Muzeum Harcerstwa w Warszawie

---

Historia

Historia Muzeum Harcerstwa w Warszawie sięga początków ruchu harcerskiego, z pierwszymi wzmiankami datowanymi na 1916 rok. W okresie międzywojennym, ideę stworzenia takiej placówki wsparł Wacław Błażejewski, jednakże postępy w tej materii zostały zatrzymane przez wybuch II wojny światowej.

Po zakończeniu wojny Związek Harcerstwa Polskiego reaktywował swoją działalność, a jego wydział historii i dokumentacji Głównej Kwatery ZHP rozpoczął gromadzenie cennych dokumentów oraz pamiątek harcerskich. Działania te stanowiły fundament, na którym powstało Muzeum Harcerstwa. 6 czerwca 2001 roku, decyzją Naczelnika ZHP, hm. Wiesława Maślanki, została zainaugurowana działalność tego muzeum, które od samego początku zaprosiło do współpracy inne organizacje harcerskie.

W latach 2005–2010 muzeum miało swoją siedzibę w Świątyni Egipskiej, mieszczącej się w Łazienkach Królewskich w Warszawie. W 2010 roku, po okresie dynamicznego rozwoju, zbiory muzealne zostały przeniesione do budynku Głównej Kwatery ZHP przy ul. Konopnickiej 6 w Warszawie, co znacząco wpłynęło na dalszy rozwój działalności placówki.

Cele

Muzeum Harcerstwa w Warszawie ma na celu trwałą ochronę dóbr kultury związanych z historią harcerstwa polskiego oraz skautingu. Jego działalność opiera się na kilku kluczowych aspektach, które są niezwykle istotne dla kultywowania tradycji.

• zapewnienie trwałej ochrony dóbr kultury związanych z historią harcerstwa polskiego oraz skautingu,
• informowanie społeczeństwa o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów,
• upowszechnianie podstawowych wartości harcerstwa oraz pedagogicznej myśli harcerskiej,
• kształtowanie wartości poznawczych i umożliwienie kontaktu ze zbiorami.

Zadania

Podstawowe obowiązki, jakie wypełnia muzeum, obejmują wszechstronne działania na rzecz kultury, związane z jego misją i celami.

• gromadzenie dóbr kultury związanych z działalnością muzeum,
• inwentaryzacja, katalogowanie oraz naukowe opracowywanie zgromadzonych eksponatów i materiałów dokumentacyjnych,
• zapewnianie odpowiedniej konserwacji i zabezpieczenia muzealiów,
• przechowywanie zbiorów w条件を保持し zapewniających bezpieczeństwo i łatwy dostęp, który jest istotny dla celów badawczych,
• organizowanie i prowadzenie badań naukowych,
• przygotowywanie wystaw stałych, cyklicznych oraz objazdowych,
• gromadzenie i katalogowanie literatury specjalistycznej, odpowiedniej dla charakteru działalności muzeum,
• prowadzenie działań edukacyjnych i wychowawczych w partnerstwie z odpowiednimi instytucjami oraz jednostkami organizacyjnymi, mających na celu rozwój potrzeb i zainteresowań kulturalnych oraz wychowawczych związanych z harcerstwem i skautingiem,
• angażowanie się w działalność wydawniczą,
• oferowanie doradztwa oraz współpracę z jednostkami harcerskimi, które zajmują się gromadzeniem regionalnych i lokalnych eksponatów oraz archiwów, w kontekście ich katalogowania, przechowywania oraz naukowego opracowania,
• współdziałanie w promowaniu prowadzonej działalności z instytucjami oraz stowarzyszeniami o podobnych celach.

Filie muzeum

Muzeum Harcerstwa w Warszawie posiada dwie interesujące filie, które umiejscowione są w Pruszkowie oraz Ursusie. Filia w Pruszkowie została otwarta we wrześniu 2011 roku, a jej status Filii nadano dopiero we wrześniu 2012 roku. Obecnie kierowniczką tej placówki jest hm. Monika Pawełczyńska-Ślusarczyk HR, która pełni również rolę instruktorki Muzeum Harcerstwa.

Z kolei Filia w Ursusie, znana jako Izba Pamięci Hufca Ursus Włochy, rozpoczęła swoją działalność w 2003 roku, a jej powstanie zawdzięczamy inicjatywie instruktorów Harcerskiego Kręgu Seniorów działających przy hufcu ZHP Ursus – Włochy. W wyniku współpracy pomiędzy Dyrektorem Muzeum Harcerstwa oraz Komendantem Hufca ZHP Ursus-Włochy, w 2017 roku filia uzyskała formalny status Filii Muzeum Harcerstwa. Obecnie kierowniczką tej placówki jest hm. Hanna Murawska.

Zorganizowane wystawy

Muzeum Harcerstwa w Warszawie regularnie organizuje i prezentuje wystawy, które są również dostępne na ich stronie internetowej. Poniżej przedstawiamy wybrane ekspozycje, które można zobaczyć:

• Warszawie przed 100-leciem harcerstwa (Warszawa, 2002),
• Niepodległość harcerstwem znaczona (Warszawa, 2002),
• Aleksander Kamiński – życie służbą, służba życiem (Warszawa, 2003),
• Stefan Wincenty Frelichowski, patron harcerek i harcerzy (Warszawa, 2003),
• Nad nami orzeł biały – historia współpracy wojska i harcerstwa (Wrocław, 2003),
• Historia Poczt Harcerskich w 90-tą rocznicę ich powstania (Warszawa, 2004),
• Czy oni mieli inną młodość – wojenna służba harcerstwa (Warszawa, 2004),
• Wojenna służba harcerstwa (2004),
• Europejska wspólnota skautowa w 70-tą rocznicę jubileuszowego Zlotu Harcerstwa w Spale (Warszawa, Tomaszów Mazowiecki, 2005),
• Harcerstwo Lwowskie 1911–1939 (Warszawa, 2005),
• Całym życiem pełnić służbę – dokonania harcerstwa w okresie walk z okupantem (Warszawa, 2005),
• Historia poczt harcerskich i skautowych (Warszawa, Rottenburg, Wieluń, Kraków, 2006),
• Wychowanie morskie i żeglarskie harcerską szkołą patriotyzmu (Gdynia, Warszawa, Kielce, 2006-2007),
• Grunwald w tradycji Związku Harcerstwa Polskiego (Warszawa, Grunwald, 2007, we współpracy ze „Wspólnotą Drużyn Grunwaldzkich”),
• Początki – ruch skautowy na ziemiach polskich 1910-1921 (Kielce, Warszawa, 2007),
• Harcerskie Dekady (Łódź, Warszawa, Kielce, 2007),
• Harcerska służba pamięci – opieka harcerek i harcerzy nad cmentarzami legionowymi na Wołyniu (Warszawa, 2007),
• Dzieje harcerskiego munduru (Kielce, Gdańsk, 2008),
• Olga i Andrzej Małkowscy – twórcy harcerstwa (Warszawa, 2008),
• Braterstwo – Dziś, Jutro, Pojutrze – harcerski i harcerze w służbie Polskiego Państwa Podziemnego (Warszawa, 2009),
• Harcerskie dekady. Wystawa 100-lecia harcerstwa (Kraków, 2010),
• Harcerskie dekady. tradycja Polskich Sił Zbrojnych w 100 leciu harcerstwa (Kraków, Warszawa, 2010),
• Harcmistrz Władysław Skoraczewski – wystawa biograficzna w 30-tą rocznicę śmierci (Warszawa, 2010),
• Niepodległość Harcerstwem Znaczona (Gdańsk, Lublin, 2018),
• Emancypantki czy Siłaczki – Harcerki Polski 1911 – 1949 (Warszawa, Gdańsk, 2018),
• Harcerze w Legionach (Warszawa, 2013),
• 50 lat Nieprzetartego Szlaku w ZHP – Kochaj ludzi, a serca w nich obudzisz… (Warszawa),
• Wartości (Warszawa),
• Polish Guides and Scouts to serve Poland in the underground movement and open Fight During World War II (Warszawa),
• 1914-1921 – Harcerskie drogi do Niepodległej (Wystawa objazdowa w Piotrkowie Trybunalskim [wernisaż], Płocku, Kielcach, Warszawie i Bielskim Podlaskim).

Udział w zlotach

Muzeum Harcerstwa nieustannie angażuje się w różnorodne wydarzenia, a jednym z najbardziej znaczących był Zlot 100-lecia ZHP, który odbył się w 2018 roku w Gdańsku. Tam, w wyznaczonym namiocie ekspozycyjnym, zaprezentowano ciekawe wystawy, takie jak:

• Niepodległość Harcerstwem Znaczona,
• Emancypantki czy Siłaczki – Harcerki Polski 1911 – 1949,
• Dzieje harcerskiego munduru.

Dodatkowo, muzeum przygotowało namiot historyczny, a jego instruktorzy prowadzili szereg zajęć edukacyjnych, w tym „Wędrówka przez stulecie” oraz „Dzieje utrwalone w fotografii”. Umożliwiło to uczestnikom zgłębienie fascynujących tematów związanych z tradycjami harcerskimi.

Warto również wspomnieć o Jubileuszowym Zlocie Stulecia Harcerstwa, który miał miejsce w Krakowie w 2010 roku. Podczas tego wydarzenia Muzeum Harcerstwa zorganizowało imponującą wystawę pt. „Harcerskie dekady. Wystawa 100-lecia Harcerstwa”. Ekspozycja ta została podzielona na dwie części: plenerową, umiejscowioną na Krakowskich Błoniach, gdzie zajmowała powierzchnię 200 m², oraz na ekspozycyjną w Pałacu Sztuki, która była znacznie większa, bo zajmowała 1000 m².

Wystawa ta została wzbogacona o dodatkowe materiały, takie jak prezentacja „Tradycje polskich sił zbrojnych w stuleciu harcerstwa”, a także liczne zajęcia edukacyjne, które miały na celu pogłębienie wiedzy uczestników o bogatej historii harcerstwa.

Działalność wydawnicza

Muzeum Harcerstwa jest aktywnym wydawcą różnorodnych książek oraz publikacji dotyczących bogatej historii harcerstwa. Wśród jego najbardziej znanych dzieł znajduje się Harcerski Słownik Biograficzny, który składa się z pięciu tomów. Głównym celem tej encyklopedii jest zebranie biogramów osób, które w znaczący sposób przyczyniły się do działalności ruchu harcerskiego.

Od roku 2018 Muzeum wznowiło wydawanie Rocznika Naukowego „Harcerstwo”, dostępnego zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej. Ta nowa publikacja nawiązuje do tradycji miesięcznika „Harcerstwo” i jest z powodzeniem kontynuacją działań po długiej przerwie trwającej ponad dwie dekady.

Interesującym projektem jest również Przewodnik Archiwalny po zbiorach Muzeum Harcerstwa, który został stworzony we współpracy z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych. Może pochwalić się trzema tomami, które dotyczą różnych zbiorów:

• Przewodnik po zbiorach „Zespół 1911-1939” oraz „Zespół wspomnień i historii lokalnych” (2016),
• Przewodnik po „Zbiorze akt 1939-1945” i „Zbiorze spuścizn” (2017),
• Przewodnik po „zbiorze akt personalnych członków Szarych Szeregów” (2019).

Od roku 2008 Muzeum wydaje także tematystyczne kalendarze, które są powiązane z aktualnymi rocznicami oraz postaciami ważnymi w historii harcerstwa. Dotychczas opublikowano wiele interesujących edycji, w tym:

• Olga i Andrzej Małkowscy (2008),
• Rok stulecia harcerstwa – najciekawsze wydawnictwa w zbiorach Muzeum (2010),
• 20-lecie powrotu ZHP do światowej rodziny skautowej (2016),
• Przewodniczący ZHP 1990-1996, harcmistrz Stefan Mirowski (2017),
• Harcerskie Zloty w 100-lecie Związku Harcerstwa Polskiego (2018),
• Szare Szeregi, 80. rocznica przejścia ZHP do konspiracji (2019),
• Harcerska Straż nad Wisłą 1920 – 2020 (2020),
• 20 lat Muzeum Harcerstwa w 100. rocznicę urodzin Tadeusza Zawadzkiego „Zośki” (2021).

W ofercie wydawniczej Muzeum znajdują się także istotne książki, w tym:

• Harcerskie Tradycje Oręża Polskiego w zbiorach Muzeum Harcerstwa, autorstwa Julii Tazbir,
• II wydanie „Gawęd druhny babci” autorstwa Haliny Wiśniewskiej,
• Monografia 7. Drużyny Wileńskiej Harcerzy im. Jakuba Jasińskiego w Wilnie, 1919-1939 r., autorstwa hm. Kai Drąg,
• III wydanie „Styl życia” autorstwa Stefana Mirowskiego.

Rozgłośnia Harcerska

Muzeum Harcerstwa w Warszawie gromadzi niezmiernie cenne zbiory archiwalnych nagrań, które pochodzą z drugiej połowy XX wieku. Wśród zbiorów możemy znaleźć nagrania z lat 60., 70., 80. oraz 90. ubiegłego stulecia.

Dzięki zastosowaniu innowacyjnych procesów digitalizacji w latach 2011–2012, realizowanych przez Narodowy Instytut Audiowizualny oraz w 2014 roku przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, materiały te stały się dostępne dla szerszego grona odbiorców.

Obecnie, nagrania można bez żadnych przeszkód odsłuchiwać na stronie internetowej Muzeum Harcerstwa, co sprzyja popularyzacji tej unikalnej audiowizualnej spuścizny.

Władze i zespoły

Muzeum Harcerstwa w Warszawie jest zorganizowane w sposób przemyślany, co umożliwia efektywne zarządzanie jego działalnością. Na czele całej instytucji znajduje się dyrektor, który pełni kluczową rolę w kierowaniu pracami Muzeum. Pierwszym dyrektorem oraz współzałożycielem Muzeum był Andrzej Borodzik. Od 1 sierpnia 2021 roku, stanowisko to obejmuje phm. dr Paweł Bezak, który jest nie tylko historykiem i muzealnikiem, ale także doświadczonym instruktorem harcerskim.

W Muzeum Harcerstwa działają różnorodne działy i zespoły, które pełnią ważne funkcje w ramach całej organizacji. Oto lista obecnych jednostek:

• Dział Administracyjny,
• Dział Historyczny,
• Dział Głównego Inwentaryzatora,
• Zespół Akcesji,
• Zespół Zbiorów Głównych,
• Zespół Zbiorów Archiwaliów,
• Zespół Ikonografii,
• Zespół Archiwum Dokumentacji Mechanicznej,
• Dział Naukowo-Badawczy,
• Biblioteka,
• Filie Muzeum Harcerstwa.

Nad całością prac Muzeum czuwa Rada Naukowa, która sprawuje opiekę naukową oraz doradczą. Przewodniczącym tej rady jest hm. prof. dr hab. Adam Massalski.

---

Oceń: Muzeum Harcerstwa w Warszawie

---