Teodora Krajewska

---

Życiorys

Rodzina i wykształcenie

Teodora Krajewska przyszła na świat w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Jej ojciec, Ignacy, był pracownikiem oświaty, podczas gdy matka, Seweryna (z domu Główczyńska), zajmowała się wychowaniem dzieci, w tym ośmiu córek. Wśród sióstr Krajewskiej znalazły się znane postacie, takie jak aktorka Ada Kosmowska, dentystka Zofia de Beaurain oraz magister farmacji Janina Jastrzębska. Teodora ukończyła prestiżowe II Gimnazjum Żeńskie w Warszawie, po czym zdała egzamin nauczycielski i rozpoczęła pracę jako nauczycielka arytmetyki w gimnazjum. Jednakże, po zawarciu małżeństwa z Ignacym Krajewskim, profesorem filologii klasycznej, w 1876 roku zrezygnowała z kariery edukacyjnej.

Rodzina Krajewskich często gościła u siebie przedstawicieli inteligencji, co znacząco wpłynęło na rozwój literacki Teodory, która rozpoczęła pisanie powieści, wierszy, recenzji literackich oraz tłumaczeń. Tragedią w jej życiu był zgon męża w 1881 roku. Po stracie, Teodora powróciła do zawodu nauczycielki, pracując w prywatnym gimnazjum prowadzonym przez ciotki, jednocześnie kontynuując pisanie literatury. Wbrew oczekiwaniom rodziny i normom społecznym tego okresu, Krajewska nie zdecydowała się na ponowne małżeństwo. W 1883 roku wyjechała do Szwajcarii i rozpoczęła studia na Uniwersytecie w Genewie, gdzie stała się pierwszą kobietą w historii tej uczelni, która pełniła rolę asystentki.

Na początku studiowała fizjologię, a w 1885 roku przeszła na medycynę. Angażując się w działalność polskiej diaspory w Szwajcarii, pełniła funkcję przewodniczącej Stowarzyszenia Polskich Studentów. Ukończyła studia w 1891 roku, a jej dysertacja zdobyła uznanie jako jedna z najlepszych. Niemniej jednak, Teodora napotkała trudności z nostryfikacją dyplomu i praktyką lekarską w Warszawie, co skłoniło ją do odpowiedzi na ogłoszenie austriackich władz, poszukujących lekarek do pracy w Bośni i Hercegowinie.

Kariera lekarska

W 1892 roku władze Austro-Węgler mianowały Teodorę Krajewską pracowniczką publicznej służby zdrowia (Amtärztin) w Tuzli. Aby zdobyć umiejętności w zakresie ginekologii i położnictwa, przeszła szkolenie w klinice w Wiedniu. W tym czasie, kobiety w Austro-Węgrzech nie miały możliwości studiowania medycyny ani wykonywania zawodu lekarza, jednak w jej przypadku zrobiono wyjątek, gdyż muzułmanki w Bośni i Hercegowinie odmawiały leczenia przez mężczyzn. Teodora była pierwszą kobietą w tym regionie z solidnym wykształceniem medycznym. Przed objęciem stanowiska uzyskała austriackie obywatelstwo, zastępując w Tuzli Annę Bayerovą z Czech.

Krajewska dotarła do Tuzli w marcu 1893 roku, gdzie szybko nauczyła się języka serbsko-chorwackiego. Na wizyty w odległych górskich miejscowościach jeździła na kucach, a w surowych zimowych warunkach chodziła pieszo. Oprócz pracy w zawodzie, wykładała higienę w seminariach nauczycielskich dla dziewcząt i uczyła dzieci polski w szkole dla Polaków. Była również aktywistką, działając na rzecz zwiększenia dostępności edukacji dla kobiet na różnych poziomach, w tym uniwersyteckim. Ze względu na duże zapotrzebowanie na jej usługi, władze Austro-Węgier zatrudniły kolejną lekarkę, Czeszkę Bohuslavę Kreckovą, która objęła posadę w Mostarze.

W 1896 roku brała udział w Międzynarodowym Kongresie Kobiet w Berlinie, gdzie popierała poglądy kolonialne, uzasadniając, że mieszkańcy Bośni i Hercegowiny potrzebowali „cywilizacji i postępu z zewnątrz”, co spotkało się z krytyką ze strony wiodących austriackich ruchów feministycznych. Krajewska wykazywała również zainteresowanie osteomalacją, publikując artykuł w 1900 roku, w którym opisała to schorzenie wśród muzułmanek żyjących w górnych obszarach Tuzli. Wskazała na różne czynniki, które mogły sprzyjać tej chorobie, takie jak ubóstwo, wilgotny klimat i lokalne zwyczaje. W 1901 roku zamieszkała w Sarajewie, gdzie regularnie odwiedzała pobliskie miasta, a także uczyła higieny w lokalnych szkołach. Dzięki temu nawiązała bliską przyjaźń z inną pisarką, Jagodą Truhelką.

Emerytura

Po zakończeniu I wojny światowej Teodora Krajewska, w przeciwieństwie do wielu innych Polaków znajdujących się wśród lokalnej elity, nie zdecydowała się na przeprowadzkę do nowo utworzonej II Rzeczypospolitej. W wyniku problemów ze wzrokiem, spowodowanych zaćmą, przeszła zabieg chirurgiczny w Pradze, lecz nie przyniósł on oczekiwanych rezultatów. W 1922 roku musiała odejść na emeryturę. Po latach spędzonych w towarzystwie swojego kota, Krajewska postanowiła pożegnać kraj i ludzi, których znała i kochała. W 1927 roku wróciła do Warszawy, stolicy niepodległej Polski. Mimo że w Sarajewie Cieszyła się uznaniem, w Warszawie była już osobą anonimową. Jej siostry i ich potomkowie osiedlili się w południowej Polsce.

Teodora Krajewska zajmowała się tłumaczeniami z języków południowosłowiańskich oraz aktywnie współpracowała z Towarzystwem Polsko-Jugosłowiańskim. Poza językiem polskim i serbsko-chorwackim, znała również francuski, niemiecki oraz rosyjski. Mimo swojego wieku i niemal całkowitej utraty wzroku, postanowiła jeszcze raz odwiedzić Bośnię i Hercegowinę. Zmarła 5 września 1935 roku w Warszawie, a jej prochy spoczywają na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, obok męża.

Pamiętnik

Krajewska pozostawiła po sobie znaczący dorobek literacki. W 1989 roku jej pamiętnik został zredagowany i wydany w Polsce przez siostrzeńca, Zbigniewa Danielaka. Niniejsza publikacja została częściowo przetłumaczona na serbsko-chorwacki przez Marinę Trumić, która niestety zmarła przed zakończeniem tych prac tłumaczeniowych.

W dziełach Krajewskiej odnajdujemy odzwierciedlenie stereotypów dotyczących muzułmańskich zwyczajów. Przedstawiała ona muzułmanów z Bośni i Hercegowiny jako mniej inteligentnych i cywilizowanych w porównaniu do ich chrześcijańskich sąsiadów. Oceniając różne narodowości zamieszkujące ten region, zauważała różnice w inteligencji, które podzieliła w następujący sposób: Serbowie jako „nadzwyczaj inteligentni”, Chorwaci jako „przeciętni”, a muzułmanie jako „zbędny i obcy element”.

Warto zaznaczyć, że opinia Krajewskiej spotyka się z kontrargumentami ze strony jej współpracowników z Bośni i Hercegowiny, takich jak Bohuslava Kecková, którzy przeczą jej tezom i wskazują, że nie można łączyć inteligencji z przynależnością religijną.

---

Oceń: Teodora Krajewska

---