Pomnik Drzewa Pawiackiego

---

Historia

W cieniu historycznych wydarzeń, wiąz limak przyciągał uwagę, znajdując się na dziedzińcu więzienia Pawiak od początku XX wieku. W trakcie II wojny światowej, miejsce to zostało przemienione w więzienie śledcze gestapo, w którym przetrzymywano około 100 tysięcy Polaków, a ponad 37 tysięcy z nich straciło życie. Drzewo na dziedzińcu stanowiło dla uwięzionych jeden z bezcennych symboli nadziei oraz przyszłości. Wiele relacji więźniów z tamtego okresu wzmiankuje o tym drzewie jako o źródle otuchy.

Wiąz ulokowany obok fragmentu bramy ocalał z zniszczeń, gdy Niemcy wysadzili budynki więzienia podczas powstania warszawskiego 21 sierpnia 1944 roku. Już na początku 1945 roku na jego pniu zaczęły pojawiać się nekrologi i ogłoszenia o poszukiwaniach, przytwierdzane przez bliskich ofiar. W miarę upływu czasu, pień pokrył się tabliczkami, stając się ważnym symbolem męczeństwa narodowego oraz Warszawskiej martyrologii.

W 1965 roku powstało Muzeum Więzienia Pawiak, w którym wiąz zyskał szczególne znaczenie. W pamiętnym dniu 18 czerwca 1983 roku, podczas swojej wizyty w Polsce, modlił się przy nim papież Jan Paweł II. Niestety, choroba drzewa, zwana grafiozą oraz gwoździe wbite w pień, doprowadziły do jego obumierania, które nastąpiło w 1984 roku.

Z uwagi na historyczną wartość, marzeniem było zachowanie obumarłego wiązu. W latach 1992-1993 przeprowadzono szereg działań konserwatorskich, m.in. nasączając drzewo impregnatami oraz wzmacniając jego korzenie konstrukcją z żelbetu. Ustalono również metalową obręcz do przymocowania tabliczek. Pomimo starania, w grudniu 2002 roku drzewo zaczęło się przechylać, co stawiało je w sytuacji zagrożenia.

Na początku 2004 roku, po szczegółowych ekspertyzach, uznano, że trwałe zabezpieczenie drewna jest niemożliwe. Zdecydowano o ścięciu drzewa i wykonaniu kopii-pomnika z brązu. Dzięki staraniom stołecznej konserwator zabytków Ewy Nekandy-Trepki, Rada m.st. Warszawy przeznaczyła na ten cel 280 tys. złotych. Ze względu na specyfikę tego projektu, zamówienie wykonania pomnika powierzone zostało bez przetargu.

Po ścięciu, które miało miejsce w dniach 24 i 25 listopada 2004 roku, na przekroju pnia naliczono 80 słoi, co pozwoliło ustalić, że obumarłe drzewo miało około 80 lat. Fragmenty pnia przewieziono do Gliwic w celu wykonania formy odlewniczej, gdzie z 74 fragmentów stworzono pomnik. Każdy szczegół, w tym pęknięcia i ślady po gwoździach, został odwzorowany w skali 1:1 oraz spatynowany. Całość ważyła 4,5 tony.

29 kwietnia 2005 roku odbyła się uroczystość pożegnalna w gliwickiej hali Starej Odlewni z udziałem pracowników zakładów oraz przedstawicieli władz. Ceremonię wzbogacił koncert Orkiestry Akademii Beethovenowskiej oraz recytacja wierszy Karola Wojtyły przez Jerzego Kuczerę. W kwestii transportu, konieczne było odpiłowanie trzech gałęzi, aby zachować odpowiednią wysokość, które po dostarczeniu zamontowano ponownie.

Obiekt dotarł do Warszawy 8 maja 2005 roku i umieszczono go na betonowym fundamencie, w miejscu, gdzie niegdyś rosło drzewo. Wydarzenie to wzbudziło ogromne zainteresowanie mediów i mieszkańców. Pomnik nie był jednak gotowy do końca, gdyż wymagał przywrócenia tabliczek, które po renowacji zawieszono na nowej konstrukcji. Ostatecznie, 8 czerwca 2005 roku odbyło się uroczyste odsłonięcie pomnika.

Podczas ceremonii przemówienia wygłosili między innymi prezydent Warszawy Lech Kaczyński oraz marszałek województwa mazowieckiego Adam Struzik. Obchody zgromadziły nie tylko byłych więźniów oraz ich rodziny, ale także przedstawicieli organizacji kombatanckich oraz lokalnej społeczności, w tym delegację z Gliwic.

W Muzeum Więzienia Pawiak, w dawnym kinie, stworzono stałą ekspozycję poświęconą wyłącznie historii wiązu. Prezentowane są tam archiwalne fotografie, fragmenty konarów oraz oryginalne tabliczki, które przypominają o niezwykłej historii tego miejsca.

---

Oceń: Pomnik Drzewa Pawiackiego

---