theoretical Physics”,
• „Physical Review Letters”.

Trautman współpracował z innymi autorami, prezentując kilkadziesiąt prac naukowych w gronie zespołów, wśród których znaleźli się uznani badacze, tacy jak Jerzy Lewandowski, Ivor Robinson oraz Hermann Bondi, a także jego uczniowie.

Książki – autorstwo

• 1971: Teoria względności, współautorstwo z Wojciechem Kopczyńskim, wydanie przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN,
• 1981: Czasoprzestrzeń i grawitacja, ponownie wspólnie z Wojciechem Kopczyńskim, wydanie przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe, ISBN 83-0102266-3,
• 1984: II wydanie, PWN, ISBN 83-0102266-3,
• 1992: Spacetime and gravitation, tłumaczenie Jerzy Bałdyga i Antoni Pol, PWN oraz Wiley, ISBN 83-0109995-X.

Tłumaczenia książek

• 1958: Albert Einstein, Istota teorii względności (oryg. The Meaning of Relativity), PWN,
• 1962: II wydanie, PWN,
• 1997: III wydanie, seria „Klasycy Nauki”, Prószyński i S-ka, ISBN 83-7180627-2,
• 2021: nowe wydanie, Zysk i S-ka, ISBN 978-83-8202341-1.

Członkostwa

Andrzej Trautman ma bogate doświadczenie w zakresie członkostw w licznych prestiżowych instytucjach naukowych oraz kulturalnych. Oto kluczowe momenty w jego karierze:

• w 1969 roku został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk,
• w 1976 roku uzyskał tytuł członka rzeczistego PAN,
• w latach 1978–1980 pełnił funkcję wiceprezesa Polskiej Akademii Nauk,
• w 1981 roku był jednym z 124 członków założycieli Światowej Rady Kultury (ang. WCC), co czyni go jednym z trzech Polaków, obok Leonarda Sosnowskiego i Stefana Ślopka, którzy odegrali kluczową rolę w tym przedsięwzięciu,
• w 1984 roku otrzymał tytuł członka honorowego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego,
• w 2000 roku ponownie został wyróżniony tytułem członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności.

Nagrody

Odznaczenia i inne nagrody państwowe

W ciągu swojej kariery Andrzej Trautman zdobył liczne uznania za swoje osiągnięcia. Wśród nagród państwowych wyróżniają się:

• 1976: Nagroda Państwowa I stopnia,
• 2003: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• 2016: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

Inne nagrody

Dodatkowo, w życiu zawodowym Trautmana nie zabrakło również innych istotnych wyróżnień, które potwierdzają jego wysoki poziom dokonań:

• 1984: Nagroda Fundacji im. A. Jurzykowskiego,
• 1986: Medal Mariana Smoluchowskiego, przyznawany przez Polskie Towarzystwo Fizyczne,
• 2001: doktorat honorowy od Uniwersytetu Śląskiego w Opawie (Czechy),
• 2017: Nagroda FNP w obszarze nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich,
• 2021: Medal Amaldiego od Włoskiego Towarzystwa Ogólnej Teorii Względności i Fizyki Grawitacyjnej (wł. Medaglia Amaldi).

Warto zaznaczyć, że w 2016 roku, dzięki pierwszym obserwacjom fal czasoprzestrzennych, Trautman stał się jednym z faworytów do prestiżowej Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki. Mimo że w 2017 roku Nobla przyznano za odkrycia w tej dziedzinie, nagrodzeni zostali jedynie Ci, którzy bezpośrednio obserwowali te fale: Kip Thorne, Rainer Weiss i Barry Barish.

---

Oceń: Andrzej Trautman

---