Ola Lilith

---

Młodość

Ola Lilith przyszła na świat w Warszawie, w rodzinie żydowskiej, która była zasymilowana w polskim środowisku. Jej matka, Chawa Cederbaum, mieszkała w latach trzydziestych przy ulicy Warszawskiej 11 w Otwocku.

Natomiast jej ojciec, Szyja Cederbaum, był kamienicznikiem oraz aktywnie uczestniczył w warszawskich kręgach właścicieli i administratorów nieruchomości. Był spowinowacony z Aleksandrem Cederbaumem, osobą znaną jako założyciel i redaktor hebrajskojęzycznej gazety „Ha-Melic” („Mówca”), która ukazywała się w Odessie w latach 1860–1904.

Łaja Cederbaum, ponieważ takie imię nosiła w młodości, z powodzeniem ukończyła 8-klasowe Żeńskie Gimnazjum Humanistyczne Fanny Posnerowej w Warszawie. W tym okresie aktywnie uczestniczyła w kółku teatralnym, w którym miała okazję występować, śpiewając piosenki przy własnym akompaniamencie.

Jednym z jej zainteresowań był również sport, a jej przynależność do klubu sportowo-gimnastycznego „Makabi” potwierdza jej aktywność fizyczną i społeczną.

Co więcej, była uczennicą Aleksandra Zelwerowicza, co świadczy o jej zaawansowanej edukacji teatralnej i kulturalnej. W amerykańskim spisie powszechnym z roku 1940, Ola podała, że ukończyła rok studiów wyższych, co potwierdza jej chęć do nauki oraz rozwijania swoich umiejętności.

Kariera

Ola Lilith, znana w świecie sztuki, zaczęła swoją karierę na scenie kabaretowej. Debiutowała w kabarecie „Qui Pro Quo” (QPQ), a daty jej pierwszych występów są nieco zróżnicowane – niektóre źródła podają rok 1922, inne wskazują na 1925. W kolejnych etapach kariery, zwróciła uwagę dyrektora Jerzego Boczkowskiego, który zdecydował się zatrudnić ją w swoim zespole. Przedstawiała się wtedy pod zmienionym nazwiskiem Cederowska, a pierwsze kroki na scenie dzieliła z Karolem Hanuszem oraz Włodzimierzem Macherskim. Lilyt występowała tam jedynie przez jeden sezon.

Azazel

Później związała się z aktorem Władysławem Godikiem, który był od niej o czternaście lat starszy. Istnieje informacja, że zawarli związek małżeński, co potwierdzają różne źródła, w tym portal „Wirtualny Sztetl”. Oboje występowali w miniaturowym teatrze „Azazel”, który został otwarty 2 lutego 1926 roku pod patronatem Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych. To wydarzenie miało ogromne znaczenie dla warszawskiej społeczności żydowskiej i było szeroko opisywane w mediach, w tym w „Naszym Przeglądzie”. Jednym z inicjatorów powstania „Azazela” był malarz Henryk Berlewi.

Pod pseudonimem scenicznym Lilith, zaczerpniętym z hebrajskich mitów, odegrała znaczącą rolę w tym kabarecie. W inaugurującym programie zaprezentowała swoje talenty, w tym taniec shimmy do utworu „Azazel”, który skomponował Henocha Kohn. Lilith zaczynała od nauki tekstów w jidysz na pamięć, mimo że nie znała jeszcze tego języka. W późniejszych latach ogromnie przyczyniła się do rozwoju tego rodzaju sztuki, zdobywając uznanie krytyków.

Współpraca z Godikiem przyniosła im wspólną popularność, jaką zdobyli w czterech programach „Azazela”. Wkrótce po rozpadzie zespołu ruszyli na tournée po Polsce. Nagrali płyty dla wytwórni Homocord, prezentując swój repertuar w jidysz. Lilith podkreślała, że “My i Godik to całość teatralna”. W lutym 1928 roku wystąpili na koncercie w warszawskim Teatrze Nowości, gdzie zyskali reputację jako znakomici wykonawcy pieśni żydowskich oraz groteskowych.

Stany Zjednoczone (1931–1933)

W czasie ich zagranicznych występów, podróż czynili na statku SS „Majestic”, gdzie Lilith legitymowała się paszportem z nazwiskiem Laja Cederbaum. Po przybyciu do Stanów Zjednoczonych 11 lipca 1930 roku z Southampton, w marcu 1931 roku wystąpiła z Godikiem w Civic Repertory Theatre w Nowym Jorku. Recenzje podkreślały jej różnorodność scenicznych ról, wśród których miała zagrać m.in. narzeczoną strażaka czy kucharkę. Zwrócono uwagę na jej pochodzenie z „Azazela”, co wskazywało na jej talent. Mimo skromnych warunków, jakie towarzyszyły jej debiutom, zyskała uznanie za jej umiejętności.

Dziewczyna z Warszawy

We wrześniu 1931 roku Lilith zagrała w przedstawieniu „Dos meydl fun Varshe” (Dziewczyna z Warszawy) w teatrze Kesslera. To właśnie to dzieło, oparte na fikcyjnej historii zasymilowanej Żydówki, stało się jej wizytówką. Piosenka „Varshe” z jej repertuaru zdobyła aprecjację krytyków, a Lilith została uznana za magnetyczną postać na scenie. Dodatkowo, w grudniu 1932 roku zagrała w przedstawieniu „Plezhur” w The Second Avenue Theatre, unikając deszczy krytyki i przyciągając liczne widownie swoimi recitalami.

Palace Theatre

22 listopada 1932 roku odbyło się ostatnie przedstawienie w słynnym The Palace Theatre, gdzie także wystąpiła Lilith. W recenzjach podkreślano jej różnorodne umiejętności wokalne, które zaowocowały mieszaniem się wesołych i smutnych tonów. To wydarzenie zwiastowało koniec pewnej ery w jej karierze. Wkrótce po tym, w 1933 roku, Lilith postanowiła wrócić do Polski.

Polskie kabarety (1933–1935)

W lutym 1933, wracając do kraju, Ola Lilith zadebiutowała na scenie łódzkiej Filharmonii, gdzie wprowadziła nowoczesne elementy do repertuaru. Jej występy obejmowały wykonywanie pieśni murzyńskich oraz amerykańskich szlagierów, reflektujących na ówczesny kryzys gospodarczy. W teatrze muzycznym „Rex” współpracowała z Andrzejem Własta, czego efektem była premiera rewii „Wszystko dla wszystkich”.

W 1934 roku kontynuowała występy w kinoteatrze „Colosseum”, gdzie publiczność mogła zobaczyć jej różne talenty artystyczne. Wzbudzała pozytywne emocje i uznanie otaczających ją artystów, z którymi występowała, na przykład z Feliksem Parnellem czy Zizi Halamą. Każde jej pojawienie się na scenie zadziwiało widownię, zwłaszcza że wykonania przepełnione były emocjami.

Incydent w Berlinie

W czasie jednego z wyjazdów do Stanów Zjednoczonych, podczas zamachów na Żydów w Berlinie, doszło do sytuacji, gdzie Ola Lilith stała się ofiarą przemocy ze strony nazistów. Na szczęście została uratowana przez kadeta E.W. Wooda z USS „Wyoming”, co zostało szczegółowo opisane w prasie. Kontrowersyjne wydarzenie stało się częścią jej życiorysu, odzwierciedlając trudności, z jakimi zmagała się jako artystka pochodzenia żydowskiego.

Powrót do USA w 1935

27 lipca 1935 roku, w Łodzi, wystąpiła w Helenowie z Godikiem, co stało się jej ostatnim występem w Polsce przed powrotem do USA. Opuściła Polskę 15 sierpnia 1935 roku na statku SS „President Harding”. Już po dotarciu do Nowego Jorku wstąpiła o obywatelstwo, które uzyskała w grudniu tego samego roku. W 1935 roku wystąpiła w Yiddish Folks Theatre w większej produkcji jako główna gwiazda, co z kolei przyczyniło się do jej szerszego uznania na scenach amerykańskich.

Życie prywatne i śmierć

Ola Lilith spędziła wiele lat w związku z Władysławem Godikiem, co było istotnym elementem jej biografii. Jak zauważa Błaszczyk, powołując się na Leksykon Zylbercwajga, Lilith oraz jej mąż, Władysław Godik, byli współzałożycielami warszawskiego teatru rewiowego Azazel w 1925 roku. W artykule wywiadowym dla magazynu „Ewa” wydanym we wrześniu 1929 roku, aktorka podkreślała swoje małżeństwo z Godikiem.

W wyniku późniejszych zawirowań, w 1931 roku, „New York Times” podawał, że Willy Godik występuje obok Oli Lilith w przedstawieniu „The Girl from Warsaw” oraz że jest jej mężem, określanym jako „off-stage husband Willy Godick”. Jednakże, wnioski dotyczące ich związku są złożone. Lilith podróżując do USA w 1930 roku preferowała używanie panieńskiego nazwiska Cederbaum, a w 1935 roku we wniosku o amerykańskie obywatelstwo stwierdzała, że jest osobą stanu wolnego („I am not married”). Istnieją również braki w dokumentacji dotyczącej jej rozwodu z Godikiem, co rodzi kolejne pytania.

Ola Lilith ponownie wyszła za mąż, jako szeregowiec w amerykańskiej jednostce wojskowej Camp Huckstep w Kairze, w Egipcie, w dniu 1 września (lub dzień wcześniej) 1944 roku. Jej wybrankiem był sierżant Leland M. Benton, o piętnaście lat młodszy od niej. Na ceremonii zaślubin Mary Juneau zaprezentowała utwór „Oh, Promise Me(inne języki)”. Uroczystości miały charakter wojskowy, ale były także uświetnione dźwiękiem dzwonów oraz tortem, który był prezentem od kadry oficerskiej. Po ceremonii młoda para udała się na czterodniową podróż poślubną do Mena House, położonego w pobliżu piramid w Egipcie. Od chwili zawarcia drugiego małżeństwa, Ola nosiła nazwisko Ola L. Benton.

Po zakończeniu wojny, Lilith osiedliła się najpierw w Miami Beach, a później w Miami Springs na Florydzie. W 1955 roku podano jej adres – Carlisle Drive 41 w Miami Springs. Jej mąż, który był zatrudniony w firmie „Joe Daniels”, zajmującej się budowlanką i przeładunkami, tragicznie zmarł 30 października 1970 roku. Samą aktorkę pochłonęła śmierć w Hialeah, w hrabstwie Miami-Dade, blisko miejsc, gdzie mieszkała, przypadając na daty 1 lub 6 grudnia 1980 roku.

---

Oceń: Ola Lilith

---